Antoni Kasztelan
Antoni Kasztelan, 1934 | |
| Data i miejsce urodzenia |
27 kwietnia 1896 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
14 grudnia 1942 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1916–1942 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
49 Huculski Pułk Strzelców |
| Stanowiska |
adiutant batalionu |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
Antoni Kasztelan (ur. 27 kwietnia 1896 w Gryżynie, zm. 14 grudnia 1942 w Królewcu) – kapitan administracji Wojska Polskiego, żołnierz Armii Cesarstwa Niemieckiego w czasie I wojny światowej, powstaniec wielkopolski i uczestnik wojny z bolszewikami. W trakcie kampanii wrześniowej w 1939 kierował kontrwywiadem Obrony Wybrzeża. Został stracony w niewoli niemieckiej.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Syn Pawła i Agnieszki z Dudziaków. Często zmieniał szkoły, ponieważ usuwano go za kolportowanie polskojęzycznych książek oraz współpracę z polskimi kółkami harcerskimi i sportowymi. Ostatecznie w 1915 roku ukończył gimnazjum w Kościanie. W 1916 roku został wcielony do armii niemieckiej i otrzymał przydział do artylerii. Na froncie walczył w szeregach 5 Dolnośląskiego pułku artylerii ciężkiej z Głogowa. W trakcie działań wojennych był dwukrotnie ranny, w tym ciężko pod Verdun[1].
Po I wojnie światowej powrócił do Wielkopolski i w 1919 brał udział w tamtejszym powstaniu, a po jego zakończeniu służył w 6 pułku Strzelców Wielkopolskich. Pod koniec 1919 został przyjęty do Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych Piechoty w Poznaniu. W 1920 roku został mianowany podporucznikiem w korpusie oficerów piechoty. W tym czasie cały swój majątek (wart około 20 tys. marek) ofiarował Skarbowi Państwa. W czasie wojny z bolszewikami został ciężko ranny pod Mławą[2].
Dekretem Wodza Naczelnego L. 2670 z 1 marca 1921 r., jako absolwent 2 klasy Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych Piechoty, został mianowany podporucznikiem w piechocie – z dniem 1 listopada 1920 roku i 46. lokatą. W tym okresie pozostawał w dyspozycji Naczelnego Dowództwa[3].
Od 1921 pełnił służbę w 49 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Kołomyi[4]. Na stopień porucznika awansowany został ze starszeństwem z dniem 1 maja 1921 roku w korpusie oficerów piechoty. 26 marca 1931 roku został przeniesiony do baonu podchorążych rezerwy piechoty nr 10 w Gródku Jagiellońskim na stanowisko dowódcy kompanii[5]. 23 października 1931 roku ogłoszono jego przeniesienie do 1 Morskiego Batalionu Strzelców w Wejherowie[6][7][8][9]. Początkowo pełnił służbę na stanowisku adiutanta batalionu, a następnie dowódcy kompanii[10]. 4 lipca 1935 roku ogłoszono jego przeniesienie do Dowództwa Floty w Gdyni[11]. Został przydzielony do Samodzielnego Referatu Informacyjnego Dowództwa Floty na stanowisko referenta[12]. Na tym stanowisku służbowym zasłużył się w wykrywaniu niemieckich szpiegów działających na Wybrzeżu, zwłaszcza Gdyni[13]. Na stopień kapitana został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 84. lokatą w korpusie oficerów piechoty[14]. W 1937 roku otrzymał pozwolenie na noszenie munduru oficera marynarki[10]. Zgodnie z pragmatyką oficerską, po osiągnięciu wieku 42 lat, został przeniesiony z korpusu oficerów piechoty do grupy administracyjnej korpusu oficerów administracji[15].
W kampanii wrześniowej 1939 pełnił obowiązki szefa kontrwywiadu w Dowództwie Obrony Wybrzeża. Wziął udział w obronie Helu. 1 października kontradmirał Józef Unrug delegował go razem z komandorem Marianem Majewskim na rokowania kapitulacyjne w sopockim Grand Hotelu z dowódcą Wehrmachtu w Zatoce Gdańskiej, generałem lotnictwa Leonardem Kaupischem[16].
Po kapitulacji 2 października dostał się do niewoli i został skierowany do Oflagu X B Nienburg. Na początku listopada 1939 roku został przewieziony do gdańskiego Gestapo, gdzie był przesłuchiwany w sprawie rzekomych przestępstw przeciwko III Rzeszy i jej obywateli względnie osób narodowości niemieckiej. Po wykonaniu czynności śledczych został skierowany do Oflagu X A Itzehoe, a w połowie maja 1940 roku do Stalagu XX A w Biskupiej Górce. W lipcu 1940 roku został „zwolniony” z niewoli i wbrew konwencji genewskiej oddany w ręce Gestapo[17]. W śledztwie był bity i torturowany. 4 lutego 1941 roku został ujęty w ewidencji obozu koncentracyjnego Stutthof pod numerem 10433. W obozie włączył się do działalności konspiracyjnej. Od końca 1941 był więziony w Gdańsku. 12 stycznia 1942 sąd specjalny w Gdańsku wydał wyrok skazujący go na czterokrotną karę śmierci za działanie na szkodę państwa niemieckiego. W czerwcu 1942 roku został przewieziony do więzienia „Neubau” w Królewcu i umieszczony w celi śmierci. 14 grudnia 1942 roku został zgilotynowany[18].
