Michał Korybut Wiśniowiecki
| król Polski | |
| Okres |
od 19 czerwca 1669 |
|---|---|
| Koronacja |
29 września 1669 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
| Odznaczenia | |
Michał Tomasz Wiśniowiecki[2] herbu Korybut, znany we współczesnej historiografii jako Michał Korybut Wiśniowiecki (ur. 31 maja 1640 w Białym Kamieniu[a], zm. 10 listopada 1673 we Lwowie) – król Polski i wielki książę litewski w latach 1669–1673 jako Michał I[b].
Syn wojewody ruskiego, księcia Jeremiego Wiśniowieckiego i Gryzeldy Zamoyskiej. Mąż Eleonory Habsburżanki, córki cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, króla Czech i Węgier Ferdynanda III Habsburga.
Dzieciństwo i młodość
Rodzice Michała poznali się prawdopodobnie podczas uroczystości koronacyjnych, we wrześniu 1637 r., Cecyli Renaty, żony króla Władysława IV Wazy[3]. Zaręczyny odbyły się bez rozgłosu w dniu 13 lutego 1638 r. (ponad miesiąc wcześniej, bo 7 stycznia zmarł ojciec Gryzeldy – Tomasz Zamoyski). Zaślubiny odbyły się w Zamościu 27 lutego 1639 r.[2] Kilkutygodniowe niemowlę przewieziono do Zamościa, gdzie do 1642 wychowywał się w domu jego babki Katarzyny z Ostrogskich Zamoyskiej[2]. Później przebywał wraz z matką, czyli musiał przebywać w Łubnie i Przyłuce, a od 1646 r. w Białym Kamieniu i Wiśniowcu na Wołyniu. W 1648 r. opuścił wspomniane miejscowości i wraz z rodzicami pędził los egzulantów, czyli wygnańców z Kresów. W maju tego roku wraz z rodzicami wyjechał do Brahinina. W następnych tygodniach przebywał w Turowie na Wołyniu, a od jesieni 1648 r. w twierdzy zamojskiej[2].
W 1651 roku zmarł jego ojciec. Większość majątku pozostawała w obcych rękach, zaś majątki w Rusi i Wołyniu zniszczone przez wojnę i zadłużone[2].
Początkowo znalazł się pod opieką biskupa wrocławskiego i płockiego królewicza Karola Ferdynanda Wazy, który tym samym miał się odwdzięczyć za pomoc, jaką rzekomo udzielił mu Jeremi w czasie starań o tron polski w 1648 r.[4] Przebywał w rezydencji biskupów płockich w Broku, pobierając nauki u jezuitów. Prawdopodobnie po śmierci biskupa-protektora (9 maja 1655 r.), przeszedł pod pieczę swego wuja, wówczas podczaszego koronnego, a z czasem wojewody sandomierskiego Jana Sobiepana Zamoyskiego, który dzięki swojej zamożności mógł mu zapewnić dalszą edukację. Wuj oddał go na dwór królewski Jana Kazimierza, gdzie Michał zyskał ogólną życzliwość i przychylność. Trudno orzec, czy wynikała ona z cech charakteru, czy ze względu na pamięć jego ojca[4].
W czasie potopu szwedzkiego wraz z parą królewską schronił się do Głogówka na Śląsku. W dniu 18 listopada 1655 na polecenie króla Jana Kazimierza wyjechał do Nysy, gdzie pobierał nauki w Kolegium Jezuickim Carolinum, gdzie przebywał co najmniej do marca 1656 roku[4].
W 1656 roku dzięki wsparciu królowej Ludwiki Marii rozpoczął studia na uniwersytecie w Pradze. Wraz z nim przebywał preceptor Felicjan Dunin-Wąsowicz, który listownie informował ordynata Zamoyskiego o postępach Michała w nauce. Bynajmniej królowa nie była do końca zadowolona z usług Dunin-Wąsowicza, skoro w 1660 r. zarzucała mu nadmierne wydatki w związku z jego pobytem u boku Michała. Wówczas królowa zdecydowała o powrocie Michała do kraju, zaś o jego dalszym losie miała zdecydować wraz z opiekunem, w zależności od jego umiejętności. Przed dniem 19 czerwca 1660 roku powrócił do kraju[5].
