Lihat sumber bagi Bahasa Hindi


{{Infobox Language
|name=Hindi
|nativename=हिन्दी{{br}}''Hind{{Unicode|ī}}''
|image= Hindi.svg
|imagecaption= Kata "''Hind{{Unicode|ī}}''" dalam [[Skrip Devanagari|Tulisan Devanagari]]
|image_size=125px
|states={{flag|India}}
|region=[[Asia Selatan]]
|speakers=480 juta asli, 800 juta jumlah
|rank=2
|familycolor=Indo-Eropah
|fam2=[[bahasa Indo-Iran|Indo-Iran]]
|fam3=[[bahasa Indo-Aryan|Indo-Aryan]]
|script=[[Skrip Devanagari]]
|nation=[[India]] (Kesatuan kerajaan)
|agency=[[Central Hindi Directorate]] [http://hindinideshalaya.nic.in/hindi/indexhindi.html]
|iso1=hi
|iso2=hin
|lc1=hin
|notice=Indic}}

'''Bahasa Hindi''' ([[Skrip Devanagari|Tulisan Devanagari]]: हिन्दी, {{lit}} ''hind{{Unicode|ī}}'') ialah [[bahasa kebangsaan]] [[India]]. [[Bahasa Indo-Eropah]] ini merupakan sebahagian daripada [[kontinum dialek]] untuk famili [[bahasa Indo-Arya]] dan ditutur khususnya di [[India]] [[India Utara|Utara]], [[India Tengah|Tengah]], dan [[India Barat|Barat]]. Penggunaan bahasa Hindi tertumpu kepada kawasan-kawasan berikut:
* [[bahasa Panjabi|{{Unicode|Panjābī}}]], [[bahasa Sindhi|Sindh{{Unicode|ī}}]], [[bahasa Gujarati|Gujarātī]] di Barat dan Barat Laut;
* [[bahasa Marathi|{{Unicode|Marāthī}}]] di Selatan;
* [[bahasa Oriya|Or{{Unicode|īyā}}]] di Tenggara;
* [[bahasa Bengali|Bengālī]] di Timur; dan
* [[bahasa Nepal|{{Unicode|Nepālī}}]] di Utara.
Melihatkan kepopularan bahasa Hindi, [http://www.bbc.co.uk/hindi Perkhidmatan Dunia BBC] memulakan [http://www.bbc.co.uk/hindi Berita dalam bahasa Hindi] pada tahun [[1940]].

== Asal-usul ==
Asal-usul perkataan "Hindi" mungkin merupakan perkataan [[bahasa Sanskrit]] ''[[Sindhu]]'' (सिन्धु). [[Orang Zoroaster]] yang pernah menjadi jiran India menyebut "[[Sindhu]]" sebagai "[[Hindu]]" dalam [[bahasa Avesta]] mereka, sebagai rujukan kepada orang yang tinggal berdekatan atau di seberang Sungai Sindhu River, maka tempat tinggal mereka digelar "[[Hindustan]]". Perkataan Sanskrit Sindhu dalam bentuk bahasa Avestanya ''[[Hindu]]'' (bagi orang India), ''Hind'' (bagi negara India) dan ''Hindi'' (bagi bahasa India) diturunkan kepada bahasa-bahasa [[Iran]] moden seperti [[bahasa Farsi]] dan [[Pahlavi]].

Dalam konteks moden, perkataan ''[[Hindī]]'' merangkumi ''Hind'' "India", dan akhiran adjektif ''ī''. Maka ''Hindī'' diterjemah sebgai "(berkeperihalan) India". Dalam zaman sekarang, ''Hindī'' dalam erti sedemikian kian kurang diterima; sebaliknya maksudnya hanya merupakan bahasa yang membawa nama ini.<ref>McGregor, R.S. (1993) ''Oxford Hindi-English Dictionary''. Oxford University Press, USA. Reprint 2004. p. 1071.</ref>

== Fonologi ==
{{IPA notice}}
Terdapat lebih kurang 11 bunyi vokal dan 35 konsonan dalam bahasa Hindī baku, seperti yang berikut:

