Aktorka Rita Luna (obraz Francisca Goi)
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania |
ok. 1814–1818 |
| Medium |
olej na płótnie |
| Wymiary |
42,6 × 34,1 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Lokalizacja | |
Aktorka Rita Luna – obraz olejny hiszpańskiego malarza Francisca Goi przedstawiający popularną aktorkę teatralną Ritę Lunę[1]. Należał do zbiorów Kimbell Art Museum, obecnie znajduje się w prywatnej kolekcji[2].
Okoliczności powstania
[edytuj | edytuj kod]Rita Luna (1770–1832) była sławną aktorką teatralną. Uważano ją za najlepszą w swoim czasie, wzbudzając zazdrość innych m.in. Maríi del Rosario Fernández, również sportretowanej przez Goyę. Wycofała się z aktorstwa w 1806 roku, będąc u szczytu kariery. Możliwe, że przyczyną tej decyzji była śmierć lekarza, z którym była bardzo blisko związana[3][4], lub epizody depresji, na które cierpiała[5]. Ostatnie lata spędziła w królewskiej rezydencji El Pardo, gdzie poświęciła się pracy charytatywnej[3][4]. Zdaniem hrabiego de la Viñaza tam powstał jej ostatni portret o melancholijnym spojrzeniu, pędzla Goi[6][7]. Według kuzyna Luny, aktorka miała zniszczyć wszystko, co wiązało ją z życiem scenicznym, w tym inny portret, który namalował jej Goya, gdy była u szczytu kariery. Na tym portrecie stała na tle pejzażu, ubrana na biało, wyniosła, z psem szczekającym u jej stóp. Podpis głosił: „Psy szczekają na księżyc, bo nie mogą go ugryźć” („luna” w jęz. hiszp. = księżyc)[4].
Portret przedstawiający popiersie aktorki jest datowany na lata 1812–1818. W tym okresie, po zakończeniu wojny niepodległościowej i przywróceniu monarchii Burbonów, Goya jako nadworny malarz został wezwany do portretowania osób związanych z dworem Ferdynanda VII. Większość z tych dzieł została wykonana w wielkim stylu, dalece odmiennym od wizerunku Rity Luny. Goya prawdopodobnie zachował portret aktorki na własny użytek. Wskazuje na to jego niewielki format i nieco nietypowy, enigmatyczny charakter[5]. Według José Gudiola nie jest to ostateczny portret, ale jego olejny szkic (co tłumaczy mały format), wykonany szybko w czasie jednej sesji około 1815 roku[8].
Hrabia de la Viñaza wspomina także o portrecie nieznanego mężczyzny, który Goya namalował na płótnie i umocował na drewnianym panelu z zamiarem dopasowania go do wizerunku Rity Luny. Powstały w ten sposób pendant również przedstawiał aktora, prawdopodobnie scenicznego partnera Rity Luny[6].
Opis obrazu
[edytuj | edytuj kod]Goya nie przedstawił tu słynnej aktorki w momencie chwały, sportretował ją, gdy była starsza, wycofała się z kariery teatralnej i prowadziła spokojne życie. Jest ukazana jako elegancka dama, starannie uczesana, nosi kolczyki i naszyjnik, okrywa się czarnym szalem. Ta kokieteria jest przyćmiona smutkiem w jej spojrzeniu. Dominuje jej przygnębiona i melancholijna twarz[7], wydaje się pogrążona we własnych myślach. Na obrazie panuje ujmująca atmosfera, która nadaje mu poetycki charakter. W palecie barw przeważają odcienie brązu i szarości[9].
Pod pewnymi względami portret aktorki jest zbliżony do Autoportretu w wieku sześćdziesięciu dziewięciu lat Goi. Oba obrazy mają niemal ten sam rozmiar oraz bezpośredni i nieformalny charakter. Przedstawiają starzejących się artystów, związaną z wiekiem ludzką słabość, temat, który Goya często podejmował w swoich dziełach[5].
