Kabardijns
| Kabardijns | ||||
|---|---|---|---|---|
| Gesproken in | ||||
| Vitaliteit | Potentieel bedreigd | |||
| Sprekers | 1.600.000 | |||
| Taalfamilie |
| |||
| Alfabet | cyrillisch | |||
| Officiële status | ||||
| Officieel in | ||||
| Taalcodes | ||||
| ISO 639-1 | – | |||
| ISO 639-2 | kbd | |||
| ISO 639-3 | kbd | |||
■ Verspreiding van Kabardijns en Adygees | ||||
| ||||
Het Kabardijns of Oost-Circassisch (къэбэрдеибзэ, qəbərdeybzə) is een Abchazo-Adygese taal, die wordt gesproken door de Kabardijnen en Tsjerkessen. Het is een van de officiële talen van de Russische deelrepublieken Karatsjaj-Tsjerkessië en Kabardië-Balkarië. Daarnaast wordt de taal ook gesproken in Turkije, Syrië en Jordanië.
Verspreiding
Het oorspronkelijke thuisland van de Kabardijnen en de Tsjerkessen is het gebied tussen de Koeban en de Terek in de Noordelijke Kaukasus. Kabardijns heeft een officiële status in de Russische deelrepublieken Karatsjaj-Tsjerkessië en Kabardië-Balkarië. Na de Circassische genocide in 1864 hebben veel Kabardijnen zich gevestigd in het noorden van Anatolië, waar thans ongeveer tweede derde van alle sprekers woont. Sommige Kabardijnen vluchtten ook naar andere landen, zoals Jordanië en Syrië.
Verwantschap
De taal is nauw verwant is aan het Adygees. Door taalkundigen worden Adygees en Kabardijns vaak gezien als twee varianten van dezelfde taal. Samen staan ze bekend als het Circassisch. In de diaspora is de taal alleen bekend onder die naam. Hogerop is het Kabardijns ook verwant met het Abchazisch, het Abazijns en het uitgestorven Oebychs. Ze vormen samen de Abchazo-Adygese taalfamilie.
Klankleer
Medeklinkers
| labiaal | alveolaar | post- alveolaar |
alveolo- palataal |
velaar | uvulaar | faryngaal | glottaal | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| nasaal | [m]? | [n]? | ||||||||||||
| plosief | steml. | [p]? | [t]? | [k]? | [kʷ]? | [q]? | [qʷ]? | [ʔ]? | [ʔʷ]? | |||||
| stemh. | [b]? | [d]? | [ɡ]? | [ɡʷ]? | ([ɡʲ]?) | |||||||||
| ejectief | [pʼ]? | [tʼ]? | [kʷʼ]? | ([kʲʼ]?) | ||||||||||
| affricaat | steml. | [t͡s]? | [t͡ʃ]? | [q͡χ]? | [q͡χʷ]? | |||||||||
| stemh. | [d͡z]? | [d͡ʒ]? | ||||||||||||
| ejectief | [t͡sʼ]? | [t͡ʃʼ]? | ||||||||||||
| fricatief | steml. | [f]? | [s]? | [ɬ]? | [ʃ]? | [ɕ]? | [x]? | [xʷ]? | [χ]? | [χʷ]? | [ħ]? | |||
| stemh. | [v]? | [z]? | [ɮ]? | [ʒ]? | [ʑ]? | [ɣ]? | [ʁ]? | [ʁʷ]? | ||||||
| ejectief | [fʼ]? | [ɬʼ]? | [ɕʼ]? | |||||||||||
| approximant | [l]? | [j]? | [w]? | |||||||||||
| tril | [r]? | |||||||||||||
Klinkers
| vooraan | midden | achteraan | |
|---|---|---|---|
| gesloten | /ɪ/ | /u/ | |
| midden | /e/ | /ə/ | /o/ |
| open | /a/ | /ɑ/ |
Schrift
Sinds 1938 wordt Kabardijns geschreven in het cyrillisch, ter vervanging van het Latijnse alfabet dat sinds 1928 in gebruik was. Daarvoor werd het Arabisch alfabet gebruikt. De diaspora in Turkije gebruikt het Latijnse alfabet.