Wkrótce udał się na dwory w Dreźnie i Wiedniu. Tam też cieszył się szczególnymi względami cesarzowej wdowy Eleonory. Wówczas sięgnął po godność pułkownika, a może nawet szambelana cesarskiego. Wówczas prawdopodobnie poznał swoją przyszłą żonę – Eleonorę, która wówczas liczyła kilka lat (ur. 1653). Tam też podszkolił swoją znajomość łaciny, niemieckiego, włoskiego i francuskiego[6].
Władał wieloma językami: łaciną, niemieckim, francuskim, włoskim, hiszpańskim, tatarskim, tureckim i zapewne ruskim[7][8].
W 1663 roku wziął udział w kampanii na Ukrainie, w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667. W czasie rokoszu Lubomirskiego opowiedział się po stronie króla.
Elekcja
Kandydaturę Michała Korybuta do polskiego tronu wysunął biskup chełmiński i podkanclerzy koronny Andrzej Olszowski. Był kandydatem rzesz szlacheckich, dla których niebogaty i niedoświadczony książę nie mógł stanowić zagrożenia dla złotej wolności. Zaraz po jego wyborze profrancuskie stronnictwo magnackie (tzw. malkontenci) z prymasem Mikołajem Prażmowskim i hetmanem wielkim koronnym Janem Sobieskim przeszło do opozycji, planując unieważnienie elekcji, a później nawet detronizację Michała[2].
Został wybrany na króla na sejmie elekcyjnym 19 czerwca 1669 roku. Oprócz niego było czterech kandydatów innych narodowości, lecz po złych doświadczeniach z obcymi monarchami szlachta gremialnie głosowała na „Piasta”[9], wbrew zamiarom magnatów. Uzyskał on 11 271 głosów elektorskich szlachty[10].
6 lipca elekt przysiągł pacta conventa. Koronowany został 29 września 1669 w Krakowie[2]. Sejm koronacyjny zerwał 5 listopada, przed upływem terminu, Jan Aleksander Olizar „dla marnej prywaty, ponieważ dwór ociągał się z wyrobieniem odszkodowania sekulantom ukraińskim i nie przeznaczał dla nich wakujących starostw.”[11]
Małżeństwo
27 lutego 1670 roku na Jasnej Górze odbył się ślub z Eleonorą Habsburżanką, którego udzielał im nuncjusz papieski Galeazzo Marescotti, gdyż prymas Prażmowski odmówił swojego udziału. Pierwsza część uroczystości weselnych odbyła się w pałacu Denhoffów w Kruszynie[12].
Walka stronnictw
W Rzeczypospolitej zwalczały się dwa stronnictwa: malkontenci i regaliści. Malkontentami nazywano stronnictwo profrancuskie. Tworzyli je: prymas Mikołaj Prażmowski, hetman wielki koronny Jan Sobieski, Andrzej Morsztyn, Bogusław i Michał Kazimierz Radziwiłłowie, wojewoda krakowski Aleksander Michał Lubomirski, wojewoda ruski Stanisław Jan Jabłonowski, wojewoda poznański Krzysztof Grzymułtowski[13].
W listopadzie 1669 roku malkontenci zerwali sejm koronacyjny posługując się egzulantami (tak określano szlachtę z ziem ukrainnych utraconych na rzecz Rosji). Malkontenci dążyli do detronizacji króla i wyniesienia na tron hrabiego Charles’a-Paris d’Orléans-Longueville. Po kraju krążył ordynarny paszkwil antykrólewski, pióra stolnika wielkiego koronnego Jana Wielopolskiego, pt. „List szlachcica polskiego do sąsiada po sejmie coronationis z Krakowa A. 1669”.
W roku 1670 ostra walka stronnictw przeniosła się do sejmików przedsejmowych. Szlachta domagała się na nich sądu sejmowego nad hetmanem Janem Sobieskim. W obronie Sobieskiego wojsko zawiązało konfederację pod Trembowlą. Wobec groźby buntu armii, regaliści zrezygnowali z rozprawy z hetmanem na sejmie. 19 kwietnia 1670 malkontenci zerwali sejm walny. Sejmiki posejmowe wzięły w obronę króla Michała, domagając się sejmu konnego w pospolitym ruszeniu i ukarania malkontentów[2].
