Veire la font de Propaganda

{{1000 fondamentals}}
{{Dialècte Provençau}}

[[File:J. M. Flagg, I Want You for U.S. Army poster (1917).jpg|thumb|Aficha de propaganda [[USA|estatsunidenca]] de la [[Premiera Guèrra Mondiala]].]]

La '''propaganda''' es un concèpte que designa un ensemble de [[tecnica|tecnicas]] e d'accions de persuasion mesas en òbra per difusar una idèa, una opinion, una [[ideologia]] o per estimular l'adopcion de comportaments au sen d'una populacion donada. Es una practica anciana qu'es visibla durant l'[[Antiquitat|Antiquitat Auta]] tre la formacion dei premiereis [[Estat|Estats]] vertadiers. A conegut un procès de diversificacion durant lei sègles seguents gràcias a la descubèrta de metòdes novèus e en causa de la multiplicacion dau nombre d'entitats aguent besonh de la propaganda per servir seis interès ([[Estat]], [[partit politic]], companhiás, etc.). Ansin, la propaganda es venguda una activitat estructurada qu'es estudiada e que s'ensenha a l'[[universitat]] o dins d'escòlas especializadas.

== Etimologia e evolucion dau tèrme ==

« Propaganda » ven dau [[latin]] [[Edat Mejana|medievau]] ''propaganda'' qu'es l'adjectiu verbau de ''propagare'' que significa « çò que dèu èsser propagat »<ref>'''(fr)''' Alain Rey (dir), ''Dictionnaire historique de la langue française'', Dictionnaires Le Robert, 1998, p. 2972.</ref>. En 1622, dins lo quadre de la [[Còntra-Reforma|còntra-ofensiva]] [[religion|religiosa]] de la [[Glèisa Catolica]] còntra lo [[protestantisme]] en [[Euròpa]], lo papa [[Gregòri XV]] (1621-1623) creèt la ''Congregatio de Propaganda Fide'' (« Congregacion per la propagacion de la fè ») que reüniguèt un comitat de [[cardenau|cardenaus]] cargats d'observar la propagacion dau [[catolicisme]].

Lo tèrme propaganda venguèt pejoratiu durant lo sègle XX, magerament a partir de la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. D'efiech, durant aqueu [[guèrra|conflicte]], lei belligerents abusèron dau contraròtle de l'informacion (''« bourrage de crâne »'' [[França|francés]], etc.)
<ref>'''(fr)''' Edward Bernays, ''Propaganda : Comment manipuler l'opinion en démocratie'' (trad. Oristelle Bonis), París, Zones / La Découverte, 2007 (1{{èra}} edicion en 1928), p. 40.</ref>. L'institucionalizacion de la propaganda per lo regim [[nazisme|nazi]] acabèt de li donar son caractèr negatiu<ref>'''(fr)''' Noam Chomsky, « Propagande & contrôle de l’esprit public », ''Agone'', n° 34, 2004, p. 39.</ref>. Lo tèrme dispareguèt ansin pendent la [[Guèrra Freja]] e foguèt pauc a pauc utilizat per denonciar e delegitimar leis activitats de propaganda de l'adversari. Lo tèrme « comunicacion » lo remplacèt lentament durant aqueu periòde, especialament dins leis organizacions politicas e dins leis entrepresas<ref>Aquela evolucion es ben visibla dins leis organizacions politicas (partits, sindicats, etc.). Lei seccions « propaganda » dispareguèron a partir de la fin deis ans 1970.</ref>.

== Istòria ==

=== De l'Antiquitat a la fin de l'Edat Mejana ===

La propaganda [[politica]] es un fenomèn observable en lei [[civilizacion|civilizacions]] [[Antiquitat|anticas]]. Un dei cas pus vièlhs es aqueu de l'[[Empèri d'Akkad]]. Aguent conquistat un territòri fòrça important en [[Mesopotamia]], sei sobeirans imaginèron una forma novèla de representacion e d'administracion per assaiar de mantenir l'unitat d'aquel ensemble<ref>'''(fr)''' B. Lafont et B. Lion, « Akkad », dins Francis Joannès (dir.), ''Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne'', París, Robert Laffont, coll. « Bouquins », 2001, pp. 24–25.</ref>. L'idèa foguèt represa per leis [[Estat|Estats]] ulteriors o descubèrta de maniera independenta per d'autrei caps politics. Lei [[mitologia|mites]], la [[religion]], lei discors, la fabricacion de la [[moneda]], la [[poesia]], leis [[escritura|escrichs]] e leis [[art|òbras artisticas]] ([[palais]], [[escultura|esculturas]], [[arc de trionf|arcs de trionf]], etc.) ne'n foguèron lei supòrts principaus. Aquelei règlas evolucionèron gaire durant l'[[Edat Mejana]].