Niemcy przekazali ciało Instytutowi Anatomii Uniwersytetu Królewieckiego[19]. Symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni (kwatera 1-3-3)[20].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Od 1921 Antoni Kasztelan był żonaty z Marią, zmarłą w 1993. Mieli czworo dzieci: Stanisława (ur. 1923) – żołnierza Armii Krajowej, Zygmunta (1926–2013) – żołnierza Armii Krajowej, absolwenta Akademii Medycznej w Gdańsku i lekarza urologa[21], oraz Marię (ur. 1934) – absolwentkę Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Trzecie z kolei dziecko, Danuta, zmarło we wczesnych latach dzieciństwa i jest pochowane na Starym Cmentarzu w Wejherowie. Obok jej nagrobka znajduje się symboliczna tablica upamiętniająca Antoniego Kasztelana.
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 14 września 2010)[22][23]
- Medal Niepodległości (16 marca 1933)[24]
- Srebrny Krzyż Zasługi (18 marca 1929)[25]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
- Wielkopolski Krzyż Powstańczy (pośmiertnie, 20 grudnia 1957)[26]
- Odznaka za Rany i Kontuzje
- Krzyż Żelazny II Klasy (Cesarstwo Niemieckie)[10]
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Pamięci kapitana Kasztelana poświęcono tablice na Cmentarzu Starym w Wejherowie oraz w kościele Najświętszej Marii Panny w Gdyni.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Sokołowska 2022 ↓, s. 5.
- ↑ Sokołowska 2022 ↓, s. 7.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 19 III 1921, s. 485.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 63, 253.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 103.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 23 października 1931 roku, s. 330.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 90, 624.
- ↑ Lista starszeństwa 1933 ↓, s. 96.
- ↑ Lista starszeństwa 1935 ↓, s. 95.
- ↑ a b c Pertek 1989 ↓, s. 415.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 4 lipca 1935 roku, s. 95.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 903.
- ↑ Pertek 1989 ↓, s. 78, 415.
- ↑ Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 388.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 306.
- ↑ Sokołowska 2022 ↓, s. 19.
- ↑ Pertek 1989 ↓, s. 78.
- ↑ Pertek 1989 ↓, s. 416–420.
- ↑ Rozporządzenie o wykonaniu kary śmierci głosiło: Przy przekazywaniu zwłok proszę wziąć pod uwagę Instytut Anatomii Uniwersytetu w Królewcu Gazeta Polska nr 38 20 września 2006.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Cmentarze Komunalne w Gdyni.
- ↑ Zygmunt Kasztelan – nekrolog [dostęp z dnia: 2016-01-27].
- ↑ M.P. z 2010 r. nr 90, poz. 1044 „za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.
- ↑ Ordery i odznaczenia z okazji Dnia Weterana. prezydent.pl, 16 września 2010. [dostęp 2010-09-17]. (pol.).
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 63, poz. 81 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 67, poz. 135 „za zasługi, położone w powstaniu wielkopolskiem”.
- ↑ Lista odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym [online], powstancy-wielkopolscy.pl [dostęp 2022-03-31].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty 1 lipca 1933. Warszawa: Przegląd Piechoty, 1933.
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 5 czerwca 1935. Dodatek bezpłatny dla prenumeratorów „Przeglądu Piechoty”. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa, 1935. [dostęp 2016-06-05].
- Jerzy Pertek: Mała flota wielka duchem. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989. ISBN 83-210-0697-3.
- Julian Czerwiński, Małgorzata Czerwińska, Maria Babnis, Alfons Jankowski, Jan Sawicki: Kadry Morskie Rzeczypospolitej. Tom II. Polska Marynarka Wojenna. Część I. Korpus oficerów 1918–1947, Wyższa Szkoła Morska Gdynia 1996, ISBN 83-86703-50-4.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Małgorzata Sokołowska: Antoni Kasztelan. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2022, seria: Bohaterowie Niepodległej. ISBN 978-83-8229-420-0.
- Kapitanowie administracji II Rzeczypospolitej
- Kapitanowie piechoty II Rzeczypospolitej
- Obrońcy Helu (1939)
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
- Odznaczeni Medalem Niepodległości
- Odznaczeni Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921
- Odznaczeni Odznaką za Rany i Kontuzje
- Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym
- Oficerowie 49 Huculskiego Pułku Strzelców
- Oficerowie wywiadu i kontrwywiadu II Rzeczypospolitej
- Polacy – żołnierze Armii Cesarstwa Niemieckiego w I wojnie światowej
- Polacy i obywatele polscy straceni przez Niemcy nazistowskie 1939–1945
- Polacy odznaczeni niemieckim Krzyżem Żelaznym
- Powstańcy wielkopolscy (1918–1919)
- Straceni przez dekapitację
- Uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej (strona polska)
- Urodzeni w 1896
- Więźniowie KL Stutthof
- Zmarli w 1942
- Żołnierze Wojska Polskiego straceni przez Niemcy nazistowskie