Almaty

Almaty
by
Flagg Våpenskjold
Land	Kasakhstan
Høgd	500–1 700 m
Areal	682 km²
Folketal	1 916 822 (2020)
Grunnlagd	1854
Tidssone	UTC +6
Postnummer	050000–050063
Retningsnummer	+7 727
Bilnummer	A
Almaty 43.24°N 76.915°E / 43.24; 76.915
Plasseringa i Kasakhstan Plasseringa i Kasakhstan
Wikimedia Commons: Almaty

Almaty (russisk Alma-Ata, før 1921 Vernij, kasakhisk Алматы) er den største byen i Kasakhstan, og har har om lag 2 millionar innbyggarar. Fram til juni 1998 var han òg hovudstad, men denne statusen vart overført til Astana i 1997. Trass i dette er han framleis det største handelssenteret i Kasakhstan.

Namnet Almaty tyder «epla sin far», og kjem frå alle dei ulike epleslaga som veks rundt byen.

Historie

Førhistorie

I bronsealderen på 900- eller 1000-talet fvt. slo dei første bøndene og kvegoppdrettarane seg ned i området rundt Almaty.

Under Saka sin periode (frå 600-talet fvt. til like etter år 0) var Almaty bustad for Saka-stammer og seinare Wusun-stammer som busette området nord for Tian Shan-fjella. Ein finn spor etter fleire gravhaugar og gamle busetjingar, som dei enorme gravhaugane til Saka-tsarane.

Mellomalderen

På 700- til 900-talet utvikla det sg ein bykultur og menneska som tidlegare hadde drive jordbruk byrja å samle seg saman i landsbyar i og byar i området Zjetysu.

På 900- til 1300-talet vart busetjingane i det såkalla «Stor Almaty» liggande langs handelsrutene langs Silkevegen. Dette gjorde vart då eit senter for handel, handverk og jordbruk på Silkevegen og hadde eigne myntar. Byen vart først nemnd som Almatu i gamle bøker frå 1200-talet.

1400- 1700-talet

På 1400- 1700-talet vart det etter kvart nedgangstider i byen då handelen langs Silkevegen minka. Dette var ei tid med store etniske og politiske omveltingar, og den kasakhstanske nasjonen vart grunnlagd her, nær Almaty.

Desse landområde var vitne til den tragiske utviklinga knytt til dzjungarane sitt inntog i området og kaskhastanarane gjorde harde forsøk på å verne seg sjølv og halde på sjølvstende sitt. I 1730 slo kasakhstanarane dzjungarane i Anyrakaj-fjella, 70 km nordvest for Almaty. Dette var ei avgjerande hending i partiotkrigen mellom kasakhstanarane og dzjungarane.

Grunnlegginga av Vernij

Den 4. februar 1854 starta den nyare historia til byen då den russiske festninga Vernij vart forsterka nær Zajlijskij-Alatau-fjella mellom elvane Bolsjaja og Malaja Almatinka. Vernij festning stod nesten ferdig hausten 1854 med tregjerde langs Malaja Almatinka. Seinare vart tregjerdet erstatta av murar.

I 1855 kom dei første omplasserte kasakhstanarane i Vernij og etter 1856 tok Vernij imot russiske bønder. Dei grunnla Bolsjaja Almatinskaja Stanitsa (kosakklandsby) nær festninga. Fleire flytta til byen etterkvart og Malaja Almatinskaja Stanitsa og Tatarskaja (Tasjkentskaja) sloboda vart oppretta. Dette var busetjingar for tatariske handelsmenn og handverkarar.

I 1867 vart festninga omforma til ein by og kalla Almatinsk. Innbyggjarane likte ikkje det nye namnet og snart vart byen omdøypt til Vernij igjen.

Den 28. mai 1887 øydela eit kraftig jordskjelv nesten heile Vernij på 11–12 minutt.

1900-talet

Zenkov-kyrkja, ei russisk-ortodoks kyrkje frå 1800-talet. Det er den nest høgaste trebygningen i verda.

I 1921 vart namnet på byen endra til Alma-Ata.

I 1930 stod jernbanenlinja Turkestan-Sibir ferdig, noko som gav byen eit kraftig økonomisk løft, og som var avgjerande for at hovudstaden i republikken Kasakhstan under Sovjetunionen vart flytta frå Kyzyl-Orda til Alma-Ata i 1927. I 1930 vart òg flyplassen i byen opna og han fekk flysamband til Moskva. Omforminga frå ein liten by til hovudstanden av ein republikk førte med seg kraftig utbygging av administrative bygg og bustadar.

Sidan 1981 har undergrunnsbanen i Almaty vore under utbygging. I 1993 valde regjeringa i Kasakhstan å døype byen om til Almaty, og i 1997 vart hovudstaden i landet flytta frå Almaty til Astana.

Geografi

Klima

Vêrdata for Almaty
	Jan	Feb	Mar	Apr	Mai	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	År
Gjennomsnittleg maks °C	0,6	2	8,7	17,4	22,6	27,5	30,2	29,4	24,5	16,4	8,1	2,3	15,8
Døgnmiddeltemperatur °C	−3,9	−2,6	3,8	11,7	16,8	21,5	24,2	23,1	18	10,5	3,3	−2	10,4
Gjennomsnittleg min °C	−8,4	−7,2	−1,2	5,9	11	15,5	18,1	16,8	11,5	4,6	−1,5	−6,4	4,9
Gjennomsnittleg nedbør mm	34,2	41,7	74,4	106,7	107,8	59,5	46,9	30,2	25,1	56,8	57,9	43,5	684,7
Kjelde: Алматы ауа райы

Kjelder

• Delar av denne artikkelen bygger på «Almaty» frå Wikipedia på engelsk, den 17. januar 2008.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Almaty

Reiseguide for Almaty frå Wikivoyage