Ollnborg

Ollnborg (na Sass: Ollenborg; hoochdüütsch Oldenburg) is en Grootstadt in Neddersassen mit 160.000 Inwahners. De Stadt liggt an de Hunte un hett enen Haven un ene Universität. Fröher is Ollnborg Residenz vun dat Land Ollnborg wesen.

Geschichte

Wahrschienlich al in dat 10. Jahrhunnert geef dat twüschen de Utlöper von de Delmenhorster un de Ammerlänner Geest an dat Hunteknee ene faste Anlaag un laterhen ene Borg, de as Aldenborg oder Olde Borg de Siedlung ehren Naam geef. In de Schuul von de Borg woor ut de Siedlung bilütten een Martplatz för den Warenuttuusch twüschen Freesland und Westfalen. Inladungen to de Marten gungen um 1243 bit na Utrecht un Düörpm.

Siet 1180 is Ollnborg sülfstännige Graafschup, de Stadt weer de Seet von de Grafen von Ollnborg un laterhen von de Groothertöge von dat Groothertogdoom Ollnborg.

Graaf Anton Günther vun Ollnborg (1603–1667) weer de lesde un de beröhmteste von de Ollnborger Grafen. He bewahrde Ollnborg vör de Schrecken von den Dartigjährigen Krieg.

Na den Dood von Graaf Anton Günther full Ollnborg an de däänsche Kroon (1667–1773). 1676 leet een Grootbrand ungefähr de ganze Stadt in Flamen unnergahn. 1773 woor Ollnborg een sülfstännig Hertogdoom un harr siene Bleuhtiet unner de Hertöge Peter Friedrich Ludwig (1785–1829) un Paul Friedrich August (1829–1853).

Dör dat Daalrieten von de fasten Wallanlagen 1775 wuss de Stadt, un de Tahl vun de Inwahners nehm gau to. Hannel, Weertschup un Verkehr nehmen groden Upswung. Von 1810 bi 1813 weer Ollnborg een Deel von dat franzöösche Riek.

As de Franzosen woller aftrucken weern, maakde de Stadt noch eenmaal ene Updrifft as Seet von de Landesverwalten un woor Kulturmiddelpunkt mit de Landesbibliothek, dat Gymnasium, dat Lehrerseminar un dat Staatstheater.

De Utbo von dat Stratennett, de Bahnstreken un de Bo von den Küstenkanaal maakden Ollnborg to enen Verkehrsknütten in dat Kuntrei twüschen Werser un Ems. Von 1848 bit 1933 weer de Stadt de Seet von den Ollnborger Landdag.

In´n tweten Weltkrieg woorn nich veel Geböden tonicht maakt. As 1946 dat Land Neddersassen grünnt woor, verloor dat Land Ollnborg siene Sülfstännigkeit. De Stadt weer nich mehr Hooftstadt sünnern bloots noch Seet vun't Bezirksregeern.

Geböde un Anlagen

Dat Slott

An de Stä von de ole Borg fung Graaf Anton Günther 1607 mit den Bo von dat Residenzslott an. In den Dartigjährigen Krieg gungen de Arbeiden man tämlich langsaam vöran. Mehr at de Middelbo in´n Noorwesten woor nich farig. Eerst 1774/78 gung dat wieter mit den Holmerschen Flögel, un to Peter Friedrich Ludwigs Tieden keem de siede Galerieflögel darto. 1894/97 folgde de Anbo von den Saalflögel mit den groden Festsaal. Siet 1922 is dat Slott Landesmuseum för Kunst un Kultuurgeschichte. In den groden Saal föhrt dat Ollnborger Staatstheater faken utwählte Stücken ut sienen Speelplaan up.

Dat Elisabeth-Anna-Palais

Dat Palais woor 1894/96 boot un weer bit 1918 de Wahnsitt von den Groothertog siene Familie, Vandaag is dar dat Sozialgericht unnerbrocht, un dar weren ok al maal de Graaf-Anton-Günther-School un dat Katasteramt in.

De Pulvertoorn

De Pulvertoorn is dat öllste Geböde, dat sik von de Festungsanlagen holen hett. He is in dat Johr 1529 upboot woorn. To finnen is he dar, wor de Theaterwall, de Gaardenstraat und de Slottwall tosamenstööt.

De Lappan

De Lappan an de Lange Straat is de Toorn von de fröhere Hilligengeistkapell. He is dat bekanntste Wahrteken von de Stadt. Vandagen is dar een Reisebüro in unnerbrocht.

Dat Degode-Huus

Dat Degode-Huus mit sienen moien Fachwarkgevel, een Ooltollnborger Geschäfts- un Börgerhuus, liggt an`n Martplatz. Boot woor dat to Enn von dat 16. Jahrhunnert un överstund as een von ganz wenige Hüüs den groden Brand von 1676.

