Genten
| Genten | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Systematik | ||||||
| ||||||
| Wetenschoplich Naam | ||||||
| Sulidae | ||||||
| Reichenbach, 1849 |
De Genten (Sulidae) sünd en Familie vun Seevagels ut de Ornen vun de Pelikanvagels (Pelecaniformes). Se pumpelt bi’n Lopen, man in’e Luft sünd se leifig unnerwegens un könnt unbannig goot seilen. De meiste Tied vun ehr Leven bringt se to up de hoge See. Genten bröödt vun de Arktis over de Tropen he´n bit in de Subantarktis.
De Naam
[ännern | Bornkood ännern]De plattdüütsche Naam “Genten” kummt vun den Vagel Jan vun Gent vun her, de in de Gemarken vun den Atlantik un sogor in de Middellannsche See tohuse is. Düsse Naam hett nix mit de Stadt Gent in Belgien to doon, man kummt vun dat nedderlannsche „Gent“ vun her, wat „Ganner“ bedüden deit. De Naam wiest vundeswegen up annere Watervagels, as Göse. Dor weert de Genten mit vergleken, vunwegen, datt se jem lieken doot. In annere Spraken, as in’t Hoochdüütsche („Tölpel“) oder in’t Engelsche („Booby“) wiest de Naam dor up, datt se man klunterig lopen doot.
Kennteken
[ännern | Bornkood ännern]Genten sünd middelgrote bit grote Vagels. De lüttjeste Aart is de Brune Gent. Sien Lief is bi 64 cm lang un he weggt bi 724 g. De Jan vun Gent as gröttste Aart is bi 100 cm lang un kann bit hen to 3,6 kg wegen. Dat Lief hett bi de Genten de Form vun en Torpedo, de Hals is kort, de Steert hett Kielform un de smallen Flunken liggt in’n Winkel an.
De Genten sünd to’n groten Deel swatt, bruun oder witt, bi dat Geslecht Morus sünd Hals un Kopp geel. De langen, slanken Flunken sett man wat achterlich an an’t Lief. Dor könnt se bi starken Wind goot mit glieden. Wenn se hoochkamen wüllt in’e Lut bruukt sunnerlich de gröttern Aarden Anloop, egolweg, ob se vun’n Water oder vun Land starten wüllt. Wenn dat windstill is, kann dat angahn, datt se nich hoochkaamt. Wenn se runnerkaamt up Land kann dat wat unhannig utsehn un dat gahn ok angahn, datt se overkopp gaht. Dat liggt an de smallen Flunken, wo he dor nich goot mit stüern kann. De Been sitt wiet achtern an’t Lief, vundeswegen pumpelt se bi’t Lopen. For’t Swemmen un dükern sünd se avers bannig goot to bruken. De veer Töhn sünd ganz mit Swemmhuut tosamenslaten.
Wo se vorkaamt
[ännern | Bornkood ännern]De meisten Aarden leevt in de Tropen un Subtropen, wo de Geslechter Sula un Papasula tohuse sünd. Bloß man de Guanogent kummt in Patagonien bit hen na de matigen Zonen. De Genten vun dat Geslecht Morus mit den geelen Kopp bröödt in matige un subpolare Breden. Buten de Brödeltied hoolt se sik avers ok in de Tropen un Suptropen up. Genten sünd uterdematen Hoochseevagels un kaamt meist bloß to’n Bröden an Land. De eenzige Aart in Europa is de Jan vun Gent. He brott vun de 1990er Johre af an ok up Helgoland. De Kolonie dor is jummers grötter wurrn. Midderwielen sünd dor mehr as 200 Paare togange. De gröttste Kolonie up de ganze Welt is up de Insel Eldey vor de Küst vun Reykjanes in Iesland sien Süden. Dor sünd tolest bi 70.000 Paare tellt wurrn.
Freten
[ännern | Bornkood ännern]Genten sünd Stootdükers un stört sik ut gröttere Hööchde (10 bit 30, towielen ok 100 m) hendaal. So dükert se midden in Fischswarms rin. Bloß man dör den Swung vun dat Daalstörten kaamt se bit to 10 m deep unner Water, in gröttere Deepde (bit hen to 25 m) kaamt se noch, wenn se unner Water mit’e Flunken slaht. So gaht se sunnerlich up Makreel, Sardien, Sardell un Sandaal, man wenn’t sunst nix gifft, nehmt se ok annere Fisch.
