Antoni de Crato

Antoni I
	Król Portugalii
Okres	od 24 lipca 1580; do 1583 na Azorach
Poprzednik	Henryk I Kardynał
Następca	Filip I Habsburg
	Dane biograficzne
Dynastia	Aviz
Data urodzenia	1531
Data śmierci	26 sierpnia 1595
Ojciec	Ludwik Aviz (książę Beja)
Matka	Violanta Gomes
Konkubina	Anna Barbosa
Dzieci	Manuel, Krzysztof
	Multimedia w Wikimedia Commons

Antoni de Crato zwany również jako Antoni I; Antoni, przeor Crato lub też António de Crato.(port.) Dom António, Prior do Crato (ur. 1531 w Lizbonie, zm. 26 sierpnia 1595 w Paryżu) – wnuk króla Manuela I Szczęśliwego. Wystąpił z roszczeniem do tronu Portugalii podczas kryzysu dynastycznego w 1580 r. po śmierci Henryka I Kardynała. Król Portugalii jako Antoni I przez 33 dni na kontynencie, do czasu wkroczenia wojsk hiszpańskich i koronacji Filipa I. Rościł sobie prawo do tronu aż do 1583 r., przebywając na Azorach. Był uczniem Arcybiskupa Bragi. Jest jednym z największych bohaterów w historii Portugalii.

Wczesne życie

Antoni był synem z nieprawego łoża księcia Beja, Ludwika (drugiego syna króla Manuela I) i Jolanty Gomes (niektórzy uważają, że jego rodzice pobrali się później prawdopodobnie w Evorze). Jego matka przez dłuższy czas była oskarżana o żydowskie pochodzenie, oraz niedawne dopiero przejście na katolicyzm (wymuszoną zmianę wiary), ale faktycznie należała do drobnej portugalskiej szlachty, była córką Piotra Gomes z Evory. Zmarła jako zakonnica w Santarém 16 lipca 1568.

Przez swojego ojca Antoni był wnukiem króla portugalskiego Manuela I Szczęśliwego. Jednak z powodu jego statusu (był z nieprawego łoża) jego roszczenie do tronu było uważane za nieważne. Mimo wszystko sprawa była dużo bardziej skomplikowana niż się wydaje, gdyż jego ojciec był również przeorem Crato, czyli mógł się żenić bez papieskiej dyspensy, a dodatkowo jego ojciec prawdopodobnie pobrał się z jego matką po jego urodzeniu.

Antonio w młodości uczył się w Coimbrze i został umieszczony w Zakonie Kawalerów Maltańskich. Otrzymał w darowiźnie bogaty klasztor Crato. W 1571 r. był nazwany gubernatorem portugalskich fortyfikacji w Tangerze.

Do 1578 r. jego życie jest mało znane. Od 1578 r. towarzyszył ówczesnemu królowi portugalskiemu Sebastianowi w inwazji na Maroko, został wówczas pojmany jako jeniec przez Maurów w bitwie pod Alcácer-Quibir (w tej samej bitwie młody król zginął).

Antonio żeby zapewnić sobie wyzwolenie na dogodnych warunkach wymyślił pewną fikcję, mianowicie gdy spytali się go o znaczenie krzyża, który nosił na kaftanie, odpowiedział im że jest to symbol pewnego beneficjum, które otrzymał od papieża, coś co mógłby stracić gdyby nie wrócił do Portugalii przed 1 stycznia 1579 r. Jego zdobywca sądząc, że on jest biedakiem, zezwolił na jego uwolnienie przez zapłacenie niewielkiego okupu.

