Babimost
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Ratusz babimojski | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
XIII wiek | ||||
| Prawa miejskie |
1397 | ||||
| Burmistrz |
Zbigniew Woziński | ||||
| Powierzchnia |
3,65[1] km² | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 68 | ||||
| Kod pocztowy |
66-110 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
FZI | ||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa lubuskiego | |||||
Położenie na mapie powiatu zielonogórskiego | |||||
Położenie na mapie gminy Babimost | |||||
| TERC (TERYT) |
0809014 | ||||
| SIMC |
0988342 | ||||
Urząd miejski Rynek 366-110 Babimost | |||||
| Strona internetowa | |||||
Babimost (niem. Bomst) – miasto w zachodniej Polsce, w województwie lubuskim, w powiecie zielonogórskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Babimost.
Babimost leży w historycznej Wielkopolsce[3]. Uzyskał lokację miejską w 1397 roku, Babimost Nowe Miasto lokowany był w 1652, zdegradowany w 1781 roku[4].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa miejscowości w obecnie używanej formie Babimost pojawia się w łacińskim dokumencie z 1257 roku[5]. Po II wojnie światowej zatwierdzono ją jako urzędową 19 maja 1946[6].
Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIII wieku. Wymieniona pierwszy raz w dokumencie z 1257 jako „Babimost”, 1329 „Babinmost”, 1329 „Babümüst”, 1397 „Bomost”, 1405 „Babimost”, 1944 „Bomst”[7].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską oraz przejściowo z Dolnym Śląskiem. Początkowo była własnością książęcą, w 1257 stała się własnością klasztorną, później szlachecką, żeby od XIV wieku stać się miastem królów polskich. Najstarsza wzmianka pochodzi z 1257 roku, kiedy książę wielkopolski Przemysł I nadał cystersom z Obry miejscowość Babimost wraz z immunitetem ekonomicznym w zamian za Rokitnicę. Babimost posiadał już wówczas zabudowę typu miejskiego. Władysław Łokietek w 1332 roku włączył go trwale do Korony Królestwa Polskiego i ustanowił w nim starostwo niegrodowe. Prawa miejskie w 1397 roku zostały nadane przez króla Władysława Jagiełłę. W 1432 w mieście istniała już szkoła, odnotowano jej rektora Jana. Od XIV wieku Babimost był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[8][7][9].
Miasto wspominały historyczne dokumenty prawne, własnościowe i podatkowe. W 1463 miasto płaciło podatek zwany cyzą. W 1507 Babimost płacił jedną grzywnę szosu. W 1510 miejscowość liczyła 14 łanów osiadłych, 14 ról dodatkowych, a także 4 łany i 4 dodatki wójtowskie, jeden łan folwarczny tworzący folwark, jeden łan plebana, a także 3 młyny wodne. W 1513 król polski Zygmunt Stary przeniósł miasto Babimost z prawa polskiego na prawo magdeburskie, które obowiązywało w Poznaniu oraz odtworzył spalony w pożarze przywilej zatwierdzający dwa jarmarki miejskie na niedzielę przed Wniebowstąpieniem, na wtorek po Wniebowzięciu NMP oraz cotygodniowy targ we wtorek. W 1524 miasto miało obowiązek wysyłania wozów wojennych. Tego roku uruchomiono również w Babimoście komorę celną. W 1530 w mieście wybuchł pożar. Król Zygmunt Stary zwolnił z tego powodu mieszkańców Babimostu na 8 lat od poboru i na 2 kwartały od czopowego, a także udzielił miastu znacznych przywilejów, zrównując prawa miejskie z prawami miasta Poznania[7][10][9].
Rozkwit Babimostu nastąpił w połowie XVII wieku. W 1656 roku miasto było dwukrotnie spalone przez wojska szwedzkie. W tym czasie starosta babimojski Krzysztof Jan Żegocki zorganizował partyzantkę na Ziemi Babimojskiej. W połowie XVIII wieku w Babimoście proboszczem był historyk piśmiennictwa polskiego i bibliograf Jan Daniel Janocki[11]. Babimost należący do starostwa babimojskiego, pod koniec XVI wieku leżał w powiecie kościańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1710 miasto ucierpiało przez pomór spowodowany zarazą, a w 1781 odniosło zniszczenia przez pożar. W połowie wieku XVIII starostą Babimostu był Karol Biron książę kurlandzki, po nim Piotr Potocki. Do roku 1798 funkcję tę pełnił Łukasz Bniński[7][10][12].
