Nacionalisme

Lo nacionalisme es una doctrina politica que legitima l'existéncia d'una nacion per cada pòble. Eiretiera dau sentiment d'apartenància a una comunautat exprimit per mai d'un èsser uman durant l'istòria, es aparegut a partir de la fin de l'Edat Mejana amb l'establiment de liames dirèctes entre lo sobeiran, pauc a pauc remplaçat per l'Estat, e cada individú d'una comunautat donada. Venguèt un aspècte important de la politica internacionala durant lo sègle XVIII en Euròpa avans de se difusar dins lo rèsta dau monde.

Es una ideologia proteïfòrma qu'es estructurada a l'entorn de dos principis diferents. Lo premier es basat sus lo concèpte d'Estat-nacion, una entitat politica independenta e sobeirana centrat sus un pòble donat. Importanta dempuei lo sègle XIX, aquela idèa foguèt a l'origina de la formacion de la màger part deis Estats actuaus, especialament amb la desintegracion deis empèris feudaus e coloniaus. Lo segond es basat sus una vision mitica e tradicionalista de l'Estat e dei valors aguent permés sa grandor. Sovent pròche dau conservatisme, pòu menar a la xenofobia, au racisme e a la reaccion.

Dins totei lei cas, lo nacionalisme es sovent considerat amb un sentiment mesfisant car es a l'origina de mai d'una guèrra. D'efiech, la formacion d'un Estat-nacion es en partida un procès guerrier que necessita de conquistar e de protegir un territòri donat còntra leis ambicions deis Estats vesins. De mai, es necessari d'unificar la populacion d'aquelei regions a l'entorn d'elements politics, culturaus e economics comuns.

Istòria

Lei premícias dau nacionalisme

De premícias dau nacionalisme existiguèron durant de periòdes vièlhs de l'istòria coma l'Antiquitat o l'Edat Mejana. Son de manifestacions d'un sentiment d'apartenéncia a una comunautat politica o morala. Per exemple, foguèt lo cas en Grècia onte lei ciutats-estats de la region avián un sentiment d'unitat culturala en fàcia dei « barbars » que parlavan pas lo grèc. Un autre exemple caracteristic d'aqueu fenomèn foguèt l'union dei pòbles cèltas de Granda Bretanha per resistir a l'invasion dei Saxons e deis Angles après la casuda de l'Empèri Roman ai sègles V e VI. En Occitània, se pòu citar lo cas de Ramon VI de Tolosa que menacèt d'execucion totei lei « gents de nòstra lenga » qu'ajudavan lei Crosats.

Pasmens, veire un nacionalisme dins aquelei manifestacions es considerat coma un anacronisme per leis istorians. D'efiech, lei limits dins lei comunicacions laissavan sovent una autonòmia importanta ai pòbles somés au poder d'un pòble pus poderós. Per exemple, en Pèrsia, l'Empèri Aquemenida poguèt unificar un territòri fòrça estendut gràcias a de mesuras permetent ai populacions dei país conquistats de gardar la gestion d'una partida de seis afaires. De mai, l'unitat dei comunautats dau periòde èra generalament incomplèta coma lo mòstra la chausida de Tebas de sostenir Pèrsia durant lei Guèrras Medicas.

Lo nacionalisme modèrne

L'aparicion de l'Estat-nacion

La premiera basa dau nacionalisme modèrne, l'Estat-nacion, s'es desvolopada amb la mesa en plaça d'Estats centralizats engatjats dins un procès d'unificacion territòriala, economica e culturala a partir de la fin de l'Edat Mejana. Euròpa foguèt lo luòc privilegiat d'aquela evolucion. D'efiech, la Guèrra de Cent Ans (1337-1453) favorizèt l'emergéncia de sentiments d'aleujança dirècta entre lo sobeiran e sei subjèctes en França, en Anglatèrra e en Castelha. Aqueu liame venguèt inicialament se subrepausar ais autreis aleujanças eissidas de la feudalitat (senhor, Glèisa...) mai creèt pauc a pauc una relacion entre lo sobeiran – pauc a pauc remplaçat per l'Estat – e leis abitants d'un país donat.