Roszczenia do tronu portugalskiego

Po powrocie do Portugalii Antonio składał roszczenia do tronu. Ale jego pretensji sprzeciwiał się jego wujek Henryk, kardynał arcybiskup Evory i jedyny przeżyły brat króla Jana III. Kardynał był starym człowiekiem i ostatnim prawowitym męskim przedstawicielem królewskiej linii. W styczniu 1580 r., kiedy portugalskie Kortezy się zgromadzały w Almeirim (gdzie prawowity następca tronu portugalskiego miał być wybrany) stary król Henryk zmarł bez wyznaczonego następcy. Władzę w kraju przejęła junta składająca się z 5 członków, (okres ten nazywany jest kryzysem dynastycznym 1580 r.). W jej skład wchodziło 5 kardynałów. Kandydatami do korony portugalskiej była Katarzyna, księżna Braganza, córka infanta Edwarda, jej 11-letni siostrzeniec Ranuccio – późniejszy książę Parmy, król Hiszpanii Filip II oraz Antonio, przeor Crato. Później księżna Katarzyna została uznana prawowitym następcą po tym, jak jej potomkowie uzyskali tron w 1640 r. (poprzez króla Jana IV), ale w 1580 r. była tylko jednym z możliwych następców. Zgodnie z feudalnym zwyczajem syn jej zmarłej starszej siostry Ranuccio, Włoch, był najbliższym spadkobiercą, gdyż Filip II wywodził się całkowicie z linii żeńskiej, a co do António, pomimo że był wnukiem w bezpośredniej linii męskiej króla Manuela I, był nieślubnym dzieckiem.

Genealogia

Kandydaci do tronu Portugalii po śmierci króla Henryka I (1580):

Manuel I
14. k. Portugalii

Isabela

Ferdynand II
3. ks. Braganza

Jakub
4. ks. Braganza

Jan III
15. K.Port.

Izabela
m.Karol V
Ces.i K.Hiszpanii

Beatrycze
m.Karol III
ks.Sabaudii

Ludwik
5. ks. Beja

Henryk I
Kardynał,zb.
17. k. Port.

Izabela Braganza

Teodozjusz I
5. ks. Braganza
3. ks. Guimarães

Jan

Joanna

Filip II/I
K.Hiszpanii
Kandydat
19. k. Port.

Emanuel
ks.Sabaudii
Kandydat
zm. w 1580

Antoni I
Przeor Crato
Kandydat
18. k. Port.

Maria
m.Aleksander
ks.Parmy

Edward
5. ks. Guimarães, zb.

Katarzyna
Kandydat

Jan I
6. ks. Braganza
Kandydat

Sebastian I
16. k. Portugal
zb.

Ranuccio Farnese
ks.Parmy
Kandydat

Teodozjusz II
7. ks. Braganza

Jan IV
8. ks. Braganza
6. ks. Guimarães
22 K.Port.

Ces.=Cesarz, K.=Król, ks.=książę, m.=małżeństwo, Port.=Portugalii, zb.=zmarł bezpotomnie

Ogłoszenie się królem

24 lipca 1580 r. w Santarém, Antonio nie czekając na decyzje Rady ogłosił się królem Portugalii, co wywołało entuzjazm w kilku regionach kraju. Poparła go księżna Bragranza oraz większość portugalskiego społeczeństwa. Jednakże rządził w kontynentalnej części Portugalii kilka dni, zakończone porażką w bitwie koło miejscowości Alcântara (dziś to dzielnica Lizbony) 25 sierpnia; wojskami Habsburgów dowodził Fernando Álvarez de Toledo, Książę Alba.

Po bitwie, próbował rządzić Portugalią z Azorów (dokładnie z wyspy Terceira), gdzie nawet utworzył rząd opozycyjny, który przetrwał do 1583 r. i wybił monetę – typowy akt suwerenności członka rodziny królewskiej. Przez to przez wielu historyków uważany jest za ostatniego monarchę z dynastii Aviz i 18. króla Portugalii.

Jego rząd na Terceira był jedynie uważany na Azorach. Na kontynencie i na Maderze rządy sprawował Filip II Habsburg, który został uznany za oficjalnego władcę przez portugalskie Kortezy w Tomar 17 kwietnia 1581 r. (głównie dzięki łapówkom).

Wygnaniec

Na początku 1581 Antonio uciekł do Francji przewożąc ze sobą klejnoty królewskie, wliczając w to wiele wartościowych diamentów. We Francji został dobrze przyjęty przez Katarzynę Medycejską. Królowa francuska widziała w nim dogodny instrument przeciwko Filipowi II. Antonio po obiecaniu odstąpienia portugalskiej kolonii (Brazylii) i podarowaniu części przepięknych klejnotów królewskich, zapewnił sobie jej wsparcie.