=== Vokal ===
Bunyi-bunyi vokal bahasa Hindi, amsing-masing besertakan simbol [[Devanagari]] tunggal, tanda diakritik dengan huruf konsonan प (p), sebutan (vokal itu sendiri serta vokal yang menyusuli {{IPA|/p/}}) dalam [[International Phonetic Alphabet|IPA]], simbol [[IAST]] yang setara dan bunyi yang setara dalam bahasa Melayu (melainkan dinyatakan) adalah seperti beikut:
[[Fail:Hindi vowel chart.png|tengah|The vowel phonemes of Hindi]]
{|class="wikitable" align="center" border="2"
! '''Huruf'''||'''Tanda diarkitik dengan प'''||'''Sebutan'''||Sebutan dengan {{IPA|/p/}}||'''Persamaan [[IAST]]'''||'''Huraian'''
|-align="center"
| अ||प||{{IPA|/ə/}}||{{IPA|/pə/}}||a|| seperti ''e'' dalam '''''e'''nam''; lazimnya vokal pendek
|-align="center"
| आ||पा||{{IPA|/ɑː/}}||{{IPA|/pɑː/}}||ā|| seperti ''a'' dalam ''f'''a'''ther'' ([[bahasa Inggeris]]); vokal panjang dihasilkan dari belakang mulut
|-align="center"
| इ||पि||{{IPA|/i/}}||{{IPA|/pI/}}||i|| seperti ''i'' dalam ''b'''i'''mbang''; vokal pendek
|-align="center"
| ई||पी||{{IPA|/iː/}}||{{IPA|/piː/}}||ī|| seperti ''i'' dalam ''k'''i'''rim''; vokal panjang
|-align="center"
| उ||पु||{{IPA|/u/}}||{{IPA|/pu/}}||u|| seperti ''u'' dalam ''t'''u'''mpang''; vokal pendek
|-align="center"
| ऊ||पू||{{IPA|/uː/}}||{{IPA|/puː/}}||ū|| seperti ''u'' dalam ''lemb'''u'''''; vokal panjang
|-align="center"
| ए||पे||{{IPA|/eː/}}||{{IPA|/peː/}}||e|| seperti ''e'' dalam '''''e'''nak''; vokal panjang
|-align="center"
| ऐ||पै||{{IPA|/ɛː/}}||{{IPA|/pɛː/}}||ai|| seperi fonem ''e'' di atas, tetapi dengan bibir lebih terbuka
|-align="center"
| ओ||पो||{{IPA|/οː/}}||{{IPA|/pοː/}}||o|| seperti ''o'' dalam ''t'''o'''l'''o'''ng''; vokal panjang
|-align="center"
| औ||पौ||{{IPA|/ɔː/}}||{{IPA|/pɔː/}}||au|| seperti fonem  ''o'' di atas, tetapi dengan bibir lebih terbuka
|-
|}

