Перун

Перун е бог на громот, грмотевицата,молњата, на плодоносниот дожд и врховниот бог во словенската митологија^[1]. Бил асоциран со планините, дабот, орлите, како и со оружјата и војната. Имал секира (или чекан) и ја фрлал по лошите луѓе, и секогаш му се враќала.

Потекло на поимот

Името Перун доаѓа од индоевропскиот корен перк, што значи удира (од истиот корен доаѓа и зборот перкусија). Наставката -ун го означува извршителот на дејството, па така Перун би значело оној кој удира.

Освен Перун, тој е наречен Пјорун (Piorun) во Полска, а сличен бог може да се најде помеѓу Балтичките народи како Перкунас, а кај Финците богот Уко уште се вика Перкеле.

Името на Перун останало и во голем број топоними како Перуновац, Перуни Врх, Перуничка Глава и други. Најголем дел од овие претставуваат планини (Перун бил асоциран со планините), но во средниот век одредени дабови, шуми и села биле наречени Перун. Перуниката исто така го добива името по Перун.

Извори

Од сите словенски богови, најмногу историски извори има за Перун. Првпат се спомнува во De Bellum Gothicum на Прокопиј, каде што пишува дека Јужните Словени веруваат дека има еден бог, создавачот на громовите, кој владее над сите други богови. Неговото име не е изнесено во текстот, но самиот факт дека во некои словенски јазици самото име Перун еволуирало во збор за молњата е доволен доказ дека се мисли на овој бог.

За првпат името на Перун се спомнува во Хрониката на Нестор. Во неа, Русите даваат заклетва пред Перун и Велес. Имено, ако ја прекршат заклетвата, тие веруваат дека ќе бидат казнети од овие богови. Велес казнува со смрт од болест, а Перун ја претпочита војната како начин на казнување.

Особености

„Громовити знаци“ што се резбале на покривни греди кај источните словени. Се смета дека кружниот облик симболизира топчеста молња.

Перун бил меѓу другото громовник и бог на небото. Тој бил бог на таканареченото „ниско небо“, додека со „високото небо“ владеел Сварог. Во неговиот домен биле облаците, громовите и дождот.

Перун исто така имал двојна улога како бог на војната. Според Велесовата книга, оние кои умираат во битка живеат засекогаш во неговата војска. Инаку, речиси сите учени ја сметаат Велесовата книга за фалсификат од поново време и нејзе не и се обрнува никакво сериозно внимание.

Перун како громовник

Најважна улога Перун играл како громовник. Се верувало дека неговите громови биле всушност камења или стрели кои тој ги користел како оружја^[2]. Некои камења биле сметани за остатоци од нив и биле нарекувани Перунови стрели. Се верувало дека биле заштита од непогоди, несреќа, клетви и (доста природно) од громови. Слично на нордискиот Тор, Перун јавал во битка на својата кочија, а вртењата на нејзините тркала предизвикувала грмотевици.

Обожување

Четвртокот бил ден посветен на Перун^[3]. Ова е тренд кој се појавува и кај другите индоевропски народи. Четвртокот секогаш бил денот на громовникот. Доказ за ова претставуваат и имињата за четвртокот во некои јазици:

Donnerstag (германски) - доаѓа од германскиот Донар (Donar)
Thursday (англиски) - доаѓа од нордискиот Тор (Þórr)
Jeudi (латински) - доаѓа од латинскиот Јупитер (Jupiter)

Бидејќи бил асоциран со дабот, храмовите и светилиштата на Перун често биле градени под стари дабови. Во овие храмови се принесувале и жртви. Се жртвувале бикови, говеда, овни и други нешта. Според некои извори, на Перун жртвувале и воени заробеници, најверојатно еднаш годишно, за време на неговата слава. Храмовите на Перун секогаш се граделе на ридови, планини и други високи места. Исто така, храмовите на Велес секогаш биле градени на ниски места. Симболиката на ова е многу јасна - Перун како небесен бог бил обожуван на високо, додека неговиот противник Велес како бог на подземјето бил обожуван на ниски места. Исто така било обичај идолите на овие два бога никогаш да не се ставаат на исто место. Така, кога рускиот владетел Владимир I изградил монументални статуи на словенските богови во Киев, статуата на Велес била подалеку (и подолу) од другите, помеѓу кои стоела статуата на Перун.