Hotel „Graf Anton Günther“

Dat Hotel „Graf Anton Günther“ an de Lange Straat weer fröher maal een Börgerhuus mit ene Sandsteen-Utlucht. Laterhen is dat as Hotel inricht woorn. De Binnenrüüm sünd mit Wandbiller von Bernhard Winter mit Motive ut dat Leven von den Graaf Anton Günther utmaalt woorn. An ene Butenmüür is een Bild von Graaf up sien Peerd Kranich to sehn. Maalt hett dat de Kunstmaler August Oetken (1868-1951).

De Gertrudenkapell

De Gertrudenkapell steiht up den Gertruden-Karkhoff in den Winkel twüschen de Alexander- und de Nadorster Straat. Se is 1428 in slichte Backsteengotik boot woorn un is dat öllste Karkengeböde in Ollnborg, Binnen sünd gotische Wandmalereen to sehn.

Dat Mausoleum

Dat Mausoleum up den Gertruden-Karkhoff is 1790 as de Graffstä för de Familie von den Groothertog boot woorn. Binnen sünd twee Skulpturen von Johann Heinrich von Dannecker to sehn. Dannecker, dat weer de Künstler, de Schiller afmaalt hett.

De Lambertikark

Lambertikark in Ollnborg van’n Slottplatz ut, vörn is de Slottwacht to sehn

De Lambertikark steiht an´n Martplatz. Wecke Delen von de Buterwand, de Granitblöcke, sünd Reste von den gotischen Backsteenbo ut de Tiet um 1224. In dat 16. Jahrhunnert woor de Kark so umboot, dat se dree Schepen harr. De neegste Umbo keem 1790/97. Domaals kreeg de Saal siene runde Form. 1878 woor de 86m hoge Hoofttoorn boot. In de Sietennischen sünd Särge un Sarkophage upstellt. Een darvon is de Tinnsarg mit dat Gebeen von Graaf Anton Günther.

Dat Peter-Friedrich-Ludwig-Hospitaal

Dat PFL woor 1838/41 an de Peterstraat upboot. De laggestrechte Bo in siene klassizistische Form mit siene moie Sülenhall is een Andenken an den Hertog Peter Friedrich Ludwig. Över hunnert Jahr weer dat PFL dat beste Krankenhuus in Ollnborg. Vandagen deent dat as Kulturzentrum. Ene von de velen Veranstaltungen, de dar afholen weert, is de Ollnborger Kinnerbookmesse, de "Kibum".

Ministerium un Landdagsgeböde

An´n Dobben staht de beiden Geböde, de daran erinnert, dat Ollnborg fröher en sülfstännigen Staat weer. Dat Ministerium un dat Landdagsgeböde woorn in de Jahren 1914/16 boot. Na 1946 weer dar eerst de Regierung von den Verwaltungsbezirk Ollnborg und laterhen de Regierung von den Bezirk Weser-Ems unnerbrocht 2004 hett de Regeerung in Hannover den Verwaltungsbezirk Weser-Ems upplöst, un nu is dar de Regierungsvertretung Oldenburg un de Direktion vun de Polizei unnerbrocht.

De Weser-Ems-Halle

1952/54 woor de grode Weser-Ems-Halle boot. Das is ene Halle för Utstellungen, Kongresse, und alle möglichen Veranstaltungen. To´n Bispill finnt hier ok de beröhmten Hingstkörungen von den Ollnborger Peertüchter-Verband statt, un up den wieden Platz vör de Halle fiert de Ollnborger jeden Harfst ehren Kramermart.

Museen

In Ollnborg gifft dat fief gode Museen:

Dat Landesmuseum för Kunst un Kulturgeschichte is in dat Slott unnerbrocht.
Dat Landesmuseum "Natur un Minsch" liggt an'n Damm.
Dat Stadtmuseum wiest veele Saken, de wat mit dat Wahnen in fröhere Tieden to doon hebbt, un uterdem is dar dat Wark von den Künstler Prof Bernhard Winter utstellt.
Glieks neven dat Stadtmuseum liggt dat nee'e "Horst-Janssen-Museum" mit de Warken von den Teekner un Grafiker Horst Janssen, de in Ollnborg upwussen is, 1992 Ollnborger Ehrenbürger woor un 1995 up den Gertruden-Karkhoff in Ollnborg bisett woor.
Dat Edith-Ruß-Huus, ene Stiftung för nee'e Medienkunst

Anlagen

Ollnborg is ene gröne Stadt. De Slottgaarden, dat Everstenholt, de Dobbenplatz, de Bürgerbusch, de Toonkuhl un vele Gröönplacken, Dieken un Spazeerwegen maakt de Stadt to enen angenehmen Wahnplatz. Nich to vergeten, dat Ollnborg de eerste Stadt in Düütschland weer, de ene Footgängerzoon inricht hett. Upstunns allerdings sünd de Börgers sik nich eenig in de Fraag, of dicht bi dat Slott een neet Koophuus boot weern schall oder nich.