L'aparicion de l'Estat-nacion modèrne se debanèt durant lo sègle XVIII coma consequéncia deis idèas emesas durant la Restauracion Anglesa de 1689, la Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America (1775-1783) e, subretot, la Revolucion Francesa (1789-1799). D'efiech, aguent abolit la monarquia tradicionala, lei revolucionaris francés deguèron trobar d'arguments novèus per mantenir l'unitat de França e mobilizar lei ressorsas necessàrias ai guèrras revolucionàrias. Durant aqueu procès, foguèron clarament afiermats lei principis de l'Estat-nacion coma entitat independenta e sobeirana organizada a l'entorn d'un pòble unificat. Puei, amb lo succès deis armadas francesas, aqueu nacionalisme primitiu se difusèt dins lo rèsta d'Euròpa au sègle XIX. Au sègle XX, l'amplor dau fenomèn venguèt mondiala amb la colonizacion.

Lei movements de liberacion nacionala

Nacionalistas vietnamians, Võ Nguyên Giáp e Hô Chi Minh foguèron lei dos artsans principaus de l'independéncia de Vietnam e de la disparicion de l'Indochina Francesa.

Lo premier aspècte dau nacionalisme modèrne es lo liame estrech establit entre un pòble e son drech a l'autodeterminacion. Ansin, durant lei sègles XIX e XX, lo nacionalisme foguèt a l'origina de la formacion de mai d'un movement de liberacion nacionala dins lei colonias o dins leis empèris eissits de l'Edat Mejana coma Àustria-Ongria, l'Empèri Rus o l'Empèri Otoman. Visible durant lei guèrras napoleonencas, lo fenomèn venguèt un element centrau de la politica europèa a partir de 1848. Dins leis empèris coloniaus, se pòdon destriar dos movements ben distints. Lo premier dura de la fin dau sègle XVIII au començament dau sègle XIX e mena a l'independéncia deis Estats Units e de la màger part dei colonias sud-americanas. Lo segond se debanèt après la Segonda Guèrra Mondiala e s'acabèt per la disparicion deis empèris coloniaus europèus conquistats a la fin dau sègle XIX.

Aqueu tipe de nacionalisme entraïnèt l'aparicion de movements particulars, çò que menèt a la defincion de concèptes especifics :

• lo nacionalisme culturau designa lei movements qu'encoratjan l'estudi de la lenga e la produccion literària e artistica d'una comunautat.
• lo nacionalisme politic designa la revendicacion de drechs politics particulars e, de còps, l'independéncia. Leis organizacions que sostènon aquelei demandas son sovent dei movements aguent permés d'estructurar lo nacionalisme culturau.
• lo nacionalisme economic es un corrent pus rar que promòu una accion per favorizar d'interès economics donats. Es sovent utilizat dins lo quadre de boicòt o de movements destinats a sostenir lo teissut economic d'una comunautat.

Segon lei periòdes e lei luòcs, aquelei nacionalismes se mesclèron amb d'ideologias pus largas coma lo comunisme (especialament lo marxisme), lo liberalisme, lo faissisme o de movements politics tradicionaus basats sus l'apartenància a un grop etnic o religiós (coma lo sionisme o l'islamisme).

Lo nacionalisme reaccionari

Charles Maurras (1868-1952), important pensaire dau nacionalisme reaccionari de la premiera mitat dau sègle XX.

Lo nacionalisme reaccionari es lo segond aspècte principau dau nacionalisme modèrne. Se desvolopa generalament dins leis Estats que son unificats dempuei lòngtemps. Es basat sus una volontat de defendre e de protegir lei valors tradicionalas (sovent la familha, lo territòri e lei rèires) de l'Estat considerat. Dins mai d'un cas, es sostengut per l'existéncia d'una istòria, mai o mens mitica, qu'establís la lista dei valors e dei racòntes aguent fondat la grandor de la nacion.

Aqueu nacionalisme es dich reaccionari car es opausat, e de còps ostil, ai cambiaments importants. Dins de cas extrèms, pòu menar a la formacion de movements xenofòbs, racistas o opausats a d'evolucions socialas importantas. Aquela forma de nacionalisme es condamnada per mai d'un corrent politic car es accusat d'entraïnar de conflictes illegitims entre pòbles. En particular, la Premiera Guèrra Mondiala es considerat coma l'illustracion d'aqueu perilh.