Перун во митовите

„Перунова секира“, репредукција на пронајдена амајлија

Во словенската митологија (како и во нордиската), светот е претставен како џиновски даб, чии гранки се небото, стеблото - земјата, а корењата се подземниот свет. Перун седел на врвот, често претставен како орел. Во корењата живеел Велес, кој владеел со подземниот свет. Велес бил непријател на Перун и често доаѓал во горниот свет во форма на змија за да краде од него. Кога ќе дознаел, Перун го стрелал Велес со молњи во обид да го убие. Овој бегал на човечкиот свет и се криел зад дрвја, куќи или луѓе. Каде што ќе удрел гром, таму Велес се криел. На крајот Перун го убивал Велес, т.е. го враќал во подземниот свет, и овој таму бил прероден.

Треба да се забележи дека борбата помеѓу Перун и Велес не е борба помеѓу доброто и злото карактеристична за христијанскиот Бог и ѓаволот, туку борба на спротивставени принципи, т.е. небо-земја и оган-вода. Словените не го претставувале Велес како зол лик. Напротив, тој бил исто толку важен и популарен колку и Перун.

Перун како тема во уметноста и во популарната култура

Перун се јавува како тема во дела од уметноста и популарната култура, како:

„Заминувањето на Перун“ (српски: Perunov odlazak) - песна на српскиот поет Миодраг Павловиќ.^[4]
„Летопис на Перуновите потомци“ (српски: Letopis Perunovih potomaka) - поетска збирка на српската поетеса Десанка Максимовиќ од 1976 година.^[5]
„Перун“ (Perun) - песна на Десанка Максимовиќ од 1976 година.^[6]
„Перун“ — песна на рускиот поет Велимир Хлебников.^[7]

Христијанизација

Со процесот на христијанизација на Словените, црквата успешно го заменила Перун со светецот Илија. Според Библијата, тој јавал на огнена кочија низ небото. Ова било доволно добра компарација со богот на молњата, па така бил создаден Илија громовникот. На запад, Римокатоличката црква го заменила Перун со св. Михаил. На локално ниво, некои одлики на Перун биле пренесени на самиот христијански Бог.

Поврзано

Литература

Стојковска, Гордана (2004). Речник на јужнословенска митологија. Издавачки центар Три. ISBN 9989-918-97-X.

Наводи

↑ Словенски пантеон, Нина Анастасова - Шкрињариќ, Менора, Скопје, 2004, стр.167
↑ Милошеска, Ели (2008). „Громовникот и неговите камени или божји стрели: громот и молњата. Споредбена анализа кај јужнословенските народи“ (PDF). Институт за старословенска култура – Прилеп“. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-11-26. Посетено на 15 јуни 2010.
↑ Речник на јужнословенска митологија,Гордана Стојковска, Три, Скопје,2004, стр.195
↑ Miodrag Pavlović, Izabrane pesme. Beograd: Rad, 1979, стр. 77-78.
↑ Desanka Maksimović, Izabrane pesme (peto dopunjeno izdanje). Beograd: BIGZ, 1985.
↑ Desanka Maksimović, Izabrane pesme (peto dopunjeno izdanje). Beograd: BIGZ, 1985, стр. 135-136.
↑ Велимир Хлебњиков, Краљ времена Велимир I. Просвета: Београд, 1964, стр. 236-239.

[1] Словенски пантеон, Нина Анастасова - Шкрињариќ, Менора, Скопје, 2004, стр.167

[2] Милошеска, Ели (2008). „Громовникот и неговите камени или божји стрели: громот и молњата. Споредбена анализа кај јужнословенските народи“ (PDF). Институт за старословенска култура – Прилеп“. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-11-26. Посетено на 15 јуни 2010.

[3] Речник на јужнословенска митологија,Гордана Стојковска, Три, Скопје,2004, стр.195

[4] Miodrag Pavlović, Izabrane pesme. Beograd: Rad, 1979, стр. 77-78.

[5] Desanka Maksimović, Izabrane pesme (peto dopunjeno izdanje). Beograd: BIGZ, 1985.

[6] Desanka Maksimović, Izabrane pesme (peto dopunjeno izdanje). Beograd: BIGZ, 1985, стр. 135-136.

[7] Велимир Хлебњиков, Краљ времена Велимир I. Просвета: Београд, 1964, стр. 236-239.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]