Menônisma
Ny menônisma dia hetsika kristiana evanjelika anabatista nipoitra avy amin' ny Refôrmasiôna prôtestanta radikaly (mahery vaika). Ny anarany dia avy amin' ny fiantsoan' ny Hôlandey ny Anabatista tamin' ny taonjato faha-16, avy amin' ny anaran' ny iray amin' ny mpitarika malaza, dia i Menno Simons. Ao amin' ny Fiombonambe Menônita Maneran-Tany (frantsay: Conférence mennonite mondiale, na anglisy: Mennonite World Conference) ny ankamaroan' ny mpikambana ao aminy. Atao hoe Menônita ny mpino ao amin' ity fivavahana ity.
Tantara
[hanova | hanova ny fango]Vondrona anabatista avy any Hôlandy (na Nederlandy ankehitriny) no niandohan' ilay hetsika. Tamin' ny taona 1537 dia notendren' ny loholona Obbe Philips ho loholona ary lasa mpitarika ilay vondrona i Menno Simons, pretra katôlika taloha natao ôrdinasiôna tamin' ny taona 1524, avy any Friesland (na Frise). Rehefa nanda ny hevitra momba ny fiangonam-panjakana ny Menônita ary tsy nety nanao miaramila noho ny fieritreretany, dia nampangaina ho mpanakorontana ary nenjehina. Niely tany amin' ny faritra atsimon' i Alemaina sy Aotrisy ny antokon' olona mitovy fiheverana amin' izany, izay niantso ny tenany hoe Hoterita na Hoteriana, araka ny anaran' i Jakob Hutter, mpitarika azy ireo.
Tamin' ny taona 1540, ny fanontana ny boky Fondation de la doctrine chrétienne, izay boky teôlôjika momba ny finoana sy ny fanao anabatista, nosoratan' i Menno Simons tany Hôlandy, no niteraka ny menônisma. Tamin' ny voalohany dia nantsoina hoe "menista" ny mpikambana ao amin' ilay vondrona. Nandray anjara tamin' ny fiforonan' ny menônisma io boky io sy ny hafa, ka ny sasany amin' ireo foto-pampianarana ireo no nanentana ny kristianisma evanjelika koa tatỳ aoriana.
Tamin' ny taona 1544 no nampiasan' ny pastora iray voalohany ny teny hoe "menônita" ary natao hanondroana ny Anabatista tany Hôlandy.
Tamin' ny taona 1693, i Jakob Amman, mpitarika anabatista mpitahiry ny nentin-drazana, avy any Bern, dia nifanditra tamin' ny Menônitan' ny faritr' i Sainte-Marie-aux-Mines, any Alsace, izay nahita fifanarahana tamin' ny fiarahamonina teo an-toerana. Nahatonga ny fisaraham-bazana izay nitarika amin' ny fiforonan' ny hetsiky ny Amisy (Amish) izany.
Tamin' ny taonjato faha-18, dia mbola niharan' ny fanenjehana ny mpino tany Soisa, izay nanapa-kevitra ny mpino maro handositra ho any Rheinland, any Hôlandy, sy any Eorôpa Atsinanana ary any Amerika (indrindra fa any Pennsylvania). Tany Hôlandy dia nitsahatra tanteraka ny fanenjehana tamin' ny faran' ny taonjato faha-16, saingy mbola niatrika fanavakavahana avy amin' ny nanohana ny fiangonam-panjakana ny Menônita, ary maro no nifindra monina tany Pennsylvania, tany Prosia, tany Pôlônia ary tany Rosia.
Tamin' ny taonjato faha-20 dia voasedra ny Menônita, noho ny fandalany fandriam-pahalemana, amin' ny fiezahany hanaja ny foto-pampianarana momba ny tsy fanoherana (fandavana ny fampiasan-kery amin' ny olombelona rehetra, noho ny fitiavana namana).
Tonga tany Etazonia vao haingana ny mpifindra monina menônita hafa avy any Eorôpa, indrindra taorian' ny Ady Lehibe Faharoa, fa nankany Meksika sy Paragoay ary Brezila ny fifindrà-monina menônita avy eo.
Noho ny fiantsoana miaramila nahazo ny lehilahy rehetra sy noho ny Ady lehibe dia Menônita maro no nanizingizina ny fangatahany tsy hanao miaramila, tamin' ny alalan' ny fitakiana amin' ny manam-pahefana ara-pôlitika ny hahazoany zo hanao asa sivily, ka tsy nandositra ny fireneny toy ny teo aloha.
Amin' ny Menônita nanorim-ponenana tany Amerika, ny tena miavaka indrindra dia ny Menônita amisy na Amisy (Amish), vondrona naorin' i Jakob Amman, mpitarika menônita soisa, tamin' ny taonjato faha-17. Nametraka azy ireo ivelan' ny sisin' ny fiarahamonina ny fitafian' izy ireo, fitafiana faran' izay tsotra, sy ny fomba amam-panaony, indrindra fa ny fandosirana izay lasa fitsipi-pifehezana.
Ny Fiombonambe Menônite Maneran-Tany (Conférence mennonite mondiale) dia niorina tamin' ny fihaonambe menônita voalohany eran-tany tany Basel (na Bâle), any Soisa, tamin' ny taona 1925, mba hankalazana ny 400 taona nisian' ny anabatisma.
Foto-pampianarana
[hanova | hanova ny fango]Ny menonisma dia manaraka ny foto-pampianaran' ny fiangonan' ny mino. Misy koa finoana manokana hafa, toy ny fandavana ny fampiasana fitaovam-piadiana amin' ny olona, sy ny tsy fanaovana raharaha miaramila. Tsy ekeny ny batisan-jaza. Laviny ny fisian' ny fiangonam-panjakana sady tsy manao miaramila noho ny feon' ny fieritreretany.
Ny vitsy anisa, izay fôndamentalista koa, dia mandà ny vokatry ny fandrosoana ara-teknôlôjia sy ny fomba fiainana môderina.
Manana fomba fijery mandala ny nentin-drazana ny ankabeazan' ny antokom-pinoana menônita ka tsy manaiky ny firaisana ara-nofon' ny samy lehilahy na samy vehivavy. Ny Brethren Mennonite Council for LGBT Interests dia niorina tamin' ny 1976 tany Etazonia ary manana fiangonana mpikambana amin' ny antokom-pinoana samihafa any Etazonia sy any Kanada. Ny Mennonite Church Canada dia mamela ny safidy ho an' ny fiangonana tsirairay amin' ny fanambadian' ny mitovy fananahana. Ny Mennonite Church in the Netherlands sy ny Mennonite Church USA dia mamela ny fanambadian' ny mitovy fananahana.
Ny menônisma maneran-tany
[hanova | hanova ny fango]Araka ny rakipahalalana an-tserasera GAMEO, ny Menônita tamin' ny taona 2003 dia niisa 1 297 721, ary tamin' ny taona 2015 dia nisy 2 115 195.
Araka ny fanisana nataon' ny Fiombonambe Menônite Maneran-Tany (Conférence mennonite mondiale), nivoaka tamin' ny taona 2022, dia mizara ho antokom-pinoana 109 any amin' ny firenena miisa 59 ny menônisma, ary misy mpikambana vita batisa 1,47 tapitrisa ao amin' ny fiangonana miisa 10 300. Ny antokom-pivavahana lehibe indrindra dia tany Etiôpia (310 912, taona 2018), any amin' ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô (225 581, taona 2018), any Etazonia (500 481, taona 2018) ary any India (257 029, taona 2018).