Estonian

Estonian

eesti keel
Locutors	1132500
Classificacion lingüistica
Estonian
Estatut oficial
Oficial de	Estònia Union Europèa
Acadèmia	Institut de la lenga estoniana (Eesti Keele Instituut)
Còdis lingüistics
ISO 639-1	et
ISO 639-2	est
ISO 639-3	est
Ethnologue	est
Glottolog	esto1258
ASCL	1601
IETF	et, ekk, vro
Mòstra
Article primièr de la DUDU: Artikkel 1. Kõik inimesed sünnivad vabadena ja võrdsetena oma väärikuselt ja õigustelt. Neile on antud mõistus ja südametunnistus ja nende suhtumist üksteisesse peab kandma vendluse vaim.'

L’estonian es una lenga apartenent a la branca fennica de la familha finoogricas de las lengas oralicas. Es prigondament aparentat al finés e mai luènh de l'ongrés. Es parlat per gaireben 1 100 000 personas, que gaireben totas (950 000) abitan en Estònia.

Varietats

Lo SIL International, organisme encargat d'atribuir los còdes ISO 639-3, classa l'estonian comme una macrolenga (est) e i inclutz l'estonian estandard (ekk) e lo võro (vro).

La basa de donadas linguisticas Glottolog reconés pas ela lo võro e inclutz tres varietats dins l'estonian:

• l'estonian costièr del Nòrd-Èst
• l'estonian costièr del Nòrd, comprenent:
  • l'estonian de l'Èst
  • l'estonian insular
  • l'estonian mejan
  • l'estonian del Nòrd-Oèst
• l'estonian del Sud, comprenent:
  • l'estonian de Mulgi
  • l'estonian de Seto
  • l'estonian de Tartu

Alfabet

L'alphabet estonian compòrta 27 letras e es ordonat atal:

A a, B b, D d, E e, F f, G g, H h, I i, J j, K k, L l, M m, N n, O o, P p, R r, S s, Š š, Z z, Ž ž, T t, U u, V v, Õ õ, Ä ä, Ö ö, Ü ü

Las posicions de z e ž dins aquel alfabet son de notar, que dins aquel alfabet las letras diacriticdas coma letras d'esperela.

Las letras F, Š, Z e Ž son quatre letras encontradas sonque dins unes mots d'emprunts. Es tanben important de notar l'abséncia de las letras C, Q, W, X e Y, que son utilizadas pas que dins de noms pròpres e o son pas dins los mots de raïç estoniana e son exclusidas de l'alfabet oficial estonian.

Prononciacion

Unas de las lettres de l'alfabet an de prononciacions particuliaras: õ nota /ɤ/ (una vocala posteriora non redonda, entre o e ò); ä dona lo fonèm /æ/ coma en finés (a très obèrt coma dins cat en anglés) ; ö, ü produson respectivament los fonèms /ø/ e /y/ coma en alemand. E las letras š e ž, se pronóncia respectivament /ʃ/ et /ʒ/.

Levats aquelas letras, E se pronóncia [e] (é),R es sonor, S es totjorn dur e U se pronóncia coma lo nòstre o.

Fonologia

Sul plan fonologic, l’estonian se caracteriza enter autre per l’existéncia de tres duradas vocalicas: gaireben totes los fonèmas pòdon èsser brèus, longs o subrelongs. O puslèu ara se dich tres « duradas » sillabicas.

L’accent tonic es sus la primièra sillaba de mots, levat dins los mots d'emprunt recents, ont se manten a la plaça qu'avián dins la lenga d'origina.

L'ortograf destria pas ls fonèms longs e subrelongs; que son notats per una letre dobla. La sola excepcion son las occlusivas, per que tres grafias diferentas existisson: las brèvas son notadas b, d, g, las longas p, t, k, e las subrelongas pp, tt, kk.

Gramatica

Tipologicament, l’estonian representa una forma de transicion entre lenga aglutinanta e lenga flexionala. Aguèt un temps una fòrta influéncia de l'alemand, dins son vocabulari coma dins sa sintaxe. Desvelopèt per exemple de verbes de particulas que la forma e lo foncionament remembra los verbes de particuls separablas de l'alemand.

L’estonian ne possedís pas d’articles e coneis pas lo genre gramatical. La declinason compta 14 cases: nominatiu, genitiu, partitiu, illatiu, inessiu, elatiu, allatiu, adessiu, ablatiu, translatiu, terminatiu, essiu, abessiu e comitatiu.

Una de las particularitats d'aquel sistèma casual es l'abséncia d'accusati; lo complement d'objècte pòt èsser marcat, segon los contèxtes, pel nominatiu, lo genitiu o lo partitiu.

