Cinkciarz

Cinkciarz (przez zniekształcenie angielskiego change money, wymawianego przez cinkciarzy „cincz many” lub „cieńć many”) – potoczne określenie osoby, która za czasów Polski Ludowej prowadziła nielegalny obrót walutami, to znaczy skupowała i sprzedawała dolary amerykańskie, a także inne waluty wymienialne i bony dolarowe PeKaO. Samo słowo pojawiło się pod koniec lat 50. XX wieku, początkowo także w formie cinksiarz lub cynkciarz, wcześniej osoby takie bywały określane jako czarnogiełdziarz, waluciarz lub konik.

Zjawisko nielegalnego handlu walutami pojawiło się w Polsce podczas okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej. Po wojnie nielegalny handel walutami istniał nadal, z uwagi na dewizowy monopol państwa i dużą rozbieżność między oficjalnym, arbitralnie ustalanym kursem walut w gospodarce centralnie planowanej, a wyższym kursem czarnorynkowym. W początkowym okresie chaosu gospodarczego po wojnie nawet państwo skupowało waluty na czarnym rynku, lecz od 1947 handel nimi zaczął być surowo ścigany, jako element tak zwanej bitwy o handel. Jesienią 1950 posiadanie walut i kruszców zostało zakazane, a za handel mogła grozić kara śmierci. Liberalizacja ścigania nastąpiła po upadku stalinizmu w 1956.

Najwięcej cinkciarzy można było spotkać pod sklepami sieci „Pewex” i „Baltona”, gdzie towar kupić można było wyłącznie za walutę obcą lub bony, a także hotelami, bankami, lotniskami i na giełdach samochodowych.

Cudzoziemcy często wymieniali swoją walutę na złotówki u cinkciarzy, którzy oferowali wyższy kurs wymiany niż państwowe banki. Po 1956 cinkciarze stali się nielegalnym, ale w gruncie rzeczy tolerowanym przez władze ogniwem łańcucha legalnych poza tym procesów gospodarczych na małą i średnią skalę. Dostarczali społeczeństwu dewiz, które wydawane były następnie w znacznej części w państwowych sklepach walutowych („Pewex” i „Baltona”). Tym samym, byli źródłem walut zachodnich potrzebnych na przykład na zakup zagranicznych komponentów do składanych i sprzedawanych w Polsce za złotówki urządzeń. Wymiana pieniędzy u cinkciarzy była jednak – jak zawsze w obrocie czarnorynkowym – dokonywana z dużym ryzykiem, dochodziło bowiem przy tym czasami do oszustw: zamiany pieniędzy na końcu transakcji, prób użycia banknotów fałszywych lub nawet wycofanych z obiegu banknotów polskich z lat 40., a nawet banknotów przedwojennych.

Społeczeństwo posądzało też cinkciarzy o współpracę z MO, SB i wywiadem, co w wielu przypadkach okazywało się prawdą. Potwierdzeniem tego ma być fakt, że Milicja rzadko kiedy zajmowała się cinkciarzami(mimo, że stali w znanych wszystkim miejsca), a w zamian za to służby miały dokładne informacje czym zajmują się goście z zagranicy.

Cinkciarze zniknęli w 1989 wkrótce po wprowadzeniu w życie nowego prawa dewizowego 15 marca 1989, legalizującego prywatny obrót walutami obcymi w kantorach walutowych. Niektórzy z cinkciarzy, którzy o planowanych zmianach przepisów wiedzieli zawczasu i dysponowali większą gotówką, byli w stanie nazajutrz po wejściu w życie nowych przepisów otworzyć kantory albo nawet całe sieci kantorów wymiany walut. W ten sposób nagle stali się legalnymi przedsiębiorcami, a dla niektórych z nich operacja ta była okazją do błyskawicznego uzyskania wielkiej fortuny, która obecnie procentuje w całkowicie już legalnych inwestycjach.

Zobacz też

• Badylarz
• Spekulant
• Sztos – polski film fabularny przedstawiający życie cinkciarzy.
• Gospodarka Polski Ludowej
• Wekslarz