=== Nota tambahan bagi vokal ===
* Bunyi vokal buka-tengah hadapan tidak berbulat ({{IPA|/ɛ/}}: seperti fonem ''ai'' bahasa Hindi yang lebih pendek) mungkin merupakan [[alofon]] bersyarat bagi [[schwa]]. Maka, sebutan huruf vokal अ dada dua bentuknya. Apabila bunyi vokal ini diikuti oleh /h/ di tengah perkataan, atau mengelilingi /h/ di tengah perkataan, atau diikuti oleh /h/ di akhir perkataan, berlakunya perubahan alofon padanya menjadi {{IPA|/ɛ/}} yang pendek. Dalam kes-kes lain ia menjadi schwa. Maka, perkataan-perkataan शहर, रहना, कह masing-masing disebut sebagai {{IPA|/ʃɛhɛr/}}, {{IPA|/rɛhnɑː/}} dan {{IPA|/kɛh/}} dan bukannya {{IPA|/ʃəhər/}}, {{IPA|/rəhənɑː/}} dan {{IPA|/kəh/}}. ini juga berlaku dalam kata pinjaman dari bahasa Inggeris, yang mana kadang-kala simbol vokal baru ऍ dipakai (''candra'': पॅ). cth. "pen": पॅन.
* Bunyi vokal buka belakang berbulat ({{IPA|/ɒ/}}: seperti ''o'' dalam "h'''o'''t" dalam bahasa Inggerus), tidak wujud langsung dalam bahasa Hindi, melainkan kata pinjamana bahasa Inggeris. Dalam daftar ejaan, simbol baru ऑ (पॉ) direka untuk kes ini. Jika dimasukkan dalam fonologi bahasa Hindi, ini memjadikan vokal fonemik bahasa ini menjadi 11.
* Terdapat vokal tambahan yang dirangkumi dalam huruf Hindi, iaitu:
** ऋ (asalnya dalam bahasa Sanskrit sebagai [[anggaran retrofleks]] sukuan berupa vokal), disebut dalam bahasa Hindi moden sebagai {{IPA|/ri/}}, hanya dipakai dalam kata pinjaman bahasa Sanskrit (पृ).
** अं (''anusvāra''), disebut /əŋ/. Diakritiknya (titik di bahagian atas) digunakan untuk pelbagai tujuan, merangkumi [[penyengauan]] vokal, dan pewakilan konsonan-konsonan nasal {{IPA|/n/}}, {{IPA|/m/}}, {{IPA|/ɳ/}}, {{IPA|/ɲ/}}, {{IPA|/ŋ/}} sebelum satu konsonan seterusnya. Ini menghasilkan ejaan alternatif bagi sesetengah perkataan. Contohnya, perkataan "Hindi" sendiri ada dua ejaan: हिन्दी dan हिंदी.
** अः (''visarga''), disebut {{IPA|/əh/}}. Hanya digunakan dalam kata pinjaman bahasa Sanskrit (पः).
** Diakritik अँ (''candrabindu''), tidak tersenarai secara rasmi dalam huruf-huruf, sering ditukar ganti dengan ''anusvāra'' untuk menandakan penyengauan vokal (पँ).
<!--* If a lone consonant needs to be written without any following vowel, it is given a ''halanta/virāma'' diacritic below (प्).
* There is less lip-rounding than in English in the long [[open-mid back rounded vowel]] ({{IPA|/ɔː/}}: as ''au'' in c'''au'''ght). The vowel {{IPA|/ɑː/}} in Hindi is more central and less back than in English, like {{IPA|/ä/}}.
* '''All''' vowels in Hindi, short or long, can be nasalized, except ऑ. Barring exceptions, the nasalization is phonemic.
* In Sanskrit and in some (eastern) dialects of Hindi (as well as in a few words in Standard Hindi), the vowel ऐ is pronounced as a diphthong {{IPA|/əi̯/}} or {{IPA|/ai̯/}} rather than {{IPA|/ɛː/}}. Similarly, the vowel औ is pronounced in some words as the diphthong {{IPA|/əu̯/}} or {{IPA|/au̯/}} rather than {{IPA|/ɔː/}}. Other than these, Hindi does not have true diphthongs—two vowels might occur sequentially but then they are pronounced as two syllables (a glide might come in between while speaking).
*The vowel ऐ is used to represent the English vowel /æ/ in words like "cat" /kæt/; in these cases, many Hindi speakers pronounce it as [æː] instead of {{IPA|[ɛː]}}, adding an additional vowel phoneme to the Hindi inventory.
* In the Devanagari script used for Sanskrit, whenever a consonant in a word-ending position is without a ''virāma'' (ie, freely standing in the orthography: प as opposed to प्), the short neutral vowel [[schwa]] ({{IPA|/ə/}}) is automatically associated with it—this is of course true for the consonant when in any other position in the word. However, in Hindi, even if the word-ending consonant is written without a ''virāma'', the associated [[schwa]] is almost ''never'' pronounced. The schwa ({{IPA|/ə/}}) may be pronounced very short only if the absence of [[schwa]] would otherwise make the pronunciation of the word very difficult — such a situation arises when there is a consonantal cluster at the end of the word. Thus, for phonological purposes, a word-ending grapheme without a ''halant'' or any other vowel-diacritic must be treated as consonant ending. The [[schwa]] in Hindi is usually dropped ([[syncope|syncopated]]) in ''khariboli'' even at certain instances in word-middle positions, where the orthography would otherwise dictate so. e.g., रुकना (to stay) is normally pronounced as {{IPA|/ruknɑː/}}, while according to the orthography, it should have been {{IPA|/rukənɑː/}}. (Tiwari, [1966] 2004). Schwa is never syncopated in the first syllable, but often syncoped in the second or the penultimate syllable — this of course reduces the number of syllables in the word. The syncopation of schwa is not phonemically contrastive.-->

Pengguguran [[schwa]] pada akhir perkataan Hindi (bagi pinjaman Sanskrit) banyak menyusahkan orang asing yang belajar bahasa ini. Contohnya:

