Kamerun

Republíki ya Kamerun

République du Cameroun - Republic of Cameroon

Bɛndɛ́lɛ ezangi

Mokáno mwa ekólo	Paix, Travail, Patrie - Peace, Work, Fatherland Bobóto, Mosálá, Nkótá
Loyémbo-lokúmu	Ô Cameroun, Berceau de nos Ancêtres
·Ba feti	- dipanda na Falansia (1)   mpé Ingɛlɛ́tɛlɛ (2)

Administration

Forme de l'État	Republíki
Mokonzi wa ekólo Mokambi Bulamatari na yě	Mokonzi wa ekólo Mokambi Bulamatari na yě
Nkótá ya letá	Lifalansé mpé Lingɛlɛ́sa
Mbóka-mokonzi	Yaoundé

Géographie

Superficie totale	2 E9 km2 (Etando 475,442)
Fuseau horaire	Ngonga UTC

Histoire

Démographie

Mito (2005)	17,795,000 hab. (classé 1,345,479)
Densité	27 hab./km2

Économie

mosɔlɔ	Falánga CFA (XAF​)

Divers

Nsuka ya kodi	.CM
motángo ya foni	+237

Kamerun (Cameroun o lokóta ya falansé) ezalí esé ya Afríka ya Mambénga. Ezali na ndelo ya Nizeria na límbe mpe na nola; Tsadi na nola-monyɛlɛ; Santrafríka na monyɛlɛ; mpe Gine mambenga, Gabɔ́ mpe Republiki ya Kongo na sudi. Libongo na yango ezali na Gulfe of Biafra, eteni ya Golfe ya Guinée mpe ya mbu Atlantíki. Na tina ya position stratégique na yango na croisement entre Afríka ya límbe na Afrique centrale, e classé lokola ezali na ba camps nionso mibale. Pene na bato na yango milió 25 balobaka minɔkɔ ya mboka 250.

Lisapo

Bato ya liboso oyo bafandaki na teritware yango bazalaki na sivilizasio ya Sao zingazinga ya Laki Tchad, mpe babomi-nyama ya Baka oyo bazalaki koyanganisa banyama na zamba ya mbula mingi na sudi-ɛsti. Bato ya Portugal oyo bazalaki kolukaluka bakómaki na libongo yango na ekeke ya 15 mpe bapesaki esika yango nkombo Rio dos Camarões (Ebale ya Crevettes), oyo ekómaki Kamerun na Lingelesi. Basoda ya Fulani babandisaki Emirat Adamawa na nɔrdi na ekeke ya 19, mpe bato ya bikólo ndenge na ndenge ya wɛsti mpe ya nɔrdi-wɛsti batyaki bakonzi ya nguya mpe ba fondoms.

Lokoloní

Kamerun ekomaki colonie ya Alémani na 1884 eyebanaki na kombo ya Kamerun. Nsima ya Etumba ya Liboso ya mokili mobimba, ekabolamaki kati na Falansia mpe Ingɛlɛ́tɛlɛ ndenge Société des Nations epesaki mitindo. Lingomba ya politiki Union des Populations du Cameroun (UPC) ezalaki kotombola lipanda, kasi Falansia epekisaki yango na bambula ya 1950, mpe yango esalaki ete batomboki ya bonsomi ya ekólo bábunda kati na mampinga ya Falansia mpe ya UPC tii na ebandeli ya 1971.

Lipandá

Na 1960, eteni ya Kamerun oyo ezalaki na bokonzi ya Falansia ekomaki lipanda, lokola Republíki ya Kamerun, na nse ya mokonzi wa ekólo Ahmadou Ahidjo. Eteni ya sudi ya Kamerun ya Ingɛlɛ́tɛlɛ esanganaki na yango na 1961 mpo na kosala Republíki fedelali ya Kamerun. Fédération esundolamaki na 1972. Mboka yango ezwaki nkombo ya Republíki unifiée ya Kamerun na 1972 mpe ezongaki na Republíki ya Kamerun na 1984 na mobeko ya mokonzi ya mboka óyo mokonzi wa ekólo ya ntango wana Paul Biya azwaki. Paul Biya, mokonzi wa ekólo ya lelo, azali kokamba mboka wuto 1982 nsima na botiki mosala ya Ahidjo; azalaki liboso na ebonga ya ministre-mokonzi kobanda 1975. Kamerun etambwisami lokola République présidentielle unitaire.

Nkota

Minɔkɔ ya Leta ya Kamerun ezali Lifalansé mpe Lingɛlɛ́sa, minɔkɔ ya Leta ya kala ya Kamerun ya Lifalanse mpe ya Kamerun ya Grande-Bretagne. Bato na yango ya mangomba bazali mingimingi baklisto, na mwa ndambo monene oyo bazali kosalela Lingomba ya Bamizilma, mpe basusu bazali kolanda bindimeli ya bonkɔkɔ. Ekutanaki na matata uta na bateritware oyo balobaka Anglais, epai wapi bato ya politiki balobelaki décentralisation monene mpe ata kokabwana to lipanda mobimba (lokola na Conseil national ya Kamerun ya súdi). Na 2017, matata mpo na kosala l’Etat Ambazonien na ba territoires oyo balobaka Anglais ekómaki makasi mpe ekómaki bitumba ya polele.

Mambí ma nsé

Ebele ya bato ya Kamerun bafandaka lokola basali bilanga mpo na kobikela. Mboka yango ebengami mingi mingi "Afrika na miniature" mpo na bokeseni na yango ya mabele, ya nkota mpe ya mimeseno.[13][10] Biloko oyo ezali na bomoi ezali bongo mabongo, esobe, bangomba, bazamba ya mbula, mpe ba savane. Esika na yango oyo eleki molai, oyo ezali pene na mɛtrɛ 4 100 (13 500 ft), ezali Ngomba Kamerun na Etúká ya Sudi-Wɛsti. Bingumba na yango oyo ezali na bato mingi ezali Douala na Ebale Wouri, mboka-mokonzi na yango ya nkita mpe libongo monene ya mai; Yaounde, mboka-mokonzi na yango ya politiki; mpe Garoua. Limbe na Sud-Ouest ezali na libongo ya mai oyo ezali na bomoi. Kamerun eyebani mingi mpo na ba styles na yango ya miziki ya mboka, mingi mingi Makossa, Njang mpe Bikutsi, mpe mpo na équipe nationale na yango ya football oyo elongi. Ezalí ekólo ya Union africaine, Nations Unies, Organisation internationale de la Francophonie (OIF), Commonwealth des Nations, Mouvement non aligné mpé Organisation de la coopération islamique.

Óyo ezalí ndámbo. Okoki kosálisa mpé kosungǎ.