Ukiyo-e
Ukiyo-e (浮世絵, "prenten van de vlietende wereld") is een vorm van houtsnede uit Japan die sinds het midden van de 18e eeuw ook in Europa populair werd en een grote invloed had op de Europese kunstwereld van het fin de siècle.
Oorsprong en geschiedenis
De Japanse prentkunst komt voornamelijk voort uit een volkskunst en was voortdurend onderworpen aan de grillen van de markt en de mode. Hoewel de prenten van grote artistieke kwaliteit zijn, werden ze op industriële schaal vervaardigd door professionele drukkers die een grote mate van vakmanschap bezaten. Hoever de invloed van de kunstenaar daarbij reikte, is niet bekend. Sommige ontwerpen werden voorzien van uitgebreide kleurvoorschriften, van andere prenten zijn versies met verschillende kleurstellingen bekend. Ook is bij verschillende exemplaren van dezelfde houtsnede soms de slijtage van het houtblok zichtbaar.
De kunstvorm kwam tot volle wasdom in het Edo van de Tokugawa's, die alle edelen verplichtte een gedeelte van de tijd in de hoofdstad door te brengen en hen bovendien vrede oplegde. De motieven worden dan ook bepaald door de geneugten van de edelen, bekende Kabuki spelers en Noh-dansers in hun bekendste rol, minnekozende paren die door een dienstmeid worden gadegeslagen (Sugimura Jihei, tussen 1680 en 1697), en vele, vele schonen in elegante kimono's.
Ukiyo
Het begrip Ukiyo ondergaat in de loop van de tijd een betekenisverandering. Het had oorspronkelijk een boeddhistische betekenis en drukte het vergankelijke, vluchtige karakter van de werkelijkheid uit. Hoewel deze betekenis nooit helemaal verdween, verwees de term mettertijd steeds meer in overdrachtelijke zin naar een levensstijl, een rusteloos zoeken naar de vergankelijke vreugden van het leven. Ukiyo kreeg zelfs de betekenis van "gevaarlijk leven", "durf te leven", "pluk de dag".
Productie
Nadat de kunstenaar zijn ontwerp had vervaardigd, werd het op een gladgeschuurd houtblok geplakt, waarna eerste de grove vorm werd uitgesneden en later de details werden uitgewerkt. Voor een prent zijn meerdere blokken nodig, een voor elke kleur, die "register moesten houden", dat wil zeggen, precies over elkaar passen. Hier speelde het vakmanschap van de houtsnijders een grote rol. Nadat de grove contouren zijn uitgesneden, werden verschillende proefdrukken gemaakt, die dan werden gebruikt om de blokken voor de verschillende kleuren te snijden.
Bij het drukken zelf speelde de drukker de hoofdrol; hij moest gelijkmatig druk uitoefenen om egale vlakken te produceren, verschillende kleuren in elkaar laten overlopen om kleurschakeringen te krijgen, en zorgen dat alle kleuren goed op elkaar passen.
Invloed in Europa
Ukiyo-e waren een inspiratiebron voor onder andere Vincent van Gogh, Monet, Toulouse-Lautrec en Bernard. Invoerders in Europa waren onder andere de broers van Chinese afkomst Frederick George Taen-Arr-Hee en Alfred George Taen-Hee-Tsen[bron?] in Berlijn werkzaam vanaf 1884 en voorheen al in Groot-Brittannië. Zij importeerden allerlei Oosterse etenswaren, non-food en artistieke artefacten en verdeelden die verder in West-Europa circuits.
Bekende kunstenaars
- Morononu (1625-1692)
- Sugimura Jihei (werkzaam tussen 1680-1697)
- Kiyonobu (1664-1729)
- Kaigetsudo Anchi (rond 1710-1720)
- Kaigetsudo Dohan (idem)
- Yoshikio (werkzaam tussen 1700-1720)
- Shunso (1726 - 1792)
- Hiroshige (1797-1850)
- Katsushika Hokusai (1760-1849)
Terminologie
Stijlen
| Beni-e | Handmatig gekleurde met een bleekroze gewonnen uit Carthamus tinctorius |
| Beni-girai | Een (bewust) heel beperkt kleurengamma. |
| Benizuri-e | Tweekleurige druk, waarvan een kleur doorgaans groen is. |
| Ichizuri-e | Nabootsingen van Chinese steendrukken. |
| Sumi-e | in zwart/wit uitgevoerde prenten |
| Sumizuri-e | Alleen in zwart en wit uitgevoerde prenten (geen grijstinten) |
| Surimono | Zeer gedetailleerde afbeeldingen van feestelijke aangelegenheden. |
| Tan-e | Met de hand in een oranjerode inkt ingekleurde prenten |
Formaten
| *Aiban | ongeveer 32 bij 22 cm |
| *Bai-oban | 45 bij 33 cm |
| *Chuban | 25 bij 19 cm |
| *Chu-Tanzaku | 25 bij 5 |
| *Hashira-e | 71 bij 12 cm, "Pilaarprint", doorgaans bedoeld om zuilen mee te decoreren. |
| *Hoso-ban | 33 bij 14 cm |
| *Kakemono-e | Grote prenten, tot 89 cm lang en 31 cm breed |
| *Naga-ban | 51 bij 23 cm |
| *Oban | 38 bij 25 cm |
| *O-Oban | 52 bij 25 cm |
| *O-Tanzaku | 38 bij 17 cm |
- Japanese Prints, Phaidon Press Ltd. Oxford, England