{| class="wikitable"
! Perkataan Hindi/Sanskrit !! Transliterasi biasa !! Sebutan Sanskrit !! Sebutan Hindi !! sebutan bahasa luar India
|-
|शिव—satu dewa|| [[Shiva]]||{{IPA|/ɕiʋə/}}||{{IPA|/ʃiʋ/}}||{{IPA|/ʃiːvə/}}
|-
|वरुण—satu dewa|| [[Varuna]]||{{IPA|/ʋəruɳə/}}||{{IPA|/ʋəruɳ/}}||{{IPA|/vʌɹuːnə/}}
|-
|वेद—suatu catatan|| [[Veda]]||{{IPA|/ʋeːd̪ə/}}||{{IPA|/ʋeːd̪/}}||{{IPA|/veɪdə/}}
|-
|राम—seorang wira|| [[Rama]] atau Rāma||{{IPA|/rɑːmə/}}||{{IPA|/rɑːm/}}||{{IPA|/ɹɑːmə/}}
|-
|कामसूत्र—panduan cinta|| [[Kamasutra]]||{{IPA|/kɑːməsuːt̪rə/}}||{{IPA|/kɑːmː suːt̪r̩/ atau /kɑːm suːt̪rə/}}||{{IPA|/kɑːmə suːtɹə/}}
|-
|अशोक—seorang maahraja|| [[Ashoka]] atau [[Asoka]]||{{IPA|/əɕoːkə/}}||{{IPA|/əʃoːk/}}|| {{IPA|/ʌsəʊkə/}}
|}

=== Konsonan ===
Bahasa Hindi mengandungi sistem [[konsonan]] yang besar dengan kira-kira 38 [[fonem]] berbeza. Bilangan tepat tidak dapat dihasilkan kerana kepelbagaian dialek setempat Hindi menonjolkan perbezaan dalam himpunan konsonannya. Perangkuman konsonan-konsonan asing ke dalam bahasa Hindi baku juga diperdebat. Teras tradisional sistem konsonan yang diwarisi daripada [[bahasa Sanskrit]] ini terdiri daripada satu [[matriks]] 20 [[plosif]], 5 [[konsonan nasal|nasal]], dan 8 [[sonoran]]/[[frikatif]]. sistem ini diisi lagi dengan 5 bunyi yang berasal daripada bahasa Farsi, tetapi sekarang dianggap sebagai bunyi Hindi. Jadual berikut memaparkan fonologi konsonan Hindi. Diingatkan bahawa segala konsonan nasal, kericauan, kibasan, anggaran dan anggaran lateral dalam bahasa Hindi dianggap sebagai [[konsonan bersuara]].

{|class="wikitable" border="2"
!
! colspan="2" | [[Konsonan bibir|Bibir]]
! colspan="2" | [[Konsonan bibir-gigi|Bibir-<br />gigi]]
! colspan="2" | [[Konsonan gigi|Gigi]]
! colspan="2" | [[Konsonan alveolar|Alveolar]]
! colspan="2" | [[Konsonan retrofleks|Retrofleks]]
! colspan="2" | [[Konsonan lelangit|Post-alveolar/</br>Lelangit]]
! colspan="2" | [[Konsonan velum|Velum]]
! colspan="2" | [[Konsonan uvula|Uvula]]
! colspan="2" | [[Konsonan peti suara|Peti</br>Suara]]
|- align=center
| [[Konsonan plosif|Plosif]] (biasa)</br>[[Konsonan plosif|Plosif]] (beraspirasi)
| {{IPA|p<br />pʰ}}
| {{IPA|b<br />bʱ}}
| colspan="2" |
| {{IPA|t̪<br />t̪ʰ}}
| {{IPA|d̪<br />d̪ʱ}}
| colspan="2" |
| {{IPA|ʈ<br />ʈʰ}}
| {{IPA|ɖ<br />ɖʱ}}
| colspan="2" |
| {{IPA|k<br />kʰ}}
| {{IPA|g<br />gʱ}}
| {{IPA|q}}<br /> 
| |
| colspan="2" |
|-align=center
| [[Konsonan afrikat|Afrikat]]
| colspan="2" | 
| colspan="2" |
| colspan="2" | 
| colspan="2" | 
| colspan="2" | 
| {{IPA|ʧ ''or'' cɕ<br />ʧʰ ''or'' cɕʰ}}
| {{IPA|ʤ ''or'' ɟʝ<br />ʤʱ ''or'' ɟʝʱ}}
| colspan="2" | 
| colspan="2" |
| colspan="2" |
|- align=center
| [[Konsonan nasal|Nasal]]
| colspan="2" | {{IPA|m}}
| colspan="2" |
| colspan="2" | 
| colspan="2" | {{IPA|n}}
| colspan="2" | {{IPA|(ɳ)}}
| colspan="2" | {{IPA|(ɲ)}}
| colspan="2" | {{IPA|(ŋ)}}
| colspan="2" |
| colspan="2" |
|- align=center
| [[Fricative]]s
| colspan="2" |
| {{IPA|f}}
| |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| {{IPA|x}}
| {{IPA|ɣ}}
| {{IPA|(χ)}}
| {{IPA|(ʁ)}}
| {{IPA|(h)}}
| {{IPA|ɦ}}
|- align=center
| [[Sibilant]]s
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| {{IPA|s}}
| {{IPA|z}} 
| colspan="2" |  {{IPA|ʂ}}
| {{IPA|ʃ}}
| |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
|- align=center
| [[Konsonan kibasan|Kibasan]]
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" | 
| colspan="2" | {{IPA|ɽ<br />ɽʱ}}
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
|- align=center
| [[Konsonan anggaran|Anggaran]]
| colspan="2" |
| colspan="2" | {{IPA|ʋ}}
| colspan="2" |
| colspan="2" | {{IPA|ɹ}}
| colspan="2" |
| colspan="2" | {{IPA|j}}
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
|- align=center
| [[Konsonan lateral|Anggaran lateral]]
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" | {{IPA|l}}
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
|- align=center
|}

