ijzer

Nederlands

Periodiek systeem der elementen (nld)
H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og ↓ * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr

Uitspraak

• Geluid:  ijzer    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈɛizər / (2 lettergrepen); /ˈɛi̯zər/

Woordafbreking

• ij·zer

Woordherkomst en -opbouw

• Leenwoord uit het Keltisch, in de betekenis van ‘chemisch element’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1220

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	ijzer	ijzers
verkleinwoord

Zelfstandig naamwoord

het ijzer o

1. (scheikunde), (element) een scheikundig element met het symbool Fe en het atoomnummer 26, ook wel bekend als een grijs overgangsmetaal

   • Te Ter-Neuzen (thans Terneuzen) werden een paar jaren geleden, hoofdzakelijk door Belgisch kapitaal, groote fabrieken gebouwd ter bewerking van ijzer en staal.  

2. (metallurgie), (bouwkunde) een veel gebruikt bouwmateriaal (meestal beschermd door een laagje zink en/of verf)

   ▸ ‘Denk erom hè… Geen haast,’ riep hij me na terwijl ik naar de grensmuur liep om mijn hand op het koude ijzer te leggen en mezelf moed in te praten: ‘veilig thuiskomen’.

3. (sport) een soort golfclub gebruikt in golf.

Hyponiemen

   

U-ijzer aalijzer achterijzer afstootijzer bandijzer bekijzer betonijzer bladijzer boksijzer boorijzer braadijzer braakijzer brandijzer breekijzer breeuwijzer buigijzer cementijzer constructie-ijzer diefijzer dievenijzer draadijzer draai-ijzer drijfijzer felsijzer friseerijzer gamma-ijzer gietijzer glijijzer golfijzer gootijzer graafijzer gradeerijzer graveerijzer grijpijzer groefijzer gruisijzer haardijzer haarijzer hakijzer halvemaanijzer handijzer hangijzer hardijzer hechtijzer hoefijzer hoekijzer holijzer hoofdijzer hostie-ijzer i-ijzer jaagijzer jachtijzer kaafijzer kalfaatijzer kauwijzer keurijzer klamaai-ijzer klapijzer klauwijzer klimijzer krabijzer krulijzer lasijzer magneetijzer merkijzer molenijzer nagelijzer nikkelijzer oblie-ijzer omkantijzer omzetijzer onderijzer oorijzer oublie-ijzer piekijzer plaatijzer plakijzer platijzer ploegijzer plooi-ijzer prakijzer prangijzer puddelijzer puntijzer puttingijzer raamijzer rabatijzer rakelijzer randijzer rijfelijzer rijijzer ritsijzer roerijzer ruimijzer rustijzer ruwijzer schaafijzer schaatsijzer scheurijzer schietijzer schiftijzer schilijzer schraapijzer schrapijzer schroei-ijzer schroodijzer smeedijzer smeltijzer snepijzer snij-ijzer snijijzer soldeerijzer spiegelijzer spijkijzer sponsijzer staafijzer staalijzer staanijzer stafijzer stijgijzer stootijzer strijkijzer temperijzer thomasijzer tijgerijzer tosti-ijzer transportijzer trekijzer vloei-ijzer voegijzer voetijzer vreetijzer vuurijzer wafelijzer weekijzer welijzer wolfijzer wondijzer wringijzer zetijzer zoresijzer zwavelijzer

Afgeleide begrippen

   