Jednak wzajemne animozje były tak silne, że dały znać o sobie w obliczu zagrożenia tureckiego. Oto w roku 1671 regaliści skutecznie zablokowali uchwalenie przez sejm środków na obronę, ponieważ hetman Jan Sobieski był malkontentem. Konflikt z malkontentami przesłaniał wojnę z Turcją. Doszło nawet do tego, że król poparł bunt oddziałów regimentarza Stanisława Wyżyckiego, który wbrew rozkazom Sobieskiego opuścił Wołyń, pozbawiając go obrony. Król wyznaczył buntownikom leża zimowe w bogatym starostwie samborskim i wypłacił część zaległego żołdu. Wojsku Sobieskiego żołdu nie wypłacił. Rozdarte wewnętrznymi waśniami państwo nie było w stanie dać należytego odporu Turkom.
W 1672 Turcja wypowiedziała wojnę Rzeczypospolitej. Mimo to w Koronie zanosiło się na kolejną wojnę domową. Zgromadzona przy królu w Gołębiu szlachta zawiązała konfederację gołąbską pod marszałkostwem pisarza polnego koronnego Stefana Stanisława Czarnieckiego. Gołębianie zagrozili sądem prymasowi Mikołajowi Prażmowskiemu. Pozbawili go wszelkich stanowisk państwowych. Plądrowali dobra Jana Sobieskiego i jego krewnych. 22 listopada w Kobryniu konfederację zawiązało wojsko litewskie i opowiedziało się za gołębianami. Obecne przy Sobieskim w Szczebrzeszynie wojsko koronne zawiązało w jego obronie konfederację szczebrzeszyńską. Na czele swych oddziałów Jan Sobieski udał się do Łowicza, gdzie przebywał prymas Prażmowski. Mediacji między zwaśnionymi stronami podjął się nuncjusz apostolski Francesco Bonvisi i biskup krakowski Andrzej Trzebicki. Na pacyfikację nastrojów wpłynął też list sułtana Mehmeda IV, który żądał całkowitego ukorzenia się Rzeczypospolitej. W marcu 1673 odbył się w Warszawie sejm pacyfikacyjny, na którym uchwalono: 1) wzajemne darowanie win, 2) odmowę ratyfikacji układu buczackiego, 3) uchwalono środki na zaciąg armii. Pieniądze dane przez papieża przeznaczono na artylerię.
Wojna i nietrwały pokój z Imperium Osmańskim
Pierwszy etap wojny
W czerwcu 100-tysięczna armia turecka, dowodzona przez samego sułtana Mehmeda IV, obległa Kamieniec Podolski, który 26 sierpnia skapitulował. Lwów okupił się po 10 dniach oblężenia. Czambuły tatarskie dotarły do Hrubieszowa, Jasła i Biecza. Maszerowały na Gołąb nad Wisłą, gdzie był król i zbierało się pospolite ruszenie. W październiku, na rozpaczliwą prośbę senatorów, Jan Sobieski wyprawił się z garstką wojska na czambuły tatarskie. Pod Niemirowem rozgromił ordę Dżambet Gireja. Pod Komarnem zniszczył drugi kosz tatarski, a pod Petranką zniósł trzecie zgrupowanie.
Pokój
Rezultat tego etapu wojny to „trudny do zaakceptowania” (dla znacznej części szlachty polskiej) pokój w Buczaczu (1672), który oddawał Imperium Osmańskiemu część ziem wschodnich i wyrażał zgodę na płacenie przez Rzeczpospolitą ustalonych rocznych kwot. Rzeczpospolita stała się do 1676 roku lennem imperium osmańskiego[14].
Zabiegami dyplomatycznymi Polska wyeliminowała Tatarów Selima I Gireja i Kozaków Piotra Doroszenki z udziału w wojnie po stronie Turcji. Prawdopodobnie efektem jej zabiegów był najazd Kałmuków na Krym i Doroszeńkę. Chanat był spustoszony tak mocno, że Selim Girej nie był w stanie wesprzeć Turków.
Przygotowania do wypowiedzenia wojny
Po kontrowersjach wokół traktatu pokojowego, będących jedną z przyczyn wewnętrznej anarchii (porównaj też: Walka stronnictw), a także licznych interwencjach i subwencjach państw trzecich (m.in. papiestwa) Michał Korybut rozpoczął przygotowania do kontynuacji wojny (czyli zerwania traktu pokojowego).
8 października 1673 w obozie pod Skwarzawą król Michał dokonał przeglądu 40 000 wojsk koronnych i 50 dział.
Choroba Michała Korybuta i zmiana dowódcy
Z powodu choroby król zmuszony został zdać dowództwo na Jana Sobieskiego[2].