25 konsonan hentian ini dibahagikan kepada lima kumpulan, yang mana setiap kumpulan ini berkongsi kedudukan lafazan yang sama. Kedudukan-kedudukan tersebut dalam susunan lazimnya ialah: [[Konsonan velum|velum]], [[retrofleks]], [[lelangit]], [[Konsonan gigi|gigi]], dan [[Konsonan bibir|bibir]]. Dalam setiap kedudukan ini, terdapat lima konsonan berbeza, dengan konsonan oral dan satu konsonan nasal. Konsonan oral ini terdiri daripada [[konsonan bersuara]], [[Aspirasi (fonetik)|beraspirasi]], kedua-duanya, atau tiadanya sedemikian.

Jadual berikut menunjukkan penyenaraian lazim bagi konsonan-konsonan bahasa Hindi (dalam [[skrip Devanagari]]) besertakan persamaannya dalam bahasa Melayu/lain. Setiap konsonan yang ditunjukkan ini dianggap sebagai diikuti vokal neutral [[schwa]] ({{IPA|/ə/}}), dan dinamakan dalam jadual sedemikan. Persamaan rumi yang ''biasanya'' digunakan untuk mentranskripsi perkataan Hindi dalam ''transliterasi kasual'' turut diberi dalam baris kedua.

{|class="wikitable" border="2"
|align="center" colspan="6"|'''Plosif'''
|-
!
!Biasa<br />Tidak bersuara
!Kuat<br />Tidak bersuara
!Biasa<br />Bersuara
!Kuat<br />Bersuara
![[Konsonan nasal|Nasal]]
|-align="center"
|[[Konsonan velum|Velum]]
|क {{IPA|/kə/}}<br />k; '''''k'''ampung''
|ख {{IPA|/kʰə/}}<br />kh; ''k'' yang kuat
|ग {{IPA|/gə/}}<br />g; '''''g'''aram''
|घ {{IPA|/gʱə/}}<br />gh; ''g'' yang kuat
|ङ {{IPA|/ŋə/}}<br />n; ''sia'''ng'''''
|-align="center"
|[[Konsonan lelangit|Lelangit]]
|च {{IPA|/cɕə / ''or'' / tʃə/}}<br />ch; '''''c'''ermin''
|छ {{IPA|/cɕʰə / ''or'' /tʃʰə/}}<br />chh; ''ch'' yang kuat
|ज {{IPA|/ɟʝə / ''or'' / dʒə/}}<br />j; '''''j'''am''
|झ {{IPA|/ɟʝʱə / ''or'' / dʒʱə/}}<br />jh; ''j'' yang kuat
|ञ {{IPA|/ɲə/}}<br />n; ''se'''n'''ja''
|-align="center"
|[[Konsonan retrofleks|Retrofleks]]
|ट {{IPA|/ʈə/}}<br />t; seperti "t" dalam '''''t'''eksi'' dengan lidah digulung ke belakang
|ठ {{IPA|/ʈʰə/}}<br />th; seperti "t" di atas, disebut dengan kuat
|ड {{IPA|/ɖə/}}<br />d; seperti "d" dalam '''''d'''alam'' dengan lidah digulung ke belakang
|ढ {{IPA|/ɖʱə/}}<br />dh; seperti "d" di atas, disebut dengan kuat
|ण {{IPA|/ɳə/}}<br />n; seperti "n" dalam '''''n'''uri'' dengan lidah digulung ke belakang
|-align="center"
|Apiko-[[Konsonan gigi|Dental]]
|त {{IPA|/t̪ə/}}<br />t; '''''t'''eksi''
|थ {{IPA|/t̪ʰə/}}<br />th; ''t'' yang kuat
|द {{IPA|/d̪ə/}}<br />d; '''''d'''alam''
|ध {{IPA|/d̪ʱə/}}<br />dh; ''d'' yang kuat
|न {{IPA|/nə/}}<br />n; '''''n'''uri'' 
|-align="center"
|[[Konsonan bibir|Bibir]]
|प {{IPA|/pə/}}<br />p; '''''p'''using''
|फ {{IPA|/pʰə/}}<br />ph; ''p'' yang kuat
|ब {{IPA|/bə/}}<br />b; '''''b'''uat''
|भ {{IPA|/bʱə/}}<br />bh; ''b'' yang kuar
|म {{IPA|/mə/}}<br />m; '''''m'''ana''
|-
|}