<gallery>
Belgique - Bruxelles - Maison de la Louve - 05.jpg|Escultura de [[Romul e Rème]], leis enfants dau mite fondator de [[Roma]]
P1080058 Louvre tête de Démosthène Ma237 rwk.JPG|[[Demostèn]], òme politic [[Atenas|atenenc]] subrenomat « l'Orator » per son mestritge de l'art dau discors
Solidus à la victoire sous frappé sous Clovis.jpg|Lo ''[[Solidus]]'', una [[moneda]] d'[[aur]] qu'illustrèt la poissança [[Empèri Bizantin|bizantina]]
Homeros MFA Munich 272.jpg|[[Omèr]], poèta autor de mites comuns a l'ensemble de la [[Grècia Antica]]
QuiriguáGlyphs1.jpg|Estela [[Civilizacion maia|maia]] contant la victòria d'un sobeiran
Great Pyramid of Giza.jpg|La [[Grana Piramida de Giza|Granda Piramida de Giza]], un exemple de monument utilizat per exprimir la poissança dei sobeirans
</gallery>

=== L'emergéncia de la propaganda ===

La propaganda antica e medievala conoguèt de còps de variantas pus abilas coma l'utilizacion d'agents per suscitar de trèbols o crear d'incidents. Per exemple, foguèt benlèu lo cas en [[Grècia]] durant lo rèine de [[Nabis]]. Pasmens, aquelei practicas demorèron raras e, sovent, pauc compatiblas amb un ensemble de règlas destinadas a afiermar lo reng e l'onorabilitat dei sobeirans o dei ciutats. Aquò cambièt a la fin de l'[[Edat Mejana]] e durant la [[Renaissença]] amb l'emergéncia d'[[Estat|Estats]] centralizats en [[Euròpa]] e de sobeirans desirós d'afiermar son autoritat sus sei rivaus. Un exemple d'aqueu tipe novèu de rèi es [[Loís XI de França|Loís XI]] (1461-1483) que metèt en plaça un sistèma de corriers li permetent d'escriure regularament ai captaus dau Reiaume per presentar son accion d'un biais favorable. Utilizèt tanben d'agents per servir son discors dins lei territòris tenguts per seis adversaris e entraïnar d'insureccions. Un sègle pus tard, leis idèas de [[Loís XI de França|Loís XI]] s'èran ben difusadas coma lo mòstra l'esplecha de la revirada de l'''[[Invisible Armada]]'' còntra leis [[Illas Britanicas]] per la monarquia anglesa<ref>'''(en)''' Colin Martin e Geoffrey Parker, ''The Spanish Armada: Revised Edition'', Manchester University Press, 1999.</ref>.

Durant lei [[Guèrras Napoleonencas]], la necessitat de legitimar lo poder de [[Napoleon Bonaparte|Napoleon I{{èr}}]] entraïnèt de cambiaments novèus dins la propaganda. D'efiech, se l'imatge dau sobeiran o dau generau venceire èra ja utilizat pendent leis epòcas precedentas, l'emperaire foguèt l'objècte d'un dei premiers cultes de la personalitat modèrne. En particular, Napoleon utilizèt son fisic per dreiçar una representacion simpla de sa persona. Pasmens, completèt aquela representacion per un ensemble d'otís coërents li permetent de mòstrar l'estenduda de sei capacitats e de sei poders : ''Bulletin de la Grande Armée'' per descriure sei campanhas militaras, chausida de simbòls inspirats per [[Roma]] o [[Juli Cesar]] ([[agla]], victòrias militaras, creacion d'unitats militaras d'elèit, etc.), doctrina politica (Còdi Napoleon, etc) e utilizacion de l'aparelh estatau per contraròtlar o reprimir l'oposicion (prefèctes, censura, etc.).

<gallery>
Napoléon-Malmaison Isabey 1801.jpg|Representacion tradicionala de Napoleon dins la propaganda dau periòde
File:Jacques Louis David - Bonaparte franchissant le Grand Saint-Bernard, 20 mai 1800 - Google Art Project.jpg|Pintura de Napoleon per [[Jacques-Louis David]]
Francois Gerard - Napoleon Ier en costume du Sacre.jpg|Autra pintura liada au culte de la personalitat de l'emperaire
Vingt-neuvième bulletin de la Grande Armée.JPG|''Bulletin de la Grande Armée'', jornau militar estampat per lo prefècte.
Code Civil 1804.png|Premiera edicion dau Còdi Civiu subrenomat « Còdi Napoleon »
Boucle-off-inf-garde-imperiale-IMG 0393.JPG|Pèça d'equipament militara d'un oficier de la [[Gàrdia Imperiala]], una unitat d'elèit prestigiosa de l'armada napoleonenca
</gallery>