W wyniku rozbiorów Polski Babimost po 1793 roku znalazł się w zaborze pruskim w granicach Królestwa Prus. Rząd pruski skonfiskował starostwo babimojskie i darował dobra starościńskie generałowi Köekritz, który je później sprzedał Unruhom. W 1807 w wyniku zwycięskiego powstania wielkopolskiego z roku 1806 miasto do 1815 znajdowało się w granicach Księstwa Warszawskiego[10][13]. W 1832 miasto po raz kolejny dotknął wielki pożar[10]. W 1905 roku w Babimoście mieszkało 1985 osób, w tym 84,9% Niemców, 13% Polaków i 2% Żydów. 55,2% ludności było katolikami, zaś 42,7% – ewangelikami[14].
Podczas powstania wielkopolskiego zajęty przez oddział powstańczy pod dowództwem Józefa Kudlińskiego, zakreślając najdalszy zasięg powstania na zachodzie. Mimo tego, na mocy traktatu wersalskiego, w 1919 roku Babimost pozostał w granicach Niemiec.
Babimost leżący w granicach III Rzeszy 29 stycznia 1945 roku zdobyły wojska 11 Korpusu Pancernego 1 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[15].
Do Polski powrócił po 152 latach zaboru dopiero po II wojnie światowej w 1945 roku. Obecnie ośrodek usługowy z drobnym przemysłem (drzewny, skórzany i dziewiarski). Ośrodek regionu etnograficznego zwany Babimojszczyzną (zachowany folklor wielkopolski, stroje ludowe, pieśni).
W Babimoście znajduje się siedziba dekanatu diecezji zielonogórsko-gorzowskiej Kościoła katolickiego w Polsce.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zielonogórskiego.
Historia Żydów w Babimoście
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze potwierdzone wzmianki o Żydach w miejscowości pochodzą z 1685 roku. W 1746 roku otrzymali oni przywilej określający ich sytuację. Synagoga powstała przed 1770 rokiem. W tym samym czasie założono kirkut. W 1793 roku, kiedy Prusy zajęły Babimost, żyło w mieście 150 Żydów, a w 1799 roku było 205 Żydów na 1412 mieszkańców miasta[16]. W tym roku została wybudowana nowa synagoga. Od 1840 roku, kiedy stolicę powiatu przeniesiono do Wolsztyna, liczebność społeczności żydowskiej zaczęła systematycznie spadać. W 1857 roku w miejscowości mieszkało 300 Żydów, ale w 1871 – 160. Po I wojnie światowej gmina żydowska praktycznie przestała istnieć. Ostatni przewodniczący gminy żydowskiej, Alex Neumann, postanowił sprzedać budynek synagogi ewangelikom. Dzięki odpowiednio sporządzonej umowie, budynek przetrwał noc kryształową i zachował się do dziś. W czerwcu 1939 Alex Neumann sprzedał swoją firmę i jako ostatni z przedstawicieli społeczności żydowskiej opuścił miasto[16].
Uprawa winorośli
[edytuj | edytuj kod]Babimost był najbardziej na północ położoną miejscowością w Europie, w której uprawiano winorośl[17]. Należał do regionu przemysłowej uprawy winorośli zwanego niegdyś wschodnioniemieckim obszarem winiarskim (Ostdeutsches Weinbaugebiet). Historia tutejszego winiarstwa sięga XII wieku i trwała do wieku XX[18][19].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Babimost liczył 3923 mieszkańców[2].
- Piramida wieku mieszkańców Babimostu w 2014 roku[20].
Ludzie związani z Babimostem
[edytuj | edytuj kod]Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[21]:
- miasto,
- kościół parafialny pod wezwaniem św. Wawrzyńca[22], z 1730 roku,
- kościół filialny (kaplica cmentarna) pod wezwaniem św. Jacka, z XVIII/XIX wieku,
- kościół ewangelicki, z XVIII wieku,
- ratusz, z pierwszej połowy XIX wieku,
- dom, ul. Kościelna 3, drewniany, z połowy XIX wieku.
inne zabytki:
- synagoga, z drugiej połowy XIX wieku,
- cmentarz żydowski,
- budynek organistówka, z drugiej połowy XVIII wieku,
- kościół ewangelicki, z XVIII wieku.
