Przejdź do zawartości

2 Księga Machabejska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Druga Księga Machabejskaksięga historyczna wchodząca w skład katolickiego i prawosławnego kanonu Starego Testamentu jako księga deuterokanoniczna. Przez wyznawców judaizmu i Kościoły protestanckie zaliczana do ksiąg apokryficznych[1]. Nie jest dalszym opowiadaniem Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje wypadki jej pierwszych siedmiu rozdziałów.

Autorstwo, język i przekaz

[edytuj | edytuj kod]

Bibliści przyjmują, że Druga Księga Machabejska została napisana po grecku przez pisarza żydowskiego, który znacznie lepiej niż autor Pierwszej Księgi Machabejskiej znał instytucje i osobistości świata hellenistycznego swojej epoki. Jak podaje sam autor księgi, poza zamieszczonymi listami do Żydów w Egipcie, literackim materiałem użytym podczas redagowania było dzieło Jazona z Cyreny. Hieronim ze Strydonu uważał tę księgę za grecki oryginał. Dla Dalmaty o greckim rodowodzie księgi świadczyć miał przede wszystkim jej styl[2].

Tekst 2 Mch zachował się w Kodeksie Aleksandryjskim i Kodeksie weneckim oraz w różnych minuskułach. Niestety, cześć księgi z Kodeksu Synajskiego zaginęła. Józef Flawiusz w swych Dawnych dziejach Izraela odnosi się raczej do treści 1 Księgi Machabejskiej, ignorując zupełnie księgę drugą. Autorem zawartego w Wulgacie łacińskiego tłumaczenia tekstu 2 Księgi Machabejskiej nie jest św. Hieronim, gdyż dla niego Księgi Machabejskie nie były księgami kanonicznymi[2].

Żydowscy bibliści raczej datują redakcję księgi na 1 poł. I wieku p.n.e., zaś szkoła katolicka na ostatnie lata II wieku p.n.e. Dzieło zredagowano w koine w środowisku żydowskim w Aleksandrii w Egipcie, zapewne po 124 p.n.e.[2] Autor ma na celu pobudzenie swojej aleksandryjskiej wspólnoty żyjącej w diasporze do miłości do Świątyni Jerozolimskiej i braci żyjących w Ziemi Świętej (termin użyty w księdze[3]). Świątynia jest dla niego centrum życia religijnego Narodu Wybranego, przez co stanowi przedmiot nienawiści dla pogan. Dzieło, chociaż jest zaliczane do ksiąg historycznych Starego Testamentu, posiada przede wszystkim wymowę parenetyczną[2].

Forma literacka

[edytuj | edytuj kod]

Narracja prowadzona jest prozą. Na samym początku autor-redaktor zamieścił dwa listy żydowskie. Przed opisem śmierci Antiocha Epifanesa przytoczony został list króla do Żydów, zapewne pierwotnie skierowany do obywateli Antiochii, następnie przez Jazona z Cyreny uczyniony glosą dla potrzeb swojego dzieła (por. przypis Mch 9,19[4]). Oprócz tego przytoczone zostały jeszcze cztery mniejsze listy: Lizjasza, dwa Antiocha V Eupatora oraz legatów rzymskich (por. 11,16-38)[2].

Literaturoznawcy zwracają uwagę na patetyczny styl tekstu Drugiej Księgi Machabejskiej – charakterystyczny dla literatury hellenistycznej, ubogacony cudownościami i idealizmami. Tekst zawiera oratorskie antytezy i dyskursy retorskie, zachowujące reguły ustanowione przez Izokratesa[5]. W okresie, gdy powstawały Księgi Machabejskie za wypowiadanie imienia Bożego groziła kara śmierci, autor zastępował Tetragram słowem „Niebo”[6].