=== La propaganda modèrna ===

La propaganda modèrna es apareguda au sègle XIX coma una consequéncia de l'[[Revolucion Industriala|industrializacion]]. D'efiech, lei conflictes entre lei diferentei classas socialas dau periòde, la concentracion novèla de populacions dins leis espacis urbans e de modalitats d'accion politica novèla (generalizacion dei [[partit politic|partits]] e dei [[sindicat|sindicats]], desvolopament de la premsa, etc.) necessitèron una adaptacion fòrça importanta dei tecnicas de propaganda.

==== Lo desvolopament dei sciéncias cognitivas ====

La premiera evolucion importanta dau sègle XIX foguèt lo desvolopament de l'aspècte scientific de la propaganda. Ansin, la vision de la propaganda s'estructurèt a l'entorn d'un vocabulari comun, generalament inspirat per leis activitats de la [[Glèisa Catolica]]. Per exemple, lei movements [[socialisme|socialistas]] adoptèron lei mots « doctrina » per designar l'[[ideologia]] e « propaganda » per designar l'ensemble dei metòde de difusion de la doctrina au sen de la populacion obriera. Pauc a pauc, totei lei movements politics imitèron aqueu modèl.

L'aparicion dei sciéncias socialas permetèt de metre en plaça un autre apròchi d'aquel aspècte scientific. D'efiech, la [[psicologia]], la [[sociologia]] e, uei, l'ensemble dei sciéncias cognitivas donan la possibilitat d'explorar lei procès de presa de decision en l'individú. Ven alora possible de leis esplechar au profiech d'un movement donat. Lo [[França|Francés]] [[Gustave Le Bon]] (1841-1931), autor de la ''Psicologia dei fogas'' en 1895, es sovent considerat coma lo pionier d'aquela vision.

L'organizacion scientifica de la propaganda foguèt aplicada per lo premier còp durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Demostrèron son eficacitat per mantenir l'unitat nacionala dins lei país en guèrra o per encoratjar un Estat a participar au conflicte. En particular, ais [[USA|Estats Units]], [[Walter Lippmann]] e [[Edward Bernays]] (lo nebòt de [[Sigmund Freud]]) foguèron encargats per lo president [[Woodrow Wilson]] de preparar l'opinion publica a l'intrada en guèrra de son país. Sièis mes de campanha permetèron d'obtenir lo resultat demandat e leis industriaus estatsunidencs descurbiguèron l'interès dau concèpte per la venda de produchs<ref>'''(en)''' Edward Bernays, ''Propaganda'', H. Liveright, Nòva York, 1928.</ref>.

==== L'aparicion dei mèdias modèrnes ====

L'aparicion dei mèdias modèrnes es la segonda evolucion majora que regardèt la propaganda durant lo sègle XIX. D'efiech, la multiplicacion dei mèdias ([[premsa]], [[radio]], [[television]], [[ret sociau|rets sociaus]], etc.) e sa massificacion permetèron desenant de portar un messatge a l'ensemble d'una populacion. Venguèt ansin possible d'aplicar lei metòdes scientifics de propaganda a totei leis abitants d'un [[Estat]]. Aquò foguèt fòrça utilizat per lei regims totalitaris dau sègle XX e, dins una mendra mesura, per totei leis autreis [[Estat]]s en foncion de sei besonhs. Es totjorn lo cas a l'ora d'ara coma lo mòstra lo combat entre propagandistas occidentaus e rus durant la [[Guèrra d'Ucraïna]].

==== La multiplicacion dei propagandas ====

La darriera evolucion majora de la propaganda modèrna es sa banalizacion dins la vida vidanta. D'efiech, se leis activitats de propaganda deis entitats que la practican d'un biais tradicionau (Estat, cap politic, etc.) son totjorn en plaça, abòrd d'actors novèus desvolopan egalament sa propaganda dins l'espaci public. Aquò es lo cas de la màger part deis institucions internacionalas, nacionalas o localas mai, mai que mai, es lo cas d'actors privats que defendon seis interès pròpris (companhiás, industriaus, etc.). En particular, la [[publicitat]] privada ocupa actualament una plaça majora dins lei mèdias modèrnes.