Vermehren
[ännern | Bornkood ännern]All Genten bröödt in grote Kolonien, bloß man de Graufootgent nich. Bi Aarden, de up’e Eer bröden doot, besteiht dat Nest man bloß ut en Kuhlen mit wenig oder gor keen Material dor in. Towielen warrt dor en Wall vun Schiete (Guano) umto boot. De Aarden, de up Böme bröden doot, boot en wacklig Nest ut Twiege, dat man bloß vun Schiete tosamenholen warrt. Düsse Nester gaht bi Storm faken to Dutt. De meisten Aarden leggt man bloß een Ei. Anners is dat bi Blaufoot-, Schabellenkopp- un Bruungent. De leegt all twee Eier. Bi den Guanogent sünd dat sogor dree Eier in’n Snitt. Bröden doot se 41 bit 45, de Graufootgent sogor 57 Dage. In’n Döörsnitt kaamt 50-70 % vun de Genten, de utkrapen sünd, dorhen un weert so oold, datt se flegen lehrt.
Stammgeschicht
[ännern | Bornkood ännern]De öllsten fossilen Genten stammt ut dat fröhe Oligozän. Se hören to de Aart Sula ronzoni to. In’t Miozän un Pliozän geev dat veel mehr Aarden in düsse Familie, as hüdigendags. Dormols geev dat ok Genten in den Noordpazifik, wo se hüde nich mehr to finnen sünd. Tostannkamen sünd se wohrschienlich up de Noordhalfkogel. Up de Süüdhalfkogel finnt sik fossile Genten eerst vun dat Pliozän af an, also tämlich laat. Ut den nöördlichen Pazifik sünd se eerst in dat Pleistozän verswunnen, de Grünn sünd nich bekannt.
Systematik
[ännern | Bornkood ännern]De Genten sünd en Familie vun de Pelikanvagels. Wohrschienlich hannelt sik dat um de Sustergrupp vun en Taxon, dat vun Schölvers un Slangenhalsvagels tohopen billt warrt.
In tein Aarden ut dree Geslechter weert de Genten indeelt:
- Geslecht Morus Vieillot, 1816
- Jan vun Gent, Morus bassanus (Linnaeus, 1758)
- Kapgent, Morus capensis (Lichtenstein, 1823)
- Austraalschen Gent, Morus serrator (Gray, 1843)
- Geslecht Sula Brisson, 1760
- Blaufootgent, Sula nebouxii (Milne-Edwards, 1882)
- Guanogent oder Peruaanschen Gent, Sula variegata (Tschudi, 1843)
- Schabellenkoppgent, Sula dactylatra (Lesson, 1831)
- Nazcagent, Sula granti (Rothschild, 1902)
- Roodfootgent, Sula sula (Linnaeus, 1766)
- Brunen Gent, Sula leucogaster (Boddaert, 1783)
- Geslecht Papasula Olson & Warheit, 1988
- Graufootgent oder Abbott sien Gent, Papasula abbotti (Ridgway, 1893).
Vörmols sünd all Aarden to dat Geslecht Sula torekent wurrn. Hüdigendags warrt allgemeen annahmen, datt dat de dree Geslechter Morus, Sula un Papasula gifft. Analysen vun de Morphologie un ok vun de Molekulargenetik hefft rutbrocht, datt sik dat bi Morus un Sula um twee egenstännige Lienen hannelt, de sik al in’t Miozän scheedt hefft.[1][2] Wo denn nu dat Geslecht Papasula mank de Genten to stahn hett, dor hefft sik de Forschers over in’e Plunnen. De een seggt, dat hannel sik um en Sustertaxon vun Sula,[3] de annern meent, dat höör ehrder an de Sieten vun Morus[4]
Kiek ok bi
[ännern | Bornkood ännern]- List vun Vagels, mit allerhand plattdüütsche Vagelnaams un Naams ut de Naberspraken
- Projekt: Deerternaams up Platt
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Josep del Hoyo u. a.: Ostrich to Ducks. Lynx, Barcelona 1992, ISBN 84-87334-10-5 (Handbook of the Birds of the World, Band 1).
- J. Bryan Nelson: Pelicans, Cormorants and Their Relatives. Oxford University Press, Oxford 2005, ISBN 0-19-857727-3.
Belege
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ G. F. van Tets u. a.: Osteological differences between Sula and Morus, and a description of an extinct new species of Sula from Lord Howe and Norfolk Islands, Tasman Sea. In: Notornis. Nr. 35, 1988, S. 35–57
- ↑ S. L. Olson: A selective synopsis of the fossil record of birds. In: D. Farner, J. R. King, K. Parkes: Avian Biology. Nr. 8, New York 1985
- ↑ K. I. Warheit: The phylogeny of the Sulidae (Aves: Pelecaniformes) and the morphometry of flight related structures in seabirds: a study of adaptations. Ph. D. Thesis, University of California, 1990
- ↑ V. L. Friesen, D. J. Anderson: Phylogeny and evolution of the Sulidae (Pelecaniformes: Aves): a test of alternative nodes of specification. In: Molecular Phylogenetics and Evolution. Nr. 7, 1997, S. 252–260