{|class="wikitable" border="2"
|align="center" colspan="5"|'''Bukan plosif'''
|-
!
![[Konsonan lelangit|Lelangit]]
![[Konsonan retrofleks|Retrofleks]]
![[Konsonan gigi|Gigi]]/<br />[[Konsonan alveolar|Alveolar]]
![[Konsonan velum|Velum]]/<br />[[Konsonan peti suara|Peti suara]]
|-align="center"
|[[Konsonan anggaran|Anggaran]]
|य {{IPA|/jə/}}<br />y; '''''y'''ang''
|र {{IPA|/rə/}}<br />r; '''''r'''ahang''; lidah digetarkan
|ल {{IPA|/lə/}}<br />l;'''''l'''ain''
|व {{IPA|/ʋə/}}<br />v; antara "w" dan "v"
|-align="center"
|[[Frikatif]]
|श {{IPA|/ʃə/}}<br />sh; '''''sy'''arat''
|ष {{IPA|/ʂə/}}<br />sh; ''sh'' yang diretrofleks
|स {{IPA|/sə/}}<br />s; '''''s'''ama''
|ह {{IPA|/ɦə / atau / hə/}}<br />h; '''''h'''anya''
|-
|}

Selain jadual huruf-huruf Hindi tradisional tadi, terdapat juga tiga gugusan konsonan: क्ष {{IPA|/kʃə/}}, त्र {{IPA|/t̪rə/}} dan ज्ञ {{IPA|/gjə/}} (sebutan yang diberi untuk bahasa Hindi). Selain itu, bunyi-bunyi dari bahasa-bahasa lain seperti bahasa Farsi dan Arab ditulis dengan tanda titik (''bindu'' atau ''nukta'') di bawah huruf yang paling hampir serupa bunyinya, namun huruf-huruf tersebut tidak terangkum dalam senarai tradisional. Kebanyakan penutur asli bahasa Hindi tidak menyebut bunyi-bunyi ini (kecuali {{IPA|/ɽ / dan / ɽʱ/}}), sebaliknya menggantikannya dengan bunyi paling hampir, seperti yang ditunjukkan di kolum ke-4 dalam jadual berikut.

{|class="wikitable" border="2"
|align="center" colspan="4"|'''Bunyi tambahan'''
|-
!Lambang
!Sebutan IPA dan Nama
!Persamaan dalam bahasa lain
!Sering diganti oleh:
|-align="center"
|क़
|{{IPA|/qə/}} [[plosif uvula tidak bersuara]]
|'''''Q'''ur'an''
|{{IPA|/k/}}
|-align="center"
|ख़
|{{IPA|/xə/}} [[frikatif velar tidak bersuara]]
|'''''kh'''idmat''
|{{IPA|/kʰ/}}
|-align="center"
|ग़
|{{IPA|/ɣə/}} [[frikatif velar bersuara]]
|'''''gh'''azal''
|{{IPA|/g/}}
|-align="center"
|ज़
|{{IPA|/zə/}} [[frikatif alveolar bersuara]]
|'''''z'''oo''
|{{IPA|/ɟ / ''or'' / dʒ/}}
|-align="center"
|य़
|{{IPA|/ʒ/}} [[frikatif postalveolar bersuara]]
|''bon'''j'''our'' (bahasa Perancis)
|{{IPA|/dʒ/}}
|-align="center"
|ड़
|{{IPA|/ɽə/}} [[kibasan retrofleks]] [[tidak beraspirasi]]
|serupa dengan perkataan bahasa Inggeris ''bu'''tt'''er'' yang disebut dengan longgar
|
|-align="center"
|ढ़
|{{IPA|/ɽʱə/}} [[kibasan retrofleks]] [[Aspirasi (fonetik)|beraspirasi]]
|serupa dengan ड़ tetapi lebih kuat
|
|-align="center"
|फ़
|{{IPA|/fə/}} [[frikatif bibir-gigi tidak bersuara]]
|'''''f'''aham''
|{{IPA|/pʰ/}}
|-
|}