L’adjectiu epitèta s'accòrda en cas e en nombre amb lo substantiu que determine, levat al terminatiu, a l'essiu, a l'abessiu e al comitatiu ont i a pas d'acòrdi en cas (l'adjectiu es alara al genitiu).

Tablèu dels cases

Cas	Forma	Significacion
Cases gramaticals
1. Nominatiu	ilus tüdruk	la filha polida
2. Genitiu	ilusa tüdruku	de la polida filha ; la polida filha (complement d’objècte total)
3. Partitiu	ilusa-t tüdruku-t	la polida filha (complement d’objècte parcial)
Cas semantics
Cases locals intèrnes
4. Illatiu	ilusa-sse maja-sse/majja	dins un polit ostal (quand s'i entra)
5. Inessiu	ilusa-s maja-s	dins un polit ostal (quand i siam)
6. Elatiu	ilusa-st maja-st	d’un polit ostal (quand se'n sortís)
Cases locals extèrnes
7. Allatiu	ilusa-le järve-le	sus un lac polit (quand s'i va)
8. Adessiu	ilusa-l järve-l	sus un lac polit (quand i siam)
9. Ablatiu	ilusa-lt järve-lt	de dessús un lac polit
Autres cas
10. Translatiu	ilusa-ks tüdruku-ks	de filha polida (transformacion)
11. Terminatiu	ilusa tüdruku-ni	fins a la filha polida
12. Essiu	ilusa tüdruku-na	coma una filha polida
13. Abessiu	ilusa tüdruku-ta	sens una filha polida
14. Comitatif	ilusa tüdruku-ga	amb una filha polida

Lo sistèma verbal se caracteriza par l'abséncia de temps dedicat al futur (lo « present » es lo temps del « non passat ») e per l’existéncia de formas especialas per exprimir l'accion complida per una persona indeterminada e lo discors contat (mòde verbal especific nomenat « mòde oblic » o « mediatiu »). Existís al mens dos infinitius: lo primièr, terminat pel sufixe -ma, es la forma que figura dins los diccionaris; es utilizat per exemple après los verbes significant « dever » o « començar a ». Lo segond infinitiu, que s'acaba subretot per -da o -ta (mas tanben en -la, -na o -ra), s’utiliza per exemple après los verbes significant « poder », « voler », « amar ». De gramaticas considèran tanben coma un infinitiu especific la forme en -vat (correspondent al mediatiu present) quand s'utiliza après un verbe d'aparéncia (significant « semblar »).

Lexic

De mots corrents

Mot	Traduccion	Prononciacion estandard	Finés
tèrra	maa	/ma:/	maa
cèl	taevas	/'taevas/	taivas
aiga	vesi	/'vesi/	vesi
fuòl	tuli	/'tuli/	tuli
òme	mees	/me:s/	mies
femna	naine	/'najne/	nainen
manjar	sööma	/'sø:ma/	syödä
beure	jooma	/'jo:ma/	juoda
grand	suur	/su:r/	suuri
pichon	väike	/'væjke/	pieni
nuèch	öö	/øø/	yö
jorn	päev	/pæɛv/	päivä
pluèja	vihm / sadu	[--]	sade

Nombres

• 0 : null
• 1 : üks
• 2 : kaks
• 3 : kolm
• 4 : neli
• 5 : viis
• 6 : kuus
• 7 : seitse
• 8 : kaheksa
• 9 : üheksa
• 10 : kümme
• 11 : üksteist
• 12 : kaksteist
• 13 : kolmteist
• 20 : kakskümmend
• 21 : kakskümmend üks
• 22 : kakskümmend kaks
• 29 : kakskümmend üheksa
• 30 : kolmkümmend
• 90 : üheksakümmend
• 100 : (üks)sada
• 101 : sada üks
• 110 : sada kümme
• 112 : sada kaksteist
• 120 sada kakskümmend
• 190 : sada üheksakümmend
• 200 : kakssada
• 900 : üheksasada
• 1 000 tuhat
• 1 000 000 : miljon
• 1 000 000 000 : miljard

Vejatz tanben

Bibliografia

• Antoine Chalvin, Malle Rüütli, Katre Talviste, Manuel d'estonien, Paris, L'Asiathèque, 2011, 254 p.
• Antoine Chalvin, Johannes Aavik et la rénovation de la langue estonienne, Paris, ADEFO/L'Harmattan, 2010, 334 p.
• Mati Erelt(ed.), Estonian language, Tallinn : Estonian Academy Publishers, 2003, (Linguistica Uralica Supplementary Series ; 1), 412 p.
• Fanny de Sivers : Parlons estonien : une langue de la Baltique, Paris, L’Harmattan, 1993, 214 p.
• Urmas Sutrop, La langue estonienne, Tallinn, Institut estonien, 2002, 27 p.