Kiedy Habsburgowie zaczęli okupować Azory i kiedy Antonio dopłynął na nie z grupką francuskich poszukiwaczy przygód na czele z Filippo di Piero Strozzim (był to florencki emigrant w służbie Francji), 25 i 26 lipca 1582 r. doszło do bitwy morskiej koło wyspy Terceira, w której Antonio został kompletnie zniszczony przez Álvaro de Bazána, pierwszego markiza Santa Cruz. W bitwie uczestniczyli m.in. portugalscy emigranci, jak też angielscy i francuscy poszukiwacze przygód. Po tej klęsce wrócił do Francji i zamieszkał na jakiś czas w miejscowości koło Paryża. Ze strachu przed zamachowcem wynajętym przez Filipa II do zabicia go, Antonio podróżował z jednego miejsca do drugiego, aż do momentu przybycia do Anglii.

Królowa Elżbieta I wspierała go z tego samego powodu co Katarzyna Medycejska. W 1589 r. po uderzeniu hiszpańskiej armady, Antonio akompaniował angielskiej ekspedycji pod dowództwem Francisa Drake na portugalskie i hiszpańskie wybrzeża (wyprawa wielkiej angielskiej armady). W skład floty wchodziły częściowo statki królowej, a częściowo korsarze, którzy przyłączyli się licząc na łupy. Antonio wierzył, że jego obecność spowoduje ogólnonarodowy bunt przeciwko Filipowi II, jednakże żaden nie miał miejsca i wyprawa skończyła się kosztownym niepowodzeniem.

Późniejsze dni i śmierć

Antonio szybko popadł w nędzę. Stopniowo zaczął pozbywać się diamentów. Ostatni, a zarazem najpiękniejszy diament został nabyty przez Nicholasa Harlai, od którego to odkupił Maximilien de Béthune de Sully. Ten diament został później dodany do klejnotów królewskich. Podczas jego ostatnich dni, żył na niewielkiej rencie danej przez króla Henryka IV. Zmarł w Paryżu 26 sierpnia 1595 r. nie widząc końca Unii Iberyjskiej i restauracji niepodległej portugalskiej rodziny królewskiej w 1640 r. – kiedy wnuk jego kuzynów, książąt Bragranza ogłosił się królem jako Jan IV.

Potomstwo

Antonio de Crato był bardzo religijnym człowiekiem, ale mimo że nigdy się nie ożenił, miał kilkoro dzieci ze swymi kochankami.

Imię	data urodzenia	data śmierci	Uwagi
Z Anną Barbosa (?-?)
Manuel	1568	22 czerwca 1638	Towarzyszył swemu ojcu na wygnaniu we Francji, Anglii i Flandrii. Ożenił się z Emilą Nassau, córką Wilhelma I Orańskiego.
Krzysztof	kwiecień 1573	3 czerwca 1638	Po śmierci ojca kontynuował walkę, (joannita).
Piotr	1575	?	zakonnik.
Dionizy	1576	?	cysterski zakonnik.
Alfons	1566	?
Jan	1579	?	zmarł młodo.
Filipa	1560	?	Urodzona w zakonie w Lorvão.
Ludwika	1562	?	Urodzona w Tordesillas.
Violanta	1577	1602	zakon.
Antonia	1578	1602	zakon.
z inną kobietą
Maria	1558	1599

Bibliografia

Henry Kamen "Imperium hiszpańskie, dzieje rozkwitu i upadku"
Susan Ronald "Elżbieta I, królowa piratów"
http://dynasteia.pl/printview.php?t=232&start=315&sid=839a863793dd92bf6b59b06fd2bb4a5c
https://web.archive.org/web/20100225101338/http://www.marek.and.pl/genea/53140crato.html
https://web.archive.org/web/20100903063523/http://korsarze.w.interia.pl/historia.htm
http://www.geneall.net/P/per_page.php?id=3011
http://www.geneall.net/P/article.php?id=72
http://www.geneall.net/P/per_page.php?id=11946
António, prior of Crato, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).
http://www.numizmatyczny.pl/go/_info/?user_id=1779