Butla gazowa

Butle gazowe – pojemniki do przechowywania gazów pod dużym ciśnieniem. Są wykonywane ze stali wysokowęglowej, stali nierdzewnej, aluminium lub materiałów kompozytowych.

Podział butli

Butla z gazowym butanem

Butle gazowe można podzielić na cztery rodzaje, ze względu na stan skupienia materii wewnątrz butli. Znajdująca się w nich substancja jest:

• w stanie gazowym w normalnej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu
• ciekła w normalnej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu
• rozpuszczona
• ciekła w obniżonej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu.

Grupa 1

W tych butlach gaz jest nadal w stanie gazowym w normalnej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu, na przykład:

• powietrze
• argon
• hel
• azot
• tlen.

Grupa 2

W tych butlach gaz jest skroplony w normalnej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu, na przykład:

• butan
• LPG
• propan
• dwutlenek węgla (czasami zaliczany jest do grupy 4)
• podtlenek azotu.

Grupa 3

W tych butlach gaz jest rozpuszczony w obojętnym rozpuszczalniku w normalnej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu, na przykład:

• acetylen.

Uwaga: Butle z acetylenem zawierają obojętny wypełniacz, a acetylen jest rozpuszczony w acetonie lub dimetyloformamidzie. Acetylen jest wpompowywany do butli i rozpuszcza się w sorbencie. Kiedy butla z acetylenem jest otwierana, acetylen powraca z roztworu w formie dużych bąbelków niczym gaz z otwieranego szampana.

Grupa 4

W tych butlach gaz jest skroplony w obniżonej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu. Butle te są kriogeniczne, na przykład:

• ciekły azot
• ciekły tlen
• skroplony dwutlenek węgla.

Parowanie i objętość

Przyjmuje się, że substancja w postaci gazowej ma objętość 800 razy większą niż w stanie cieczy w standardowej temperaturze i ciśnieniu z dokładnością do pewnych odchyleń spowodowanych różnymi oddziaływaniami międzycząsteczkowymi w różnych substancjach. Standardowo ciśnienie w butli gazowej jest utrzymywane w granicach 200–400 atmosfer.

Wymogi dotyczące obsługi

Ponieważ zawartość butli jest pod wysokim ciśnieniem i bywa również niebezpieczna, butla wyposażona jest w specjalne uchwyty i łańcuchy uniemożliwiające upadek i zbicie, ma odpowiednią wentylację zabezpieczoną przed uszkodzeniem uniemożliwiającą wydostanie się potencjalnie niebezpiecznej zawartości.

Kolory

Różne kraje stosują różne oznaczenia butli, ale trwają próby ustandaryzowania ich kodowania kolorystycznego.

• Kolory butli z gazami medycznymi są zgodne z ISO 32, lecz nie wszystkie kraje tego przestrzegają.
• W całej Europie butle gazowe mają ustandaryzowane kolory według EN 1089-3.
• W Stanach Zjednoczonych kolory butli nie są prawnie regulowane, dlatego mogą być różne.

Z powodu tych niejednoznaczności dobrze jest sprawdzać etykietę butli i nie polegać tylko na jej kolorze.

Oznaczenia butli europejskich

Butla z tlenem do oddychania

Sposób oznaczania butli gazowych według normy EN 1089-3 stosowany w Europie (nie dotyczy butli z gazem LPG). Oznaczenie kolorystyczne umieszczane jest na czaszy butli, część cylindryczna w zasadzie może być malowana dowolnie. W Polsce producenci gazów technicznych przyjęli jednak następujące zasady malowania cylindrycznych części butli gazowych:

• Tlen – butla niebieska (Gentian blue, RAL 5010)
• Acetylen – butla kasztanowoczerwona (Oxide red, RAL 3009)
• Gazy medyczne i do oddychania – butla biała (Pure white, RAL 9010)
• Gazy do użytku spożywczego (dwutlenek węgla) – butla jasnozielona (Yellow green, RAL 6018)

Kolory oznakowania butli (czasza butli) według normy EN 1089-3 są następujące (w nawiasie oznaczenie koloru według RAL):

Czyste, specyficzne gazy

• Acetylen – kolor kasztanowoczerwony (Oxide red, RAL 3009)
• Argon – kolor ciemnozielony (Emerald green, RAL 6001)
• Dwutlenek węgla – kolor szary (Dusty grey, RAL 7037)
• Hel – kolor brązowy (Olive brown, RAL 8008)
• Podtlenek azotu – kolor niebieski (Gentian blue, RAL 5010)
• Azot – kolor czarny (Jet black, RAL 9005)
• Tlen – kolor biały (Pure white, RAL 9010)

Podstawowe właściwości gazu

• Gazy obojętne – kolor jasnozielony (Yellow green, RAL 6018)
• Gazy toksyczne i korozyjne – kolor żółty (Zinc yellow, RAL 1018)
• Gazy utleniające – kolor niebieski (Gentian blue, RAL 5010)
• Gazy łatwopalne – kolor czerwony (Flame red, RAL 3000)

przykłady:

• Toksyczny i łatwopalny lub toksyczny i korozyjny – kolor żółty + czerwony (RAL 1018 + RAL 3000)
• Toksyczny i utleniający lub korozyjny i utleniający – kolor żółty + niebieski (RAL 1018 + RAL 5010)

Mieszanki gazowe, przeważnie do nurkowania

• Powietrze – butla biała i w jednej czwartej czarna
• Heliox (mieszanka helu i tlenu) – butla biała i w jednej czwartej brązowa
• Nitrox (mieszanka azotu i tlenu) – butla biała i częściowo czarna
• Trimix (mieszanka helu, azotu i tlenu) – butla biała, czarna i częściowo brązowa

Mieszanki gazowe, do kalibracji (wzorcowania) i walidacji urządzeń pomiarowych i detektorów

• wszystkie składy