Bitwa pod Mohaczem
| Podboje Turcji Osmańskiej | |||
Bertalan Székely, Bitwa pod Mohaczem | |||
| Czas |
29 sierpnia 1526 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
odrzucenie przez Węgrów wysokiego trybutu | ||
| Wynik |
klęska Węgrów, rozbiór Węgier | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Węgier | |||
| 45°56′29″N 18°38′50″E/45,941389 18,647222 | |||
Bitwa pod Mohaczem – bitwa stoczona 29 sierpnia 1526 roku, w której wojska węgierskie dowodzone przez króla Ludwika Jagiellończyka zostały rozgromione przez armię osmańską pod dowództwem sułtana Sulejmana Wspaniałego.
Tło historyczne
[edytuj | edytuj kod]W roku 1521 Turcy zdobyli Belgrad, kluczową twierdzę broniącą drogi na północ. W roku następnym Sulejman zajął Rodos, wyspę będącą do tej pory w posiadaniu joannitów, zabezpieczając sobie w ten sposób tyły, po czym Turcy skierowali się na północny zachód, zagrażając ziemiom chrześcijańskim[1].
Kolejna kampania rozpoczęła się w 1526 roku i była wymierzona przeciwko Węgrom. Sulejman zażądał wysokiego trybutu, a kiedy Węgrzy odrzucili żądania, sułtan na czele swojej armii w kwietniu skierował się na północ. W obliczu inwazji Węgry pozostawione zostały przez Habsburgów własnemu losowi. Pomocy udzieliła natomiast Polska, król Zygmunt I Stary przysłał wsparcie 1500 zbrojnych pod dowództwem rycerza Lenarta Gnoińskiego herbu Warnia[2].
Król Ludwik II Jagiellończyk zmuszony był samotnie stawić czoła potędze osmańskiej. Ponaglony szybkim marszem wojsk Sulejmana, nie czekając na posiłki z Chorwacji i Siedmiogrodu (5 tysięcy Krsta Frankopana i 8 tysięcy Jana Zápolyi), wyruszył z Budy na spotkanie przeciwnika.
Siły przeciwników
[edytuj | edytuj kod]Wojska tureckie liczyły ok. 80 tysięcy żołnierzy (w tym 35 tysięcy jazdy i 15 tysięcy janczarów) i 300 dział. Liczebność armii węgierskiej szacowano na 25 tysięcy (w tym 12 tysięcy jazdy) i 20 dział[3].
Bitwa
[edytuj | edytuj kod]Pod Mohaczem, gdzie wojska się spotkały, Węgrzy początkowo zamierzali zająć pozycje obronne, tworząc tabor. W obliczu skrajnej przewagi przeciwnika zwolennikiem wydania bitwy obronnej w oparciu o obóz był również dowódca polskich posiłków Lenart Gnoiński[2]. Na żądanie szlachty węgierskiej zdecydowano się jednak przypuścić atak. Ciężkozbrojnej jeździe węgierskiej dość łatwo udało się przebić przez linie wojsk tureckich. Następnie Węgrzy ruszyli w kierunku tureckiego taboru, bronionego przez janczarów i naszpikowanego licznymi, pospinanymi łańcuchami, działami[4].
Ostrzał turecki zabił wielu Węgrów; w ich szeregach wybuchła panika. Wielu żołnierzy zginęło podczas ucieczki, liczni utonęli w rzece – wśród nich król Ludwik II[5]. W bitwie oprócz 12 tysięcy rycerzy węgierskich udział wzięło także 1600 ochotników – polskich rycerzy dowodzonych przez kapitana Lenarta Gnoińskiego – co upamiętnia poświęcony im pomnik[6]. Straty po stronie chrześcijańskiej wyniosły 15 tysięcy zabitych (rannych i jeńców Turcy ścinali[3]), w tym siedmiu biskupów i 500 możnych[3].
Konsekwencje
[edytuj | edytuj kod]Przedwczesna śmierć 20-letniego króla spowodowała, że wkrótce ziemie Czech i północno-zachodnich Węgier dostały się pod panowanie Habsburgów. Datę klęski uznaje się także za symboliczny koniec potęgi dynastii Jagiellonów. Zgromadzenia szlacheckie wybrały Jana Zápolyę na króla, mimo że w wyniku układów Jagiellonów z Habsburgami korona przeszła na Ferdynanda I. W 1528 roku Jan Zápolya uznał się za lennika Osmanów i zwrócił się do sułtana o pomoc, a w rok później Turcy zdobyli Budę i ogłosili go władcą[1]. Wybuchła turecko-austriacka wojna o władzę na Węgrzech (w 1529 roku Turcy stanęli po raz pierwszy pod Wiedniem); ostatecznie w roku 1538 zawarto układ w Wielkim Waradynie[7]. Przewidywał on sukcesję Habsburgów po śmierci Jana Zápolyi, jednak szlachta węgierska złamała umowę i 1540 roku wybrała na następcę Jana jego syna, Jana II Zygmunta. Wywołało to najazd austriacki, po nim zaś kontratak turecki, który zakończył się wyparciem wojsk cesarskich spod murów Budy i podziałem Węgier dokonanym przez sułtana[7].
W roku 1541 ziemie węgierskie podzielono na trzy części. Środek kraju z Budą i Pesztem stały się prowincją turecką. Na wschodzie, pod rządami Jana II Zápolyi powstało zależne od Osmanów księstwo zwane Siedmiogrodem, a zachodnia część z dzisiejszą Słowenią i Chorwacją rządzona była przez habsburskich królów węgierskich. Przez następne lata stale dochodziło do walk na granicach. Turcy panowali na zdobytych ziemiach przez 158 lat, aż do pokoju w Karłowicach[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bryan Perrett: The Battle Book:Crucial Conflicts in History from 1469 BC to the Present. New York: Arms and Armour, 1992. ISBN 1-85409-125-5.
- Zygmunt Ryniewicz: Bitwy świata: Leksykon. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995. ISBN 83-214-1046-4.
- Zbigniew Wójcik: Historia powszechna XVI-XVII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.