Kromołów (gmina)
| gmina wiejska | |||
| 1867–1940, 1945–54 i 1973–77[1] | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo |
1867–90: gubernia kielecka | ||
| Powiat |
1867–90: olkuski | ||
| Data powstania | |||
| Data likwidacji |
29 września 1954; 1 lutego 1977 | ||
| Siedziba | |||
| Populacja (1974) • liczba ludności |
| ||
| Szczegółowy podział administracyjny (1952) | |||
| |||
Kromołów – dawna gmina wiejska, istniejąca w latach 1867–1940, 1945–54 i 1973–77 w Kieleckiem i Katowickiem (obecnie teren woj. śląskiego). Siedzibą gminy był Kromołów (do 1870 odrębna gmina miejska; od 1977 dzielnica Zawiercia)[4].
Królestwo Polskie
[edytuj | edytuj kod]Gmina Kromołów powstała 1 stycznia?/13 stycznia 1867 w związku z reformą gminną w Królestwie Polskim. Należała początkowo do powiatu olkuskiego w guberni kieleckiej[5].
1 stycznia?/13 stycznia 1870 do gminy przyłączono pozbawiony praw miejskich Kromołów, natomiast część gminy Kromołów (Karlin, Kiełkowice, Podzamcze) weszła w skład nowo utworzonej gminy Ogrodzieniec z siedzibą w pozbawionym praw miejskich Ogrodzieńcu[6].
W 1890 roku gminę Kromołów przyłączono do powiatu będzińskiego w guberni piotrkowskiej[7].
I wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]W czasie I wojny światowej (1915 rok) gmina Kromołów znalazła się pod okupacją austriacką, gdzie weszła w skład nowego powiatu dąbrowskiego. Przeprowadzenie granicy z niemiecką strefą okupacją wzdłuż Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej sprawiło, że wschodnia przemysłowa część skupiska zawierciańskiego w gminie Kromołów (gdzie ulokowane siedzibę gminy Kromołów) została odcięta od Zawiercia Dużego i Zawiercia Małego (w gminie Poręba) pod okupacją niemiecką w składzie reformowanego powiatu będzińskiego, gdzie 1 lipca 1915 połączyły się w miasto Zawiercie na mocy Ustawy Miejskej dla okręgów Królestwa Polskiego znajdujących się pod zarządem niemieckim[8]. Mając to na uwadze, władze austriackie zasygnalizowały już w marcu 1915, że organizacja gminy Kromołów nie została w pełni przeprowadzona i że "obszar gminy pozostaje ten sam jak dotychczas, o ile wskutek umowy z niemieckim zarządem wojskowym co do granicy, części gminy nie przypadają na terytorium zarządu Niemieckiego"[9]. Doszło do tego 15 sierpnia 1915, kiedy to Zawiercie (Wschodnie) z fabryką Huldschinskiego wyłączono z gminy Kromołów, zatwierdzając tym samym jego przynależność do miasta Zawiercia w niemieckiej strefie okupacyjnej; równocześnie siedzibę gminy Kromołów przeniesiono z Zawiercia (Wschodniego) do Kromołowa[10]. W 1916 roku gmina Kromołów liczyła 6567 mieszkańców (w 1914 roku 28.724) a Zawiercie 30.436 mieszkańców[11].
II Rzeczpospolita
[edytuj | edytuj kod]Po odzyskaniu niepodległości władze polskie utrzymały status miejski Zawiercia (a zarazem podział gminy Kromołów)[12], mimo wydanego w marcu 1919 rozporządzenia unieważniającego wszelkie zmiany w podziale administracyjnym Królestwa Polskiego wprowadzone przez okupantów[13].
Na początku okresu międzywojennego gmina Kromołów należała do powiatu będzińskiego w woj. kieleckim. 1 stycznia 1927 roku gmina weszła w skład nowo utworzonego powiatu zawierciańskiego w tymże województwie[14].
PRL
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza odsłona
[edytuj | edytuj kod]Po II wojnie światowej gmina Kromołów przez bardzo krótki czas zachowała przynależność administracyjną, lecz już 18 sierpnia 1945 roku została wraz z całym powiatem zawierciańskim przyłączona do woj. śląskiego[15] (od 6 lipca 1950 roku pod nazwą woj. katowickie[16], a od 9 marca 1953 jako woj. stalinogrodzkie[17]). 1 stycznia 1951 roku część obszaru gminy Kromołów (kolonie Warty i Ręby oraz przysiółek Stawki) przyłączono do Zawiercia[18].
1 lipca 1952 roku gmina składała się z 6 gromad: Blanowice, Bzów, Kromołów, Łośnice, Pomrożyce i Skarżyce[19].
Jednostka została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[20].
Druga odsłona
[edytuj | edytuj kod]Gmina Kromołów została reaktywowana 1 stycznia 1973 roku w powiecie zawierciańskim w woj. katowickim[21]. W jej skład weszło 8 sołectw: Blanowice, Bzów, Karlin, Kromołów, Łośnice, Pomrożyce, Skarżyce i Żarkowice[22].
1 czerwca 1975 roku gmina weszła w skład nowo utworzonego mniejszego woj. katowickiego[23].
1 lutego 1977 roku gmina została zniesiona[24], a jej obszar włączony do miasta Zawiercia[25].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. kieleckiego; w czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
- ↑ a b Gmina zniesiona w latach 1940–45 (włączona do gminy Włodowice)
- ↑ Liczba ludności z publikacji „Rocznik Demograficzny Polski”, GUS 1975–1995
- ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
- ↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, str. 279)
- ↑ Postanowienie z 7 (19) listopada 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 425)
- ↑ Maria Nietyksza: Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim, 1865–1914. Warszawa: PWN, 1986, s. 358-359.
- ↑ Dziennik Rozporządzeń dla Jenerał Gubernatorstwa Warszawskiego. 1915, nr 12, poz. 25
- ↑ Amtsblatt des Kreises Dombrowa, 1915, No 1
- ↑ Dziennik Urzędowy Obwodu Dąbrowskiego, 1915, R. 1, No 12, poz. 152
- ↑ Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorjum obu byłych jeneralnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 13, poz. 140
- ↑ Rozporządzenie Min. Spraw Wewn. z dnia 19 marca 1919 r. (Dz. Urz. Min. Spraw Wewn. Nr 21 poz. 265)
- ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 125, poz. 727
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 167
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 13, poz. 51
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 48, poz. 436
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
- ↑ Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103)
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
- ↑ Dz.U. z 1977 r. nr 3, poz. 14
- ↑ Dz.U. z 1977 r. nr 3, poz. 15