IJzerbedevaart ammoniumijzer(ii)sulfaat benzylideenacetonijzertricarbonyl di-ijzernonacarbonyl ijverzucht ijzer(III)fosfaat ijzer(ii)bromide ijzer(ii)chloride ijzer(ii)fluoride ijzer(ii)hydroxide ijzer(ii)oxide ijzer(ii)sulfaat ijzer(ii)sulfide ijzer(iii)acetaat ijzer(iii)bromide ijzer(iii)carbonaat ijzer(iii)chloride ijzer(iii)chromaat ijzer(iii)fluoride ijzer(iii)nitraat ijzer(iii)oxide ijzer(iii)sulfaat ijzer-edta ijzeraarde ijzerachtig ijzeratoom ijzerbeslag ijzerbijter ijzerboor ijzercarbide ijzerchloride ijzerconstructie ijzerdraad ijzererts ijzerfront ijzergaas ijzergaren ijzergebrek ijzergehalte ijzergieterij ijzergrijs ijzerhandel ijzerhard ijzerhart ijzerhoudend ijzerhout ijzerindustrie ijzerkies ijzerkoek ijzerkruid ijzerkwarts ijzerlegering ijzermaal ijzermenie ijzermijn ijzeroer ijzeroxide ijzerpentacarbonyl ijzerpreparaat ijzerrijk ijzerroest ijzerslag ijzerslang ijzersmaak ijzersmelterij ijzerspaat ijzerstapeling ijzersteen ijzersterk ijzersulfaat ijzertekort ijzertijd ijzertijdperk ijzervaren ijzervarken ijzervijlsel ijzervitriool ijzervlechter ijzervreter ijzerwaren ijzerwerk ijzerwinkel ijzerzaag ijzerzandsteen ijzerzout

Verwante begrippen

   

dinatriumtetracarbonylferraat ferbam fermagaat ferroceen ferroceniumtetrafluorboraat ferroïne ferrosilicium hamerslag heemverbinding hemine hemoglobine hemosiderine kaliumferrioxalaat roest thermiet

Uitdrukkingen en gezegden

• Een ijzer in het vuur hebben

een plan hebben dat nog onbekend is voor de buitenwereld

• Het ijzer smeden als het heet is

nu is het moment om actie te ondernemen

• Lood om oud ijzer zijn

de keuze hebben tussen twee alternatieven die even goed (of slecht) zijn en voor de kiezer dus geen werkelijk verschil maken

• Men kan geen ijzer met handen breken

iets niet doen omdat er op dat moment de tijd/middelen niet voor handen zijn

Vertalingen

    1. een scheikundig element met het symbool Fe en het atoomnummer 26   

Afrikaans: yster (af) Albanees: hekur (sq) Arabisch: حديد (ar) Baskisch: burdina (eu) Bretons: houarn (br) Bulgaars: желязо (bg) Catalaans: ferro (ca) m Chinees: 铁 (zh) Deens: jern (da) Duits: Eisen (de) o Engels: iron (en) Esperanto: fero (eo) Estisch: raud (et) Faeröers: jarn (fo) Fins: rauta (fi) Frans: fer (fr) m Fries: izer (fy) Friulisch: fier Galicisch: ferro (gl) Hebreeuws: ברזל (he) Hongaars: vas (hu) Ido: fero (io) Iers: iarann (ga) IJslands: járn (is) Indonesisch: besi (id) Interlingua: ferro (ia) Italiaans: ferro (it) Japans: 鉄 (ja) Koerdisch: hesin (ku) Koreaans: 철 (ko)

Kroatisch: željezo (hr) Latijn: ferrum (la) Lets: dzelzs (lv) Limburgs: iezer (li) Litouws: geležis (lt) Luxemburgs: Eisen (lb) Maleis: besi (ms) Maori: rino (mi) Nedersaksisch: Iesen (nds), iezer (nds), ieder (nds) Noors: jern (no) Nynorsk: jern (nn) Occitaans: fèrre (oc) Oekraïens: залізо (uk) Papiaments: hero Pools: żelazo (pl) o Portugees: ferro (pt) Roemeens: fier (ro) Russisch: железо (ru) Schots-Gaelisch: iarann (gd) Servisch: гвожђе (sr) Sloveens: železo (sl) Slowaaks: železo (sk) o Spaans: hierro (es) m Swahili: chuma (sw) Tagalog: bakal (tl) Tsjechisch: železo (cs) o Turks: demir (tr) Vietnamees: sắt (vi) Welsh: haearn (cy) Zweeds: järn (sv)

Gangbaarheid

• Het woord ijzer staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "ijzer" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.