Cyrillisch alfabet
| А а [aː]? |
Э э [a]? |
Б б [b]? |
В в [v]? |
Г г [ɣ]? |
Гу гу [ʷ]? |
Гъ гъ [ʁ]? |
Гъу гъу [ʷ]? |
| Д д [d]? |
Дж дж [d͡ʒ]? [ɡ]? |
Дз дз [d͡z]? |
Е е [ja/aj]? |
Ё ё [jo]? |
Ж ж [ʒ]? |
Жь жь [ʑ]? |
З з [z]? |
| И и [jə/əj]? |
Й й [j]? |
К к [k]? |
Ку ку [ʷ]? |
Къ къ [q]? |
Къу къу [ʷ]? |
Кхъ кхъ [q͡χ]? |
Кхъу кхъу [ʷ]? |
| Кӏ кӏ [t͡ʃʼ]? [kʼ]? |
Кӏу кӏу [ʷ]? |
Л л [ɮ]? [l]? |
Лъ лъ [ɬ]? |
Лӏ лӏ [ɬʼ]? |
М м [m]? |
Н н [n]? |
О о [aw/wa]? |
| П п [p]? |
Пӏ пӏ [pʼ]? |
Р р [r]? |
С с [s]? |
Т т [t]? |
Тӏ тӏ [tʼ]? |
У у [w]? |
Ф ф [f]? |
| Фӏ фӏ [fʼ]? |
Х х [x]? |
Ху ху [ʷ]? |
Хъ хъ [χ]? |
Хъу хъу [ʷ]? |
Хь хь [ħ]? |
Ц ц [t͡s]? |
Цӏ цӏ [t͡sʼ]? |
| Ч ч [t͡ʃ]? |
Чӏ чӏ [t͡ʃʼ]? |
Ш ш [ʃ]? |
Щ щ [ɕ]? |
Щӏ щӏ [ɕʼ]? |
Ъ ъ [ˠ]? |
Ы ы [ə]? |
Ь ь [ʲ]? |
| Ю ю [ju]? |
Я я [jaː]? |
ӏ [ʔ]? |
ӏу [ʷ]? |
Spraakkunst
Zoals alle Abchazo-Adygese talen is het Kabardijns een SOV-taal met een ergatieve zinsbouw. Het Kabardijns heeft vier naamvallen en een zeer complex werkwoordsysteem.
Voorbeeld
De onderstaande teksten zijn fragmenten uit de officiële vertalingen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Kabardijns en het Adygees.
| Nederlands[1] | Kabardijns[2] | Adygees[3] |
|---|---|---|
| Universele Verklaring van de Rechten van de Mens | Цӏыф Фэшъуашэхэм Афэгъэхьыгъэ Дунэепстэу Джэпсалъ | Цӏыху Хуэфащэхэм Теухуа Дунейпсо Джэпсалъэ |
| Artikel 1 | 1-нэрэ пычыгъу | 1-нэ пычыгъуэ |
| Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen. | ЦӀыху псори щхьэхуиту, я щӀыхьымрэ я хуэфащэхэмрэкӀэ зэхуэдэу къалъхур. Акъылрэ зэхэщӀыкӀ гъуазэрэ яӀэщи, зыр зым зэкъуэш зэхащІэ яку дэлъу зэхущытын хуейхэщ. | ЦӀыф пстэури шъхьэфитэу, ялъытэныгъэрэ яфэшъуашэхэмрэкӀэ зэфэдэу къалъфы. Акъылрэ зэхэшӀыкӀ гъуазэрэ яӀэшъы, зыр зым зэкъош зэхашІэ азфагу дэлъэу зэфыщытынхэ фае. |
Kabardijnse transliteratie
C‡yhu Huèfaŝèhèm Teuhua Dunejpso Džèpsalʺè
1-nè pyčygʺuè
C‡yhu psori ŝhʹèhuitu, â ŝ‡yhʹymrè â huèfaŝèhèmrèk‡è zèhuèdèu kʺalʺhur. Akʺylrè zèhèŝʺykʺ gʺuazèrè â‡èŝi, zyr zym zèkʺuèš zèhaŝ‡è âku dèlʺu zèhuŝytyn huejhèŝ.
Adygese transliteratie
C‡yf Fèšʺuašèhèm Afègʺèhʹygʺè Dunèepstèu Džèpsalʺ
1-nèrè pyčygʺu
C‡yf pstèuri šʺhʹèfitèu, âlʺytènygʺèrè âfèšʺuašèhèmrèk‡è zèfèdèu kʺalʺfy. Akʺylrè zèh蚇yk‡ gʺuazèrè â‡èšʺy, zyr zym zèkʺoš zèhaš‡è azfagu dèlʹèu zèfyŝytynhè fae.