Dziewięciornik

Dziewięciornik
	; Dziewięciornik błotny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	dławiszowce
Rodzina	dławiszowate
Rodzaj	dziewięciornik
	Nazwa systematyczna
	Parnassia L.; Sp. Pl. 273. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Parnassia palustris L.
Synonimy
	Enneadynamis Bubani;
	Enneadynamis Bubani;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dziewięciornik (Parnassia L.) – rodzaj roślin zielnych należący do rodziny dławiszowatych. Należy tu około 70 gatunków. Dawniej włączany do rodziny skalnicowatych, jednak badania genetyczne wykazały, że z innymi zaliczanymi tam roślinami jest odlegle spokrewniony. Rośliny tu należące są wieloletnimi roślinami zielnymi występującymi w strefy umiarkowanej półkuli północnej. Najliczniej występują w południowej i południowo-wschodniej Azji (w Chinach rośnie 49 endemitów z tego rodzaju)^[4]. Do polskiej flory należy dziewięciornik błotny (Parnassia palustris)^[5].

Niektóre gatunki z tego rodzaju bywają uprawiane jako ozdobne^[6].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne, trwałe, u części przedstawicieli z kłączami lub rozłogami. Pęd wzniesiony, nierozgałęziony^[7].
Liście: Skrętoległe, skupione w odziomkową rozetę, tylko u gatunków kłączowych wyrastają 1–2 liście w węzłach, poza tym zwykle z pojedynczym, rzadziej z kilkoma liśćmi łodygowymi. Liście bez przylistków, całobrzegie, z