Dauphin (kroonprins)

Wapenschild van de Dauphins van Frankrijk.

Dauphin (Latijn: delphinus, wat in het Nederlands "dolfijn" betekent) was in het oude koninkrijk Frankrijk de titel van de rechtmatige troonopvolger (kroonprins).

De titel dauphin werd oorspronkelijk gedragen door de graven van Albon. Zij bezaten Viennois (de streek rond Vienne), later om die reden de Dauphiné genoemd. Dit was sinds de 12de eeuw een vorstendom van het Heilige Roomse Rijk.

Guigues IV, graaf van Albon-Viennois droeg als eerste de bijnaam van dauphin. Die naam werd voor het eerst ca. 1140 opgetekend. Zijn opvolgers droegen de titel dauphin van Viennois. Ook de graven van Ayvergne droegen de titel dauphin sinds graaf Robert VII (1155-1234), een kleinzoon van Guigues IV langs moederszijde. De Dauphins namen de dolfijn pas in de 13e eeuw in hun wapen op: in goud een dolfijn van azuur, gevind en gekieuwd van keel.

Geruïneerd door de organisatie van een kruistocht en door zijn vele investeringen in kunst en onderwijs (oprichting Universiteit van Grenoble), besloot de dauphin Humbert II in 1349 de Dauphiné aan Frankrijk te verkopen. Om het gebied als zelfstandig rijksvorstendom te laten voortbestaan werd overeengekomen dat het niet zou gaan naar de toenmalige Franse koning Filips VI, maar naar zijn kleinzoon, de latere koning Karel V, en dat het gebied ook daarna gescheiden zou blijven van het Franse kroondomein. Eenmaal zelf koning geworden, bepaalde Karel V dat de Dauphiné als apanage zou gaan naar de oudste zoon van de koning of diens erfgenaam.

Van alle Franse troonopvolgers heeft alleen de latere Lodewijk XI (dauphin van 1423 tot 1461) echt de Dauphiné bestuurd. Toen hij zelf koning werd, maakte hij de Dauphiné tot een gewone Franse provincie, maar de titel dauphin van Viennois (sinds Frans II "dauphin van Frankrijk") werd steeds gedragen door de rechtmatige troonopvolger.

Tijdens de Franse Revolutie verdween de titel van dauphin: de Franse grondwet van 1791 bepaalde dat de oudste zoon van de koning de titel Prince Royal (kroonprins) voerde. Na de restauratie van het koningschap in 1815 werd de titel opnieuw gedragen door de Lodewijk Anton, hertog van Angoulême, de oudste zoon van koning Karel X, tot deze verdreven werd door de Julirevolutie van 1830. In de daaropvolgende Julimonarchie (1830-1848) werd de oudste zoon van de koning opnieuw Prince Royal genoemd.

Oorsprong van de benaming

Over de herkomst van de titel bestaan enige theorieën :

• Guigues zou zijn bijnaam hebben ontleend aan zijn moeders neef, de Bourgondiër Dolfin; of zijn moeder gaf ze hem, als herinnering aan haar neef.
• Het is een Duitse verbastering van "du Viennois" (van Viennois).
• Guigues nam eerst de dolfijn (Latijn delphinus) als embleem aan en werd er vervolgens naar vernoemd.
• Guigues' moeder, die van Italiaanse afkomst was, noemde haar jonge spring-in-'t-veld van een zoon naar het dier dat ze uit haar thuisland kende.

De ware reden voor de titel van Dauphin moet gezocht worden in de Romeinse naam van deze regio rond Vienne. De Romeinen noemden de streek Delphinatus Viennensis, afgeleid van het Griekse woord 'adolphos', dat broeder betekent. Delphinatus Viennensis is dus letterlijk vertaald 'de broederschap van Vienne', en heeft op zich niets te maken met een dolfijn.

Ander gebruik van de naam

In het Frans wordt dauphin tegenwoordig al dan niet ironisch gebruik voor de aangewezen opvolger van een belangrijk politiek leider of een machtig bedrijfsleider.

De Latijnse uitdrukking Ad usum Delphini ("ter gebruik van de Dauphin") werd sinds de 17de eeuw gebruikt vermeld in boeken die speciaal gedrukt waren voor de opvoeding van de dauphin. Het ging om klassieke Latijnse werken voorzien van bijkomende uitleg. Later werd Ad usum Delphini gebruikt om boeken mee aan te duiden waaruit passages zijn weggelaten die ongeschikt werden geacht voor jonge lezers.