Pod Chocimiem stanął 30-tysięczny korpus Husejna Paszy. W Kamieńcu Podolskim stacjonował 18-tysięczny korpus Halila Paszy. 15-tysięczny korpus Kaplana Paszy stał w Jassach. Sobieski skierował się przeciwko Husseinowi. Otoczył główne siły tureckie w twierdzy chocimskiej, którą w drugim dniu oblężenia wziął szturmem. To wielkie zwycięstwo Polaków nie przyniosło co prawda przełomu w wojnie i odzyskania Kamieńca Podolskiego, ale utwierdziło pozycję Jana Sobieskiego w Europie i zwiększyło respekt dla niego wśród Turków, którzy odtąd zwali go „Lwem Lechistanu”.
Śmierć i pogrzeb
Król Michał Korybut Wiśniowiecki zmarł w pałacu arcybiskupim we Lwowie 10 listopada 1673 – śmierć nastąpiła z powodu zatrucia żołądkowego. Nowym królem wybrany został 19 maja 1674 Jan III Sobieski. Po nabożeństwie serce króla pochowano w klasztorze kamedułów na Bielanach w Warszawie. Wnętrzności pochowano w Katedrze Łacińskiej we Lwowie[15] (zostały wmurowane w jedną ze ścian katedry), ciało zaś 20 listopada odwieziono do Warszawy. Doczesne szczątki króla Michała pochowano równocześnie z prochami Jana II Kazimierza Wazy w podziemiach katedry wawelskiej, w dzień koronacji następcy, Jana III Sobieskiego 31 stycznia 1676[2]. Pochowany został w Kaplicy Świętokrzyskiej a następnie w 1858 przeniesiony do krypty św. Leonarda na Wawelu[16]. Po otwarciu w 1938 roku sarkofagu stwierdzono, że wewnątrz znajduję się trumna dębowa ze szczątkami króla owiniętymi w złotolite szaty, rura cynowa z dokumentem potwierdzającym przeniesieniem jego zwłok w 1858 roku z Kaplicy Świętokrzyskiej do krypty św. Leonarda, drewniane berło i resztki drewnianej trumny obitej pluszem[17].
Michał Korybut w literaturze pięknej
Panowanie Wiśniowieckiego opisywali:
- Henryk Sienkiewicz (Pan Wołodyjowski),
- W 1888 w swojej powieści historycznej Król Piast opisał go Józef Ignacy Kraszewski[18].
Genealogia
| Michał Wiśniowiecki ur. XVI w. zm. 1616 |
Regina Mohylanka ur. ok. 1588 zm. 1619 |
Tomasz Zamoyski ur.1 IV 1594 zm. 7 I 1638 |
Katarzyna Ostrogska ur. 1602 zm. 6 X 1642 | ||||||||||
| Jeremi Wiśniowiecki ur. 1612 zm. 20 VIII 1651 |
Gryzelda Zamoyska ur. 27 IV 1623 zm. 17 IV 1672 |
||||||||||||
Eleonora Habsburżanka ur. 31 V 1653 zm. 17 XII 1697 OO 27 II 1670 |
Michał Korybut Wiśniowiecki ur. 31 V 1640 zm. 10 XI 1673 |
||||||||
| NN (syn) Wiśniowiecki ur. 29 XI 1670 zm. 29 XI 1670 |
|||||||||
Michał był potomkiem Piastów poprzez jego matkę Gryzeldę z Zamoyskich, Katarzynę z Ostrogskich, Annę z Kostków, Zofię z Odrowążów i Annę mazowiecką, siostrę ostatnich książąt mazowieckich Janusza III i Stanisława.
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Czamańska udowodniła, że data 31 lipca pochodziła z błędnego zapisu w albumie Akademii Zamojskiej i na podstawie wielu przesłanek przyjęła datę 31 maja (Czamańska 2007 ↓, s. 249), Polski Słownik Biograficzny, podaje datę urodzenia 31 lipca 1640 roku w Wiśniowcu na Wołyniu (Przyboś 1975 ↓, s. 605), inną datę i miejsce urodzenia (31 lipca 1640 roku na zamku oleskim) podają również: Józef Wolff w Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895. oraz Ludwik Dziedzicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 462.
- ↑ Król oficjalnie używał tylko imienia Michał, podpisywał się jako Michał Król, a na monetach umieszczał napis Michael D. G. Rex Poloniae M. D. Lit. (itd), pełną tytulaturę lub skrót MR (od Michael Rex).