ड़ {{IPA|/ɽə/}} dan ढ़ {{IPA|/ɽʱə/}} bukanlah berasal daripada bahasa Farsi/Arab, sebaliknya merupakan variasi alofon bagi konsonan retrofleks bersuara ringkas dalam bahasa Sanskrit.

== Frasa-frasa penting ==
{| class="wikitable"
!Bahasa Melayu
!Hindi (Transliterasi)
!Hindi (Devanagari)
|-
||Hindi|| ''{{lang|hi|Hindī}}'' || हिन्दी 
|-
|Inggeris|| ''{{lang|hi|Angrezī}}'' || अंग्रेज़ी 
|-
|Melayu|| ''{{lang|hi|Malāy}}'' || मलाय
|-
||Ya || ''{{lang|hi|Hā<U>n</U>}}'' || हाँ 
|-
||Anda || ''{{lang|hi|āp (kepada orang yang lebih tua/terhormat)}}'' || आप 
|-
||Kamu || ''{{lang|hi|Tum (kepada kanak-kanak/orang yang lebih muda)}}'' || तुम 
|-
||Kau || ''{{lang|hi|Tū (secara intim)}}'' || तू 
|-
||Tidak  || ''{{lang|hi|Nahī<U>n</U>}}'' || नहीं 
|-
||Helo || ''{{lang|hi|Namaste}}'' || नमस्ते 
|-
||Jumpa lagi || ''{{lang|hi|Namaste}}'', ''{{lang|hi|Alvidā}}'', ''{{lang|hi|Khudā Hāfiz}}'' || नमस्ते, अलविदा, ख़ुदा हाफ़िज़
|-
||Apa khabar? || ''{{lang|hi|āp Kaisé Hai<U>n</U>?}}'' || आप कैसे हैं? 
|-
||Jumpa lagi || ''{{lang|hi|Phir Milengé}}'' || फिर मिलेंगे 
|-
||Terima kasih || ''{{lang|hi|Dhanyavād}}'' || धन्यवाद 
|-
||Maaf || ''{{lang|hi|Kshamā Kījiyé}}'', (juga ''Māf Kījiyé'') || क्षमा कीजिये (माफ कीजिये)
|-
||Kenapa? || ''{{lang|hi|Kyo<U>n</U>?}}'' || क्यों? 
|-
||Siapa? || ''{{lang|hi|Kaun?}}'' || कौन? 
|-
||Apa? || ''{{lang|hi|Kyā?}}'' || क्या? 
|-
||Bila? || ''{{lang|hi|Kab?}}'' || कब? 
|-
||Di mana? || ''{{lang|hi|Kahā<U>n</U>?}}'' || कहाँ? 
|-
||Bagaimana? || ''{{lang|hi|Kāisé?}}'' || कैसे? 
|-
||Berapa? || ''{{lang|hi|Kitné?}}'' || कितने? 
|-
||Saya tak faham. || ''{{lang|hi|Mai<U>n</U> samjha nahī<U>n</U>}}'' || मैं समझा नहीं 
|-
||Tolong saya!|| ''{{lang|hi|Meré maddath kījiyé / Sahāyatā kījié!}}'' || मेरी मदद कीजिये / सहायता कीजिये 
|-
||Bolehkah anda berbahasa Inggeris? || ''{{lang|hi|Kyā āp angrezī bolté hai<U>n</U>?}}'' || क्या आप अंग्रेज़ी बोलते हैं? 
|-
||Pukul berapa?|| '''{{lang|hi|Samay kyā hua? / kitné bajé hai<U>n</U>?}}'' || समय क्या हुआ? / कितने बजे हैं? 
|-
||Saya tak tahu || ''{{lang|hi|Mujhé nahī<U>n</U> pata}}'' || मुझे नहीं पता 
|}

== Rujukan ==
{{reflist}}

== Bacaan tambahan ==
* Bhatia, Tej K ''A History of the Hindi Grammatical Tradition''. Leiden, Nehterlands & New York, NY : E.J. Brill, 1987. ISBN 90-04-07924-6

