Dialektologie

Gesinus Gerhardus Kloeke (1887-1963) was een veuranstaond dialektoloog

Dialektologie (van t Oudgriekse διάλεκτος (dialect) en -λογία "logica/kunde") is de studie van dialekten. Tegenswoordig wörden t ezien as n subdissipline binnen de sosiolinguïstiek.

Geschiedenisse

Dialektologie is in de 19e eeuw as amparte dissipline ontwikkeld deur de Duutse taalkundige Georg Wenker, die eschreven zinnen in t Standardduuts vergeleek mit vertalingen in plaotselike Noord-Duutse dialekten. Eén van de eerste echte publikasies op t gebied van dialektologie was t English Dialect Dictionary van Joseph Wright. De meest gebruukten methode is t verzamelen en uutbrengen van plaotselik materiaal in woordeboeken, grammatika's en taalatlassen.

In t begin was dialektologie zwat allinnig mer ericht op isoglossen, dat betekent t aofbakenen van bepaolde gebiejen waorbinnen spesifieke taalverschiensels optrejen. Laoter gungen ze der eigen alsmer meer interesseren veur de sosiale faktoren die veur bepaolde taalvormen de baosis vormden. Hierdeur wördden dialektologie oek n sosiale wetenschap.

Heufdonderwarpen

Dialektologie is meestentieds veural ericht op sychrone variasie binnen n taal en de overeenkomsten en verschillen tussen verschillende nauw verwaante dialekten, der gemeenschappelike oorsprong en de maniere waorop nieje taalvormen ontstaon as gevolg van taalkontakt. Oek wörden bepaolde kriteria ehanteerd um te bepaolen of twee taalvariaanten as dialekten van dezelfde taal of as twee amparte talen ezien mutten wörden. De volgende zaken staon daorbie mit name sentraal:

Onderlinge verstaonbaorheid

Volgens sommigen kunnen twee taalvariaanten die onderling goed verstaonbaar bin - zo as bieveurbeeld Nedersaksies en Nederlaands, Zeeuws en Nederlaands of Spaans en Portugees - as dialekten van dezelfde taal ezien wörden, mer dit is liekewels gien eendujig kriterium, umdat der nooit ene op t idee zal koemen um bieveurbeeld t Spaans en t Portugees as dialekten van dezelfde taal te zien. Allereerst mut daorumme ekeken wörden naor zaken as grammatika (spraakleer), klankleer (fonologie) en woordeschat. In dit opzicht steet t Nederduuts, dat in gien enkel opzicht as n Nederlaands dialekt ezien wörden, niet of nauweliks veerder aof van t Standardnederlaands as veur t Nedersaksies t geval is.

Diglossie

Diglossie ontsteet as twee nauw verwaante talen of dialekten op t zelfde grondgebied naost mekaar espreuken wörden. In zo'n geval is de kans arg groot dat één taalvariaant - over t algemeen de standardtaal - t meest an anzien wint. Disse taal wörden dan oek wel de daktaal eneumd. Dit verschiensel kömp aordig vake veur in alle delen van de wereld.

Dialektkontinuüm

n Dialektkontinuüm is n netwark van dialekten waortussen de onderlinge verstaonbaorheid aofnimp wanneer de aofstaand toenimp. n Soortgeliek kontinuüm is bieveurbeeld arg goed te zien in de maniere waorop de dialekten van Nederlaands-Limburg en Belgies-Limburg in mekaar overgaon, of bie de overgang tussen de verschillende Nedersaksiese dialekten, zo'n overgang geet meestentieds zeutjes an.

Diasysteem

De term diasysteem verwis naor n taal die meer as één standardvorm hef. Veurbeelden bin t Engels dat uuteenvuilt in verschillende standardvormen zo as t Amerikaans-Engels, en t Noors dat uuuteenvuilt in t Bokmål en Nynorsk, mer toch beien as standardvormen van t Noors ezien wörden. As dit begrip toe-epast wörden op dialekten, dan geet t um de "onderliggende" standardtaal die in beie dialekten op n iets aandere maniere erealiseerd wörden, zo as t espreuken Nederlaands in Noord-Braobaant, Vlaanderen of de provinsie Groningen. Der wörden in dit verbaand meestentieds espreuken van aksenten (n Gronings/Braobaants aksent, enz.). t Begrip plurisentriese taal hangt hier arg nauw mee samen.

Uutgaonde verwiezingen

Commons: Dialektologie - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.

Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.