== Tipes e tecnicas de propaganda ==

=== Tipes de propaganda ===

Existís mai que d'un tipe de propaganda. Pasmens, de tipes s'obsèrvan pus frequentament dins l'[[istòria]] umana o dins la vida vidanta. La propaganda [[religion|religiosa]] es utilizada per difusar o renforçar de crèires religiós dins una societat. Es pus presenta pendent lei periòdes de confrontacion entre doas religions mai pòu tanben èsser ben presenta quand una religion es menaçada per lo desvolopament de l'[[agnosticisme]] e de l'[[ateïsme]]. En certanei religions, es organizada a l'entorn deis activitats de predicacion (que pòdon èsser obligatòrias per lei fidèus).

Lo tipe pus famós es la propaganda de guèrra que son existéncia es atestada dempuei l'[[Antiquitat]]. Per exemple, durant la [[Segonda Guèrra Punica]], [[Anibal Barca|Anibal]] utilizèt divèrsei tecnicas, coma la liberacion de certanei presoniers, per dissòuvre l'aliança entre [[Roma]] e leis autrei ciutats d'[[Itàlia]]<ref>'''(de)''' R. Stepper, « Politische parolen und propaganda im Hannibalkrieg », ''Klio'', vol. 88, n° 2, 2006, pp. 397-407.</ref>. Dempuei la [[Premiera Guèrra Mondiala]], aquela propaganda es considerada coma un teatre d'operacions distint que dèu seguir de règlas especificas per mantenir lo morau d'un país en guèrra e minar aqueu de l'enemic. Oblidar aqueu teatre pòu menar a la desfacha d'una fòrça militara tacticament victoriosa coma lo mòstra l'exemple dau [[còrs expedicionari]] estatsundidenc en [[Vietnam]]<ref>'''(fr)''' Michel Yakovleff, ''Tactique théorique'', Economica, 3{{a}} edicion, 2016.</ref>.

Enfin, dins la vida vidanta, lei propagandas politicas e economicas son vengudas fòrça frequentas. La premiera pren d'aspèctes fòrça variables segon lo país e lo contèxte. Pòu èsser organizada dirèctament per leis autoritats dins un estat autoritari o totalitari. Pòu tanben aver una forma pus doça dins un regim pus liberau (propaganda dei partits, sostèns mediatics, etc.). La propaganda economica es sovent liada a la publicitat. Pasmens, n'existís de formas pus escondudas coma un faus article de premsa en favor d'un produch o d'una companhiá.

=== Tecnicas de propaganda ===

I a abòrd de tecnicas de propaganda que son l'objècte de mai d'una classificacion. Una categorizacion simpla foguèt prepausada per Clyde Miller, un propagandista estatsunidenc de l'Institut per l'Analisi de la Propaganda. Es organizada a l'entorn de quatre aigres destinats a faiçonar l'opinion publica :
* l'aigre d'adesion que permet d'obtenir l'acceptacion d'una persona, d'una idèa o un partit considerat coma « bòn » gràcias a d'associacions amb de mots o de simbòls « bòns ».
* l'aigre de reget que permet de realizar l'operacion opausada de l'aigre d'adesion.
* l'aigre d'autoritat que permet de recuperar lo prestigi d'un òme o d'una institucion o d'exagerar la valor d'un exemple per obtenir l'approbacion o lo reget d'una mesura.
* l'aigre de conformitat que permet d'obtenir lo sostèn de la massa dei partisans o de l'apartenància a una entitat superior (nacion, glèisa, comunautat donada, etc) per obtenir l'adesion.

== Annèxas ==

=== Liames intèrnes ===
<div style="-moz-column-count:4; column-count:4;">
* [[Art]]
* [[Dictatura]]
* [[Eloquéncia]]
* [[Estat]]
* [[Mèdia]]
* [[Partit politic]]
* [[Politica]]
* [[Psicologia]]
* [[Publicitat]]
* [[Retorica]]
* [[Sindicat]]
* [[Totalitarisme]]
</div>
=== Bibliografia ===

* '''(fr)''' Monica Charlot, ''La Persuasion politique'', París, A. Colin, 1970.
* '''(fr)''' Alexandre Dorna, Jean Quellien, Stéphane Simonnet, ''La propagande : image, paroles et manipulations'', París, L'Harmattan, 2008.
* '''(fr)''' Jacques Ellul, ''Propagandes'', Economica, 3{{a}} edicion, 2008.
* '''(fr)''' Aurore Gorius e Michaël Moreau, ''Les gourous de la com' : Trente ans de manipulations politiques et économiques'', Paris, La Découverte, 2011.
* '''(fr)''' Gustave Le Bon, ''Psychologie des foules'', Éd. Alcan, 9{{a}} edicion, París, 1905.
* '''(fr)''' Vladimir Volkoff, ''La désinformation, arme de guerre'', París, 1986.

=== Nòtas e referéncias ===
<references/>

[[Categoria:Propaganda]]