== Pautan luar ==
* [http://pratibhaas.blogspot.com/2006/01/blog-post_25.html A compilation of Tools and Techniques for Hindi Computing ]
* [http://labnol.blogspot.com/2005/06/free-software-tools-and-fonts-cd.html Request free Hindi Fonts and Devanagari Tools CD from Indian Government]
* [http://www.it-c.dk/people/pfw/hindi/ A short introduction to Hindi grammar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050915082725/http://www.it-c.dk/people/pfw/hindi/ |date=2005-09-15 }}
* [http://hi.wiktionary.org Hindi Wiktionary]
* [http://charm.cs.uiuc.edu/~bhatele/history_hindi.htm History and Evolution of Hindi Language] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060509011252/http://charm.cs.uiuc.edu/~bhatele/history_hindi.htm |date=2006-05-09 }} Extended resource compiled by Abhinav Bhatele, with phonological, morphological, and lexical development in Hindi, with many period extracts. (Accessed Mar 16, 2006).
* [http://www.ethnologue.org/show_language.asp?code=HND Ethnologue on Hindi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050225222101/http://www.ethnologue.org/show_language.asp?code=HND |date=2005-02-25 }}
* [http://www.lorem-ipsum.info/_hindi Generator for Hindi typographical filler text]
* [http://www.cs.colostate.edu/~malaiya/hindilinks.html Hindi Language Resources]
* [http://sanskrit.gde.to/hindi Hindi documents and dictionary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050905195934/http://sanskrit.gde.to/hindi/ |date=2005-09-05 }}
* [http://ltrc.iiit.net/showfile.php?filename=downloads/ International Institute of Information Technologies IIIT] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090710181636/http://ltrc.iiit.net/showfile.php?filename=downloads%2F |date=2009-07-10 }}, online and downloadable dictionaries cross referenced in English for Hindi, Marathi, Punjabi, Bengali, Kannada, Telugu languages. Includes Classical Hindi Literature, writings of Meera, Suradas, Tulasidas, Premchand, Rahim et cetera.
* [http://www.aczone.com/itrans/online/ Online Itrans] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041027021746/http://www.aczone.com/itrans/online/ |date=2004-10-27 }} to generate Hindi/Devanagari output.
* [http://www.goidirectory.nic.in Government of India website]
* [http://www.unicode.org/charts/PDF/U0900.pdf Official Unicode Chart for Hindi (PDF)]
* [http://www.writeka.com/hindi.html writeKA English-to-Hindi Online Transliterator] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061109145606/http://www.writeka.com/hindi.html |date=2006-11-09 }}
* [http://www.bhashaindia.com Website of Microsoft to Provide Solutions for Hindi Language on net]
* [http://www.bhashaindia.com/Developers/MSTech/indicsupport/index.aspx Windows Indic Script Support] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051224070409/http://www.bhashaindia.com/developers/MSTech/indicsupport/index.aspx |date=2005-12-24 }}
* [http://www.bhashaindia.com/Developers/IndianLang/IndicScript/oslevel.htm?lang=en How to enable Indic Language Support at OS level] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060425225024/http://www.bhashaindia.com/Developers/IndianLang/IndicScript/oslevel.htm?lang=en |date=2006-04-25 }}
* [http://www.bhashaindia.com/Developers/IndianLang/TypingDnagari/dnpages.aspx#pl9 Microsoft hindi IME keyboard हिन्दी कीबोर्ड] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060406145808/http://www.bhashaindia.com/Developers/IndianLang/TypingDnagari/dnpages.aspx#pl9 |date=2006-04-06 }}
* [http://www.iit.edu/~laksvij/language/hindi.html Romanized to Unicode Hindi transliterator] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060702024156/http://www.iit.edu/~laksvij/language/hindi.html |date=2006-07-02 }}
* [http://www.wordanywhere.com/ Wordanywhere.com] Hindi/Telugu/English translator
* [http://www.websters-online-dictionary.org/definition/Hindi-english/ Hindi English Dictionary] from [http://www.websters-online-dictionary.org Webster's Online Dictionary] - the Rosetta Edition
* [https://web.archive.org/web/20060503144905/http://mog.software.free.fr/Hindi/ Virtual Hindi Keyboard] Freeware
{{Spoken Wikipedia-4|2006-03-05|En-Hindi_part_1.ogg|En-Hindi_part_2.ogg|En-Hindi_part_3.ogg|En-Hindi_part_4.ogg}}
{{InterWiki|code=hi}}
{{Wikibooks}}

[[Kategori:Hindi|*]]
[[Kategori:Bahasa dari India|Hindi]]