Proweniencja
[edytuj | edytuj kod]W 1819 roku Goya nabył wiejską posiadłość poza Madrytem nazywaną Domem Głuchego. Mieszkał w niej i pracował przez kilka lat, aż do wyjazdu na emigrację do Francji. W 1823 roku, na kilka lat przed śmiercią, przekazał posiadłość swojemu wnukowi Marianowi. W 1859 roku Mariano znalazł kilka dzieł i dokumenty ukryte przez Goyę w zamurowanej szafce w Domu Głuchego. Według notatek na dokumentach malarz odłożył je w 1818 roku z niewiadomych przyczyn. Należały do nich: obraz olejny Aktorka Rita Luna, szkic sangwiną do Portretu księcia Wellingtona oraz ryciny Olbrzym, kopia Panien dworskich i inne o tematyce korridy. Mariano, który sukcesywnie wyprzedawał majątek dziadka na pokrycie swoich długów, zwrócił się do kolekcjonera Valentína Carderery. Napisał do niego list informujący o odkryciu z listą dzieł i cennikiem. Carderera kupił je wszystkie, następnie szybko sprzedał ryciny i rysunek, a portret aktorki zachował dla siebie. List Mariana do Carderery potwierdzający autentyczność dzieł znajduje się w Muzeum Brytyjskim[2].
Po śmierci Carderery portret Rity Luny został sprzedany w 1882 roku w Madrycie księżnej de Béjar. Później odziedziczyła go jej córka, hrabina de Oliva i wnuk hrabia de Oliva. Następnie nabyła go para kolekcjonerów i filantropów Kay i Velma Kimbell, którzy przekazali obraz do Kimbell Art Museum w Fort Worth. Od 1995 roku znajduje się w posiadaniu prywatnych kolekcjonerów (m.in. Stanleya Mossa), ostatnio sprzedany w 2019 roku w Sotheby’s[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Goya: Images of Women. Janis A. Tomlinson (red.). Washington: National Gallery of Art Washington, 2002, s. 209–210. ISBN 978-0300094930.
- ↑ a b c Adrien Enfedaque, Bruno Mottin, Juliet Wilson Bareau: Goya: Génie d’avant-garde. Le maître et son Ecole. Gand: Snoeck, 2020, s. 80–82. ISBN 94-6161-560-4.
- ↑ a b Manuel Gómez García: Diccionario Akal de Teatro. Madrid: Ediciones Akal, 1998, s. 497. ISBN 978-84-460-0827-9.
- ↑ a b c Javier Huerta, Emilio Peral, Héctor Urzaiz: Teatro español de la A a la Z. Madrid: Espasa-Calpe, 2005, s. 427. ISBN 978-84-670-1969-8.
- ↑ a b c Portrait of the Actress Rita Luna. W: Sotheby’s Important Old Master Paintings and European Works of Art. Sotheby’s, 25 stycznia 2007. [dostęp 2021-05-13]. (ang.).
- ↑ a b Cipriano Muñoz y Manzano, Conde de la Viñaza: Goya. Su tiempo, su vida, sus obras. Madrid: Topografía de Manuel G. Hernández (wyd. faksymile Fundación Goya en Aragón y Gobierno de Aragón, 2011), 1887, s. 239. ISBN 978-84-8380-253-3.
- ↑ a b Rita Luna. Fundación Goya en Aragón. [dostęp 2021-05-13]. (hiszp.).
- ↑ José Gudiol: Goya, 1746 – 1828. Biografía, estudio analítico y catálogo de sus pinturas. T. I. Madrid: Polígrafa, 1970, s. 368, kat. 656.
- ↑ José Camón Aznar: Fran. de Goya. T. IV. Zaragoza: Caja de Ahorros de Zaragoza, Aragón y Rioja, 1980, s. 66. ISBN 84-500-4165-1.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Xavier Desparmet Fitz-Gérald: L’oeuvre peint de Goya. T. II. Paris: F. de Nobele, 1928-1950, s. 174, kat. 461.
- Aureliano de Beruete y Moret: Goya. T. II. Madrid: Blass, 1915-1919, s. 176, kat. 162.
- Pierre Gassier, Juliet Wilson Bareau: Vida y obra de Francisco Goya: reproducción de su obra completa, pinturas, dibujos y grabados. Barcelona: Juventud, 1974, s. 298, 377, kat. 1565. ISBN 84-261-5682-7.
- La memoria de Goya (1828–1978). Juan Carlos Lozano López. Zaragoza: Fundación Goya en Aragón; Ibercaja; Gobierno de Aragón, 2008, s. 61. ISBN 978-84-8380-087-4.
- Rita de Angelis: L’opera pittorica completa di Goya. Milan: Rizzoli, 1974, s. 130, kat. 596.