Transport
[edytuj | edytuj kod]Węzeł drogowy. W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:
- nr 303, kierunek: Świebodzin – Babimost – Wolsztyn
- nr 304, kierunek: Sulechów – Babimost – Zbąszynek
- nr 313, kierunek: Kargowa
Od 7 października 2010 roku funkcjonuje także obwodnica Babimostu o długości 5,303 km, łącząca ze sobą wyloty dróg wojewódzkich nr 303, 304 i 313 oraz drogi gminne.
4 km na południowy zachód od Babimostu znajduje się port lotniczy Zielona Góra-Babimost, który został zbudowany w latach pięćdziesiątych XX wieku. Przez miasto przebiega linia kolejowa: Zielona Góra – Poznań (zelektryfikowana) – na stacji w Babimoście odgałęzia się bocznica towarowa do lotniska. Czynne są cztery tory, jednak ruch osobowy odbywa się głównie po torze pierwszym przy peronie II. Na stacji zatrzymują pociągi IC: „Zielonogórzanin” i „Strzelecki” (Zielona Góra - Warszawa), „Lubuszanin” do Lublina, „Stoczniowiec” i „Bachus” relacji Zielona Góra - Gdynia i „Ukiel” do Olsztyna, a także Regio: Nowa Sól/Zielona Góra – Poznań Główny oraz Zielona Góra – Gorzów Wielkopolski.
Sport
[edytuj | edytuj kod]Piłka nożna:
- Ludowy Klub Sportowy „Klon” Babimost[23] – klub piłkarski założony w 1945 roku i występujący w B-klasie.
- UKS Iskra Babimost – klub uczniowski.
Unihokej UKS Fenomen Babimost:
- młodzicy,
- juniorzy młodsi.
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-09-23].
- ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
- ↑ Babimost. ziemialubuska.pl. [dostęp 2021-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 18–19.
- ↑ „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, s. 308.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ a b c d Chmielewski 1982 ↓.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
- ↑ a b Krajniak, Jan, Pojezierze lubuskie Międzyrzecz, Świebodzin, Sulęcin, Słubice – Przewodnik, s. 31.
- ↑ a b c d Sulimierski 1880 ↓.
- ↑ Na Ziemi Ojców, Rocznik Ziem Zachodnich i Północnych, 1962, Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich, s. 171.
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 243.
- ↑ Krajniak, Jan, Pojezierze lubuskie Międzyrzecz, Świebodzin, Sulęcin, Słubice – Przewodnik, s. 32.
- ↑ Na podstawie danych ze spisu powszechnego z 1905 roku, według deklarowanego języka ojczystego i religii; nie sklasyfikowano osób deklarujących więcej niż jeden język ojczysty, Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft V. Provinz Posen, Berlin 1908.
- ↑ Dolata 1971 ↓, s. 348.
- ↑ a b Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-10-24].
- ↑ Weinkarte von Europa, Weinkarte von Europa, polona.pl, 1869 [dostęp 2021-11-21].
- ↑ Historia winiarstwa zielonogórskiego [online], Muzeum Ziemi Lubuskiej [dostęp 2021-11-21] (pol.).
- ↑ Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy [online], dekaz.nazwa.pl [dostęp 2021-11-21].
- ↑ Babimost w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 103. [dostęp 2013-02-25].
- ↑ Babimost – Parafia pw. św. Wawrzyńca. kuria.zg.pl. [dostęp 2016-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-25)].
- ↑ LKS „Klon” Babimost [online], klonbabimost.cba.pl [dostęp 2020-01-11].
- ↑ Porozumienie o współpracy partnerskiej.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krajniak, Jan, Pojezierze lubuskie Międzyrzecz, Świebodzin, Sulęcin, Słubice – Przewodnik, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1976
- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I, (A – H), hasła „Babimost”, „Babimost starostwo” i „Babimost dystrykt”. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, s. 6–7. ISBN 83-04-00938-2.
- Filip Sulimierski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. I: Sochaczew – Szlubowska Wola, hasło „Babimost”. Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880, s. 69-71.
- Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: 1971.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Babimost w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Babimost starostwo w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Babimost dystrykt w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Oficjalna strona miasta Babimost
- Babimost, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 69.
- Historia Żydów w Babimoście na portalu Wirtualny Sztetl
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|