Przypisy
- ↑ Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 254.
- ↑ a b c d e f g h i j Przyboś 2007 ↓, s. 25.
- ↑ Przyboś 2007 ↓, s. 19.
- ↑ a b c Przyboś 2007 ↓, s. 26.
- ↑ Przyboś 2007 ↓, s. 26–27.
- ↑ Przyboś 2007 ↓, s. 27.
- ↑ Czamańska 2007 ↓, s. 251.
- ↑ Talenty tak ocenił jeden z historyków Pierwszy spadkobierca Wazów mówił ośmioma językami, ale w żadnym z nich nie miał nic ciekawego do powiedzenia. Szkoda słów na jego bliższą charakterystykę. Dość powiedzieć, że Michał Korybut, wybrany wbrew własnej woli, jedynie ze względu na swą przeciętność i na pamięć ojca, Jeremiego, okazał się w purpurze monarszej zupełnym zerem, bezmyślnym samolubem, którego wyłączną troską było nie dać się zdetronizować. Władysław Konopczyński Dzieje Polski nowożytnej, Warszawa, Instytut Wydawniczy „Pax”, 1986, tom 2 s. 47 ISBN 83-211-0730-3.
- ↑ Tak potocznie nazywano pewnych kandydatów, którzy nie mieli nic wspólnego z dynastią Piastów.
- ↑ Dunin-Borkowski i Dunin-Wąsowicz 1910 ↓, s. VI.
- ↑ Konopczyński, op.cit. s. 48.
- ↑ Czamańska 2007 ↓, s. 294.
- ↑ Adam Przyboś, Michał Korybut Wiśniowiecki 1640 - 1673, 1984.
- ↑ Butterwick 2010 ↓, s. 28.
- ↑ Bujak 1988 ↓, s. 17.
- ↑ Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa-Kraków 1997, s. 369.
- ↑ Michał Rożek, Groby królewskie w Krakowie. Kraków 1977, s. 281.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1958 ↓.
Bibliografia
- Adam Bujak: Nekropolie królów i książąt polskich. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1988. ISBN 83-217-2720-4.
- Julian Bartoszewicz, Elekcja Michała Korybuta w: Studja historyczne i literackie. Tom II Kraków 1881
- Richard Butterwick (red.): Rozkwit i upadek I Rzeczypospolitej. Daria Kuczyńska-Szymala (tłum.). Warszawa: Bellona, 2010. ISBN 978-83-11-11891-1.
- Ilona Czamańska: Wiśniowieccy. Monografia rodu. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. ISBN 978-83-7177-229-0.
- Jerzy Dunin-Borkowski, Mieczysław Dunin-Wąsowicz: Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Lwów: 1910.
- Adam Przyboś: Michał Tomasz Korybut Wisniowiecki. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XX. 1975.
- Adam Przyboś: Michał Korybut Wiśniowiecki 1640–1673. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2007, seria: Władcy Polscy. ISBN 978-83-242-0709-1.
- Józef Ignacy Kraszewski: Król Piast. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1958.
Linki zewnętrzne
- Elekcja Michała Korybuta w „Pamiętnikach” Jana Chryzostoma Paska
- Niefortunny wybór
- Sylwetka Michała Korybuta Wiśniowieckiego
- Waśnie wewnętrzne w Rzeczypospolitej za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego 1669-1673
- Panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego
- Robert Tomczak, Wychowanie i wykształcenie króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1620-1640), Res Historica 39/2015, s. 33–58
| Wielkie Księstwo Litewskie (XIII w.-1385) |
|
|---|---|
| Wielkie Księstwo Litewskie (w unii z Koroną Królestwa Polskiego) (1385-1569) |
|
| Wielkie Księstwo Litewskie (jako część Rzeczypospolitej Obojga Narodów) (1569-1795) |
|
- Michał Korybut Wiśniowiecki
- Absolwenci i studenci Uniwersytetu Praskiego
- Ludzie związani ze Lwowem (I Rzeczpospolita)
- Polacy odznaczeni Orderem Złotego Runa
- Uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667 (strona polska)
- Urodzeni w 1640
- Wiśniowieccy herbu Korybut
- Władcy elekcyjni I Rzeczypospolitej
- Władcy Polski koronowani w katedrze wawelskiej
- Zmarli w 1673
- Pochowani w bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie