Punktskrift
Punktskrift (fullskrift og enkel kortskrift: ⠏⠥⠝⠅⠞⠎⠅⠗⠊⠋⠞; normal el. utvida kortskrift: ⠏⠅⠞⠎⠅⠗⠊⠋⠞) eller braille, tidlegare kalla blindeskrift, er eit skriftsystem som blir brukt av synsskadde eller blinde personar i store delar av verda. Systemet byggjer på eit rektangel som består av seks punkt, i to loddrette kolonnar med tre punkt i kvar kolonne. Rektanglet er ikkje større enn at det kan bli dekt av fingertuppen. I ei punktskriftsbok les vi punktskrifta frå venstre til høgre med fingertuppen.
Dei ti første teikna står både for tal og bokstav, slik at symbolet for C og for talet 3 t.d. er det same. I tillegg er det metasymbol: neste symbol er ein bokstav, neste symbol er eit tal, punktum, komma, osb.
Med overgangen til digital lagring av tekst har punktskriftsystemet fått eit omsving. Punktskrifta har ein eigen representasjon i Unicode, og tekst kan automatisk bli konvertert til punktskrift. Kombinert med ein tekst-basert nettlesar som lynx kan dermed blinde ha same tilgang til t.d. internett som det alle andre har.
Skriftsystemet vart laga i 1821 av Louis Braille.
Det norske alfabetet i punktskrift
[endre | endre wikiteksten]Fullskrift og kortskrift
[endre | endre wikiteksten]Ein kan velje å gi att visuell skrift temmeleg direkte i punktskrift, noko som kallast fullskrift, men ein kan òg bruke stenografi-liknande system som kallast kortskrift. Nokre språk har ikkje noko kortskriftsystem, medan engelsk på si side nesten berre bruker kortskrift. I tysk bruker ein begge delar, men mest kortskrift.
I norsk punktskrift bruker ein både fullskrift og tre forskjellige nivå av kortskrift: nivå 1 enkel kortskrift, nivå 2 normal kortskrift og nivå 3 utvida kortskrift. I tillegg kjem norsk punktskriftstenografi som eit fjerde nivå.
Dei fleste norske punktskriftblad bruker fullskrift, men Verden og Vi bruker nivå 2-kortskrift, og Krimpunkt bruker dels fullskrift, dels nivå 1-kortskrift. Norsk lyd- og blindeskriftbibliotek har først og fremst bøker i fullskrift, men produserer etter ønske bøker i både fullskrift og alle tre nivå av kortskrift.
Lumske likskapar mellom norsk og engelsk punktskrift
[endre | endre wikiteksten]Her følgjer ei ikkje uttømmande liste over falske venner mellom norsk punktskrift og det engelskspråklege punktskriftsystemet Unified English Braille (UEB). For norsk er berre oppgitt tydingar frå fullskrift.
⠜ m.a. æ, ä og } (mengdeparentes) – UEB bokstavfølgja ar
⠪ ø eller ö – UEB bokstavfølgja ow
⠡ å – UEB bokstavfølgja ch eller ordet child
⠄ punktum eller gongeteikn – UEB apostrof
⠲ m.a. hermeteikn – UEB m.a. punktum
⠢ ? eller € – UEB bokstavfølgja en eller ordet enough
⠿ é – UEB bokstavfølgja for
⠣ m.a. ê og { (mengdeparentes) – UEB bokstavfølgja gh
⠮ è eller ß – UEB bokstavfølgja the
⠬ ò eller & eller § – UEB bokstavfølgja ing (ikkje først i ord)
⠷ à eller [ – UEB bokstavfølgja of
⠾ ] – UEB bokstavfølgja with
⠳ ü – UEB bokstavfølgja ou eller ordet out
⠦ ( – UEB ? eller innleiande dobbelt hermeteikn eller ordet his
⠴ ) – UEB avsluttande dobbelt hermeteikn eller ordet was
⠌ m.a. skråstrek og brøkstrek – UEB bokstavfølgja st eller ordet still eller brøkstrek i brøk med berre siffer
⠶ = – UEB m.a. bokstavfølgja gg (ikkje sist i ord) og ordet were
Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]- PUNKT FOR PUNKT – innføringskurs i punktskrift for sjåande som skal lære å lese punktskrift med augo
- Selvinstruerende kurs i punktskrift – bestillingsinformasjon for gratis innføringskurs for alle som vil lære å lese punktskrift med fingrane
- Håndbok i litterær punktskrift (2019) – handbok i norsk fullskrift (med «litterær» meiner ein vanleg skrift i motsetnad til spesialnotasjonar for realfag osb.)
- Kortskrift i norsk punktskrift – KS04
- Norske punktskriftstandarder – frå Offentleg utval for punktskrift (OUP)
- INTRATA – innføring i punktskriftnoter, del 1
- UEB Online – kurs i det engelske punktskriftsystemet Unified English Braille (UEB)
- The Rules of Unified English Braille – handbok i UEB
- Das System der deutschen Brailleschrift – handbok i tysk punktskrift
- Code braille français uniformisé pour la transcription des textes imprimés (CBFU) – handbok i fransk fullskrift
- Manuel d'Abrégé Braille Français – handbok i fransk kortskrift
- Signografía básica de las lenguas cooficiales españolas – handbok i m.a. spansk fullskrift
- Estenografía española – handbok i spansk kortskrift
- Den Danske Punktskrift 2022
- Svenska skrivregler för punktskrift – handbok i sverigesvensk fullskrift
- Punkter 2000 – Punktskriftens grunder – informasjon om finlandssvensk handbok
- Punktskrift i Store norske leksikon