Gotlandsk
Gotlandsk of gutnisk (sweedsk: gotländska, gutniska of gutamål) verwist nå de dialeken dee up de eilanden van Gotland en Fårö espröäken wörden. De dialekten, howel se van de oldgotlandske varieteit van et oldnoorsk stammen, wörden sumtyds as deyl van de sweedske språke eseen. Der binnen twey varianten van et gotlandsk, vastelandgotlandsk (sweedsk: laumål), vöärnamelik espröäken in et südelike gedeylde van Gotland, en faroymal (sweedsk: fårömål), espröäken up deylen van et eiland Fårö. UNESCO definieert gotlandsk per 2010 as een "bedreigde språke".
Enkele kenmarken van et gotlandsk binnen et behold van oldnoorske tweyklanken as ai so as et geval is in stain (sweedsk: sten, sassisk: steyn) en oy in byvöärbeald doy (sweedsk: dö, sassisk: starven). Et gotlandsk hevt ouk een dreeklank dee in geen enkele andere noorske språke besteyt: iau so as in et woord skiaute/skiauta (sweedsk: skjuta, English: sketen).
De meyste gotlanders künnen gotlandsk begrypen, mär spreaken meystentyds sweedsk, ümdat et hüdige gotlandsk, vanweagen de lange weadersydse bloutstelling, korter by et sweedsk steyt as et oldsweedsk by et oldgotlandsk.
Der binnen seriöse pougingen edån üm de traditionele versy van et moderne gotlandsk ny leaven in te blasen, en de Gutamålsgillet (de gotlandske språkgilde) organiseert lessen en byeynkumsten vöär spreakers van traditioneel gotlandsk. Volgens de websteade van de gilde binnen der nun 1500 lüde dee gotlandsk up Facebook gebrüken.
Woordeskat
[bewark | bronkode bewarken]Hyrunder een klein antal woorden üüt et alledaagse språkgebrüük:
| Gutnisk | Sweedsk | Düütsk | Neadersassisk |
|---|---|---|---|
| päiku | flickan | das Mädchen | de deerne |
| sårken | pojken | der Junge / Knabe | de junge |
| russe | hästen | das Ross | et paerd / et ros |
| rabbis | kanin | Kaninchen | konyn |
| träsket | sjön | der See | et mear |
| sjoen | havet | das Meer | de sey |
Status
[bewark | bronkode bewarken]So as de meyste dialekten van Sweden, steyt et gotlandsk under groute invlööd van de standardspråke, dat kümt under andere döär kontakten mid spreakers van et standardsweedsk mär ouk döär de media en (wårskynlik de belangrykste) de eskreaven språke. As gevolg dårvan steyt et gotlandsk nun vöäl korter by et standardsweedsk. Der binnen ouk een bült gotlanders dee et dialekt neet eleyrd hebben, mär wel een regionaal eklöörde variant van et sweedsk spreaken. Dit wördt vöäral ekenmarked döär de intonaty, mär ouk döär et gebrüük van tweyklanken en dreeklanken, een antal leksikale eigenaardigheiden lykas de infinitive üütgang -ä.
De Gutamålsgillet, dee sik inset vöär et behold en de revitalisering van et gotlandsk sinds 1945, skat dat et gotlandsk vandage de dag döär so'n 2.000 tot 5.000 lüde espröäken wördt. Hovöäle dårvan passive kennis hebben, steyt neet vermelded. Interesse in et gotlandsk is der wel: van 1989 tot 2011 wördde et radioprogramma Gutamål up Radio Gotland üütesünden, et had regelmåtig rund de 15.000 tot 20.000 lüüsteraars, en in 2008 böyd Campus Gotland syn eyrste kursus gotlandsk an. Gutamålsgillet versamelt teksten van skryvers en dichters dee höär teksten in et gotlandsk skryven, en beedt een sweedsk-gotlandsk woordebook en een noch altyd groiende lyste mid gotlandske neologismen (nyformingen).
Vöärbealden
[bewark | bronkode bewarken]| Um kvälden |
|---|
| Nätt'l för manfolk u kungvall för kune. |
| Neie slags örtar för ymsedere. |
| Svalk di bei saudi, styrk di me dune |
| um däu jär djaupt i naudi nere! |
| Vävald pa raini, rindlaug i hagen |
| - täusen sma kluckar gynnar ljaude. |
| Die aimar fran marki u rydmen av dagen |
| slucknar langum för livnes u daude. |
| Gustaf Larsson |
| Staingylpen |
|---|
| Staingylpen gärdä bryllaup, |
| langhalu bigravdä läik, |
| tra torkä di däu sigderäivarä |
| va fyrä komst däu intä däit? |
| Nach P.A. Säve |
Üütgånde verwysing
[bewark | bronkode bewarken]| Dit artikel is eskreaven in et westveluwsk, in de Nysassiske Skryvwyse. |