Söhns un Döchter vun de Stadt

Jan Georg Schütte (* 1962), düütsch Schauspeler, Speelbaas, Dreihbook- un Hörspeelschriever

Kiek ok

Ammerland, Ollnborgische Landschap

Landkreisen un kreisfre’e Städer in Neddersassen

Ollnborger Ballade

Ene von twintig Ollnborger Balladen

Oldejohanns

Um Ollnborg woor de Stadtwall boot,
dar bleef de Bomester bi doot,
un kieneen wuss, wo´t wieter gung.
Dat Wark verloor den rechten Swung.
Dar weern noch Gatten in den Wall
un Waterpütten överall,

Do keem een Buur ut Wahnbek her,
de keek, wat dar to maken weer.
Gerd Oldejohanns weer sien Naam.
Mit Waterbo un sonen Kraam,
as Bollwarken un Schanzen boon
harr he al ümmer wat to doon.

Graaf Otto kreeg em in de Kunn
un dreihde mit em ene Runn.
He höör sik an, wat Olljanns sä,
un geef den Updrag, up de Stä
dat Bowark na sien egen Plaan
mit faste Hannen antogahn.

Wat Olljanns nu upstellen de,
dat leet meist so as Hexeree.
He geef de Bolüe kien Respiet.
De Wall keem trecht in korte Tiet.
Kanonen leet he darup stelln,
un denn kunn he Graaf Otto melln:

De Stadt kann jeden Feend afwehrn.
Wi mööt bloot noch das Scheten lehrn.
Nu pröven se de helen Daag.
Dat Dunnern weer ´ne arge Plaag,
Ok darbi weer Olljanns de Baas.
He harr an´t Scheten sienen Spaas.

He maakde de Suldaten vör
dat Laden von Kanonenröhr
un wo man de denn richten muss.
He sülben droop mit jeden Schuss.
De utbillten Suldaten,
de kunnen ´t meist nich faten.

As allns up Reeg weer un in Loot,
do sä he: "So, nu is´t ok goot.
Mien Kriegshandwark is nu vörbi,
mien Hoff in Wahnbek tööft up mi.
Un is maal wedder Noot an´n Mann,
so will ik hölpen, as ik kann."

Dar duur nich lang, do woor bekannt:
Van Sudoost keem een Feend in´t Land,
een Heer von Bremen un Willshusen.
Graaf Otto kreeg dat kole Grusen.
He muss den Feend tomöte gahn,
em vör de Stadt tosamenslaan.

Man darför weer dat nu to laat.
Suldaten stunnen noch nich praat.
In siene Noot reep he Olljanns
na Ollnborg up de nee´e Schanz.
"Man suutje!" sä de ole Buur,
"wi leggt us eerstmaal up de Luur.

Un wenn se rankaamt an de Stadt,
denn kriegt se düchtig wat up´t Gatt."
He schuulde, un denn keek he up:
Do keem de eerste Söldnertrupp.
To Perd de stolte Kummandöör,
ut Osenbarger Büschen vör.

Un Olljanns reep: "Kanonen her!
Den Baas nehm ik mit up´t Viseer."
He füürde af. Den Kummandant,
den full de Sabel ut de Hand.
Man wat weer dat? De ganze Rott,
de weer up eenmaal risch un krott.

Se störden vörwaarts mit Gebrull,
as of´t een Unweer geven schull.
Olljanns hullt dat Kanonenröhr
noch eenmaal up den Kummandöör.
De Kugel droop den Sadelknoop,
de Rieder schoot verbaast tohoop.

Sien rechten Foot gleet ut den Bögel,
un ut de Hand full em de Tögel.
"Nu wies mi, Paijatz, wat du kannst!"
spijöökde Kanoneer Olljanns.
De ganze Rott stund up de Stä,
sä kienen Luut, de kienen Trä.

Verbiestert reep de Kummandöör:
"Hoolt an! Wi gaht nich wieter vör,
denn de verdüvelte Kunstabel
gefallt mi nich. De is kumpabel,
us bannig up den Pott to setten.
Torügg, torügg! Wi mööt us retten!"

Olljanns, de reep ehr höhnschen na:
"Dat is jo Glück, dat ji so dra
den Steert inklemmt. Harr´k dat nich sehn,
so weer von jo nich een Gebeen
noch länger up de Föte bleven,
Haut af, sünst könnt ji wat beleven!"