Kabardijns

Kabardijns
Gesproken in	Rusland; Turkije; Syrië; Jordanië
Vitaliteit	Potentieel bedreigd
Sprekers	1.600.000
Taalfamilie	Abchazo-Adygees Circassisch Kabardijns; ; ;
Alfabet	Cyrillisch
Officiële status
Officieel in	Rusland Karatsjaj-Tsjerkessië; Kabardië-Balkarië; ;
Taalcodes
ISO 639-1	–
ISO 639-2	kbd
ISO 639-3	kbd
	■ Verspreiding van Kabardijns en Adygees
Portaal	Taal

Een spreker van het Circassisch.

Het Kabardijns of Oost-Circassisch (къэбэрдеибзэ, qəbərdeybzə) is een Abchazo-Adygese taal, die wordt gesproken door de Kabardijnen en Tsjerkessen. Het is een van de ambtstalen van de Russische deelrepublieken Karatsjaj-Tsjerkessië en Kabardië-Balkarië. Daarnaast wordt de taal ook gesproken in Turkije, Syrië en Jordanië.

Verspreiding

Het oorspronkelijke thuisland van de Kabardijnen en de Tsjerkessen is het gebied tussen de Koeban en de Terek in de Noordelijke Kaukasus. Kabardijns heeft een officiële status in de Russische deelrepublieken Karatsjaj-Tsjerkessië en Kabardië-Balkarië. Na de Circassische genocide in 1864 hebben veel Kabardijnen zich gevestigd in het noorden van Anatolië, waar thans ongeveer tweede derde van alle sprekers woont. Sommige Kabardijnen vluchtten ook naar andere landen, zoals Jordanië en Syrië.

Verwantschap

De taal is nauw verwant is aan het Adygees. Door taalkundigen worden Adygees en Kabardijns vaak gezien als twee varianten van een pluricentrische taal. Samen staan ze bekend als het Circassisch. In de diaspora is de taal alleen bekend onder die naam. Hogerop is het Kabardijns ook verwant met het Abchazisch, het Abazijns en het uitgestorven Oebychs. Ze vormen samen de Abchazo-Adygese taalfamilie.

Klankleer

Medeklinkers

		labiaal	alveolaar		post- alveolaar	alveolo- palataal	velaar			uvulaar		faryngaal	glottaal
		labiaal	—	lat.	post- alveolaar	alveolo- palataal	—	lab.	pal.	—	lab.	faryngaal	—	lab.
nasaal		[m]^?		[n]^?
plosief	steml.	[p]^?	[t]^?				[k]^?	[kʷ]^?		[q]^?	[qʷ]^?		[ʔ]^?	[ʔʷ]^?
	stemh.	[b]^?	[d]^?				[ɡ]^?	[ɡʷ]^?	([ɡʲ]^?)
	ejectief	[pʼ]^?	[tʼ]^?					[kʷʼ]^?	([kʲʼ]^?)
affricaat	steml.		[t͡s]^?		[t͡ʃ]^?					[q͡χ]^?	[q͡χʷ]^?
	stemh.		[d͡z]^?		[d͡ʒ]^?
	ejectief		[t͡sʼ]^?		[t͡ʃʼ]^?
fricatief	steml.	[f]^?	[s]^?	[ɬ]^?	[ʃ]^?	[ɕ]^?	[x]^?	[xʷ]^?		[χ]^?	[χʷ]^?	[ħ]^?
	stemh.	[v]^?	[z]^?	[ɮ]^?	[ʒ]^?	[ʑ]^?	[ɣ]^?			[ʁ]^?	[ʁʷ]^?
	ejectief	[fʼ]^?		[ɬʼ]^?		[ɕʼ]^?
approximant				[l]^?		[j]^?		[w]^?
tremulant			[r]^?

Klinkers

	vooraan	midden	achteraan
gesloten	[ɪ]^?		[u]^?
midden	[e]^?	[ə]^?	[o]^?
open		[a]^?	[ɑ]^?

Schrift

Sinds 1938 wordt Kabardijns geschreven in het cyrillisch, ter vervanging van het Latijnse alfabet dat sinds 1928 in gebruik was. Daarvoor werd het Arabisch alfabet gebruikt. De diaspora in Turkije gebruikt het Latijnse alfabet.

Cyrillisch alfabet

А а [aː]^?	Э э [a]^?	Б б [b]^?	В в [v]^?	Г г [ɣ]^?	Гу гу [ʷ]^?	Гъ гъ [ʁ]^?	Гъу гъу [ʷ]^?
Д д [d]^?	Дж дж [d͡ʒ]^? [ɡ]^?	Дз дз [d͡z]^?	Е е [ja/aj]^?	Ё ё [jo]^?	Ж ж [ʒ]^?	Жь жь [ʑ]^?	З з [z]^?
И и [jə/əj]^?	Й й [j]^?	К к [k]^?	Ку ку [ʷ]^?	Къ къ [q]^?	Къу къу [ʷ]^?	Кхъ кхъ [q͡χ]^?	Кхъу кхъу [ʷ]^?
Кӏ кӏ [t͡ʃʼ]^? [kʼ]^?	Кӏу кӏу [ʷ]^?	Л л [ɮ]^? [l]^?	Лъ лъ [ɬ]^?	Лӏ лӏ [ɬʼ]^?	М м [m]^?	Н н [n]^?	О о [aw/wa]^?
П п [p]^?	Пӏ пӏ [pʼ]^?	Р р [r]^?	С с [s]^?	Т т [t]^?	Тӏ тӏ [tʼ]^?	У у [w]^?	Ф ф [f]^?
Фӏ фӏ [fʼ]^?	Х х [x]^?	Ху ху [ʷ]^?	Хъ хъ [χ]^?	Хъу хъу [ʷ]^?	Хь хь [ħ]^?	Ц ц [t͡s]^?	Цӏ цӏ [t͡sʼ]^?
Ч ч [t͡ʃ]^?	Чӏ чӏ [t͡ʃʼ]^?	Ш ш [ʃ]^?	Щ щ [ɕ]^?	Щӏ щӏ [ɕʼ]^?	Ъ ъ [ˠ]^?	Ы ы [ə]^?	Ь ь [ʲ]^?
Ю ю [ju]^?	Я я [jaː]^?	ӏ [ʔ]^?	ӏу [ʷ]^?

Spraakkunst

Zoals alle Abchazo-Adygese talen is het Kabardijns een SOV-taal met een ergatieve zinsbouw. Het Kabardijns heeft vier naamvallen en een zeer complex werkwoordsysteem.

Voorbeeld

De onderstaande tekst is een uittreksel uit de vertaling van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Kabardijns.

Nederlands^[1]	Kabardijns^[2]	Romanisatie
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens	Цӏыху Хуэфащэхэм Теухуа Дунейпсо Джэпсалъэ	C’ıxu Xuefas̨exem Tyewxua Dúnyaýpsew Jepsałe
Artikel 1	1-нэ пычыгъуэ	1-ne pıçıǵue
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.	ЦӀыху псори щхьэхуиту, я щӀыхьымрэ я хуэфащэхэмрэкӀэ зэхуэдэу къалъхур. Акъылрэ зэхэщӀыкӀ гъуазэрэ яӀэщи, зыр зым зэкъуэш зэхащІэ яку дэлъу зэхущытын хуейхэщ.	C’ıxu psweri s̨hexuitu, ya s̨’ıhımre ya xuefas̨exemreç’e zexuedew qałxur. Aqılre zexes̨’ıç’ ǵuazere yaꜧes̨i, zır zım zequeş zexas̨’e yaqu dełu zexus̨ıtın xuyeýxes̨.