Lijst van Dauphins van Frankrijk

Afbeelding	Naam	Erfgenaam van	Geboortedatum	Dauphin geworden	Opgehouden Dauphin te zijn	Sterfdatum	Andere titels	Kroonnaam	Dauphine
	Karel, 1ste Dauphin van Frankrijk	Jan II	21 januari 1338	22 augustus 1350	8 april 1364 Koning geworden	16 september 1380	Hertog van Normandië	Karel V	Johanna van Bourbon
	Karel, 2e Dauphin van Frankrijk	Karel V	3 december 1368	16 september 1380	21 oktober 1422 Koning geworden			Karel VI	–
	Karel, 3e Dauphin van Frankrijk	Karel VI	26 september 1386		28 december 1386			–	–
	Karel, 4e Dauphin van Frankrijk		6 februari 1392		13 januari 1401		Hertog van Guyenne	–	–
	Lodewijk, 5e Dauphin van Frankrijk		22 januari 1397	13 januari 1401	18 december 1415		Hertog van Guyenne	–	Margareta van Bourgondië
	Jan, 6e Dauphin van Frankrijk		31 augustus 1398	18 december 1415	5 april 1417		Hertog van Touraine	–	Jacoba van Beieren
	Karel, 7e Dauphin van Frankrijk		22 februari 1403	5 april 1417	21 oktober 1422 Koning geworden	22 juli 1461	Graaf van Ponthieu	Karel VII	–
	Lodewijk, 8e Dauphin van Frankrijk	Karel VII	3 juli 1423		22 juli 1461 Koning geworden	30 augustus 1483		Lodewijk XI	Margaretha Stuart; Charlotte van Savoye
	Frans, 9e Dauphin van Frankrijk	Lodewijk XI	4 december 1466					–	–
	Karel, 10e Dauphin van Frankrijk		30 juni 1470		30 augustus 1483 Koning geworden	7 april 1498		Karel VIII	–
	Charles Orland, 11e Dauphin van Frankrijk	Karel VIII	11 oktober 1492		16 december 1495			–	–
	Karel, 12e Dauphin van Frankrijk		8 september 1496		2 oktober 1496			–	–
	Frans, 13e Dauphin van Frankrijk		juli 1497					–	–
	Frans, 14e Dauphin van Frankrijk	Frans I	28 februari 1518		10 augustus 1536		Hertog van Bretagne	–	–
	Hendrik, 15e Dauphin van Frankrijk		31 maart 1519	10 augustus 1536	31 maart 1547 Koning geworden	10 juli 1559	Hertog van Orléans, Hertog van Bretagne	Hendrik II	Catharina de' Medici
	Frans, 16e Dauphin van Frankrijk	Hendrik II	19 januari 1544	31 maart 1547	10 juli 1559 Koning geworden	5 december 1560	Koning-gemaal van Schotland	Frans II	Maria I van Schotland
	Lodewijk, 17e Dauphin van Frankrijk	Hendrik IV	27 september 1601		14 mei 1610 Koning geworden	14 mei 1643		Lodewijk XIII	–
	Lodewijk, 18e Dauphin van Frankrijk	Lodewijk XIII	5 september 1638		14 mei 1643 Koning geworden	1 september 1715		Lodewijk XIV	–
	Lodewijk, de Grote Dauphin, 19e Dauphin van Frankrijk	Lodewijk XIV	1 november 1661		14 april 1711			–	Maria Anna Victoria van Beieren
	Lodewijk, de Kleine Dauphin, 20ste Dauphin van Frankrijk		16 augustus 1682	14 april 1711	18 februari 1712		Hertog van Bourgondië	–	Maria Adelheid van Savoye
	Lodewijk, 21ste Dauphin van Frankrijk		8 januari 1707	18 februari 1712	8 maart 1712		Hertog van Bretagne	–	–
	Lodewijk, 22ste Dauphin van Frankrijk		15 februari 1710	8 maart 1712	1 september 1715 Koning geworden	10 mei 1774	Hertog van Anjou	Lodewijk XV	–
	Lodewijk, 23ste Dauphin van Frankrijk	Lodewijk XV	4 september 1729		20 december 1765			–	Maria Theresia van Spanje; Maria Josepha van Saksen
	Lodewijk-August, 24ste Dauphin van Frankrijk		23 augustus 1754	20 december 1765	10 mei 1774 Koning geworden	geëxecuteerd (guillotine) 21 januari 1793 (Franse Revolutie)	Hertog van Berry	Lodewijk XVI	Marie Antoinette van Oostenrijk
	Lodewijk Jozef, 25ste Dauphin van Frankrijk	Louis XVI	22 oktober 1781		4 juni 1789			–	–
	Lodewijk Karel, 26ste Dauphin van Frankrijk		27 maart 1785	4 juni 1789	1 oktober 1791 hertiteld als Kroonprins	8 juni 1795	Hertog van Normandië	Lodewijk XVII	–
	Lodewijk Anton, 27e Dauphin van Frankrijk	Karel X	6 augustus 1775	16 september 1824	2 augustus 1830 Koning geworden/afgezet (Julirevolutie)	3 juni 1844	Hertog van Angoulême	Lodewijk XIX	Marie Thérèse Charlotte van Frankrijk

Bronnen, noten en/of referenties