Criticas dau nacionalisme

Criticas politicas

La question d'Alsàcia-Lorena, lei « regions perdudas » en 1871, foguèt una causa d'entraïnament de la Premiera Guèrra Mondiala dins un contèxte de tensions nacionalistas entre França e Alemanha.

Lo nacionalisme es l'objècte de criticas de part de mai d'un autre corrent politic. Per lei marxismes, èra una etapa normala dau desvolopament dei societats umanas. Pasmens, èra tanben necessari de lo despassar car lo combat còntra la borgesiá necessitavan l'union de la classa obriera de totei lei país capitalistas. Aquò menèt a la publicacion d'un nombre important d'estudis sus lo nacionalisme e sa difusion mai lei marxistas foguèron finalament pas capables de s'opausar au fenomèn.

Lei movements socialistas s'opausèron tanben ai formas reaccionàrias dau nacionalisme e mantenguèron l'idèa d'una union dei pòbles. L'afaire Dreyfus es un exemple d'aquela evolucion. Aquò menèt a un destriament entre lo nacionalisme « ideologic » au servici dau poder e lo nacionalisme « naturau » qu'èra lo sentiment d'apartenància a una comunautat donada. Ansin, dins aqueu quadre, se l'internacionalisme marxista demorèt l'objectiu d'agantar, lo patriotisme èra pas condamnat. Pasmens, coma lei marxistas, lei socialistas poguèron pas empedir lo desvolopament dau nacionalisme reaccionari.

Pus recentament, lo nacionalisme es criticat per lei federalistas europèus que lo considèran coma un obstacle a la construccion de l'Union Europèa.

Criticas istoricas

Lo nacionalisme es tanben criticat per son ròtle dins l'entraïnament de mai d'un conflicte murtrier. D'efiech, l'afrontament entre de nacionalismes opausats pòu menar a de tensions diplomaticas importantas. Lo continent europèu deis ans 1848-1914 es un exemple d'exacerbacion dei sentiments nacionalistas que degenerèt, après divèrsei crisis internacionalas e guèrras regionalas, en un conflicte generalizat entre grandei poissanças.

Una autra critica dau nacionalisme es son ròtle dins l'emergéncia de mai d'un movement xenofòb o racista. Aqueu fenomèn es aparegut amb l'afaire Dreyfus que placèt lo nacionalisme dins lei valors de la drecha.

Annèxas

Liames intèrnes

• Civilizacion.
• Cultura.
• Estat.
• Etnia.
• Federalisme.
• Imperialisme.
• Independéncia.
• Internacionalisme.
• Lenga.
• Nacion.
• Nacionalisme occitan.
• País.
• Pòble.
• Racisme.
• Sobeiranetat.

Bibliografia

• (fr) Mikael Bodlore-Penlaez, Atlas des nations sans État - Peuples minoritaires en quête de reconnaissance, Yoran Embanner, 2010.
• (fr) Ernest Gellner, Nations et nationalisme, Seuil, 1989.
• (fr) Raoul Girardet, Nationalismes et nation, Complexe, 1996.
• (fr) Eric Hobsbawm, Nations et nationalisme depuis 1780 : programme, mythe, réalité, Gallimard, 1992.
• (fr) Bernard Michel, Nations et nationalismes en Europe centrale : XIXe – XXe siècle, Aubier, 1995.
• (fr) Gérard Noiriel, Immigration, antisémitisme et racisme en France : (XIXe – XXe siècle) Discours publics, humiliations privées, Hachette, 2009.
• (fr) Edward Saïd, Nationalisme, colonialisme et littérature, Presses de l'Université de Lille, 1994.
• (fr) Pierre de Senarclens, Le Nationalisme. Le passé d'une illusion, A. Colin, 2010.
• (fr) Pierre de Senarclens, Nation et nationalisme, Sciences Humaines Éditions, 2018.
• (fr) Pierre-André Taguieff, La revanche du nationalisme : Néopopulistes et xénophobes à l’assaut de l’Europe, PUF, 2015.
• (fr) Anne-Marie Thiesse, La création des identités nationales : Europe XVIIIe – XIXe siècle, Seuil, 1999.