Treść

[edytuj | edytuj kod]
Gustave Doré
Ilustacje do 2 Księgi Machabejskiej w La Grande Bible de Tours z 1843
Widzenie Heliodora.
2 Mch 3,24-27
Niebiańska armia nad Jerozolimą.
2 Mch 5,1-4
Męczeńska śmierć Eleazara
2 Mch 6,30-31
Odważna matka
2 Mch 7,27-29
Koniec Antiocha Epifanesa
2 Mch 9,1-9
Anioł wspiera hufce Izraela
2 Mch 15,23

Druga Księga Machabejska przedstawia dzieje walk Izraelitów prowadzonych przeciwko Seleucydom. Żydzi wystąpili zbrojnie, by odzyskać wolność religijną i polityczną. Narracja 2 Mch częściowo jest równoległa z narracją 1 Mch. Opisano okres od wydarzeń z końca panowania Seleukosa IV Filopatora aż do upadku Nikanora w 160 roku p.n.e.. Obejmuje on 15 lat, które w 1 Mch opisane zostały zaledwie w pierwszych siedmiu rozdziałach. W 2 Mch zastosowany został żydowski sposób liczenia czasu, analogiczny do babilońskiego, wyjątkiem są listy cytowane w rozdz. 11, datowane według sposobu macedońskiego[2].

Można wyróżnić cztery zasadnicze części księgi[2]:

  • Pierwsza – listy do Żydów w Egipcie – rozdz. 1-2
  • Druga – historia Heliodora – rozdz. 3
  • Trzecia – hellenizacja za Antiocha Epifanesa – 4,1-10,8 (kończy się ustanowieniem święta Chanuka)
  • Czwarta – walki Judy Machabeusza – 10,9-15,39 (kończy się śmiercią Nikanora i epilogiem redaktora)

Doktryna judaistyczna

[edytuj | edytuj kod]

Świątynia Jerozolimska stanowi niejako oś przesłania księgi[7]. W księdze jest mowa o ustanowieniu dwóch świąt hebrajskich związanych ze świątynią:

  • święta Oczyszczenia Świątyni – Chanuka (2 Mch 10, 1-8)[8];
  • święta Nikanora (2 Mch 15, 25-36), które obchodzone było trzynastego dnia miesiąca Adar, a więc jeden dzień przed świętem Purim (por. Est 9, 20-22)

Teologia katolicka

[edytuj | edytuj kod]

Według katolickich egzegetów Druga Księga Machabejska jako pierwsza i jedyna w całym Starym Testamencie ukazuje naukę o czyśćcu i jako pierwsza ukazuje naukę o zmartwychwstaniu[1][9] (por. 2 Mch 12, 44-45; 2 Mch 6, 18-31; 2 Mch 7, 1-42) oraz modlitwę żywych za umarłych i odwrotnie[9][6]. W Septuagincie trzykrotnie użyto słowa taũta („je otrzymałem”, „je oddaję”, „je otrzymam”), które jest odnoszone do ciała męczennika, a tym samym wprowadza w Biblii ideę zmartwychwstania w ciele[1].

Podobnie jak w przypadku Pierwszej Księgi Machabejskiej, tytuł Drugiej jest odniesieniem do przydomka pierwszego przywódcy powstania przeciwko Seleucydom, tzn. Judy Machabeusza. Nazwa Machabeusz w języku hebrajskim oznacza tyle co „młot”. Działania zbrojne Judy Machabeusza były mocne jak uderzenie młota. Przydomek przeszedł również na pozostałych braci[2].

Chronologia wydarzeń przedstawionych w dziele

[edytuj | edytuj kod]

Wydarzenia za Seleukosa IV Filopatora

[edytuj | edytuj kod]
Wydarzenie/fakt[10] 2 Mch 1 Mch Propozycja datacji[11]
Heliodor w Jerozolimie za Seleukosa IV Filopatora 3 187-175

Hellenizacja za Antiocha Epifanesa

[edytuj | edytuj kod]
Męczeństwo siedmiu Machabejczyków, Antonio Ciseri, 1863
Tryumf Judy Machabeusza, Peter Paul Rubens, 1636
Wydarzenie/fakt[12] 2 Mch 1 Mch Propozycja datacji
działania arcykapłanów Jazona i Menelaosa 4 1,10-15; 8,17; 3,38 175-172
(2.) wyprawa Antiocha IV do Egiptu,
splądrowanie świątyni w Jerozolime
5,1-23 1,16-19; 1,20-24 168
mizarcha Apoloniusz w Judei 5,24-26 1,29-37
Juda Machabeusz na pustyni 5,27 1,53+2,28
nasilenie hellenizacji za Antiocha IV 6,1-17 1,45-51; 1,60-61; 2,29-38
męczeństwo Eleazara 6,18-31 167-164
męczeństwo siedmiu braci 7 167-164
wybuch powstania 8,1-7 3,3-9
wyprawa Nikanora i Gorgiasza 8,8-11 3,28-4,25
zwycięstwo nad Nikanorem 8,12-29 3,48nn
zwycięstwo nad Tymoteuszem i Bakchidesem 8,30-33
powrót Nikanora do Antiochii 8,34-36
śmierć Antiocha Epifanesa 9 6,1-16 164
oczyszczenie świątyni przez Judę Machabeusza 10,1-8 4,36-61 15 grudnia 164

Hellenizacja za Antiocha V Eupatora

[edytuj | edytuj kod]
Wydarzenie/fakt[13] 2 Mch 1 Mch Propozycja datacji
panowanie Antiocha V Eupatora 10,9-13 6,17 164
potyczki Gorgiasza z Żydami 10,14
wojska Judy w Idumei 10,15-23 5,1-8
zdobycie Gezeru 10,24-38 13,43-48
pierwsza wyprawa Lizjasza 11,1-12 4,26-35
listy traktatowe 11,13-38 6,57-61 164
walki w Jafie i Jamne 12,1-9 164
walki w Gileadzie 12,10-37 5,24-54
ofiara za zmarłych 12,38-45
wyprawa Antiocha V Eupatora i Lizjasza 13,1-8 6,30 jesień 163
zwycięstwo w Modin 13,9-17 4,36; 6,43nn
negocjacje króla z Żydami 13,18-26 6,48-63
Demetriusz w Trypolisie 14,1-2 wiosna 161
wystąpienie arcykapłana Alkimosa 14,3-10 10,30nn
Nikanor wodzem w Judei 14,11-14 7,27-28.31
zdrada Nikanora 14,26-36 7,29-30.33-38
obława na Razisa 14,37-46
bluźnierstwa Nikanora 15,1-5
mowa i sen Judy Machabeusza 15,6-16
przygotowania do bitwy 15,17-24 7,40-42
klęska i śmierć Nikanora 15,25-36 7,43-50 marzec 160

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Tomasza Niemas: Perspektywa eschatologiczna proegzystencji wierzących w przekazie wierzących w przekazie Pisma Świętego. Wrocław: TUM Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 2016, s. 219, seria: Bibliotheca Biblica. ISBN 978-83-7454-302-6.
  2. a b c d e f g h Wstęp do Ksiąg Machabejskich. W: Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 587–589. ISBN 83-7014-519-1.
  3. Por. Mch 1,7.
  4. Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 641. ISBN 83-7014-519-1. (pol.).
  5. Gianfranco Ravasi: Maccabei. W: Nuovo Dizionario di Teologia Biblica. Wyd. 8. Cinisello Balsamo: Edizioni San Paolo, 2005, s. 866. ISBN 88-215-1579-6. (wł.).
  6. a b David W. Suter: Druga Księga Machabejska. W: Encyklopedia Biblijna. Warszawa: Vocatio, 1999, s. 210–211. ISBN 83-7146-075-9. (pol.).
  7. Rafał Żebrowski: Machabejskie (Machabeuszy) Księgi. jhi.pl. [dostęp 2018-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-26)]. (pol.).
  8. Magdalena Bendowska: Chanuka. jhi.pl. [dostęp 2018-01-23]. (pol.).
  9. a b Franz Zeilinger: Wiara w zmartwychwstanie w Biblii. Kraków: WAM, 2011, s. 248. ISBN 978-83-7505-604-4.
  10. Por. 2 Mch 3.
  11. Według Biblii jerozolimskiej.
  12. Por. 2 Mch 4,1-10,8.
  13. Por. 2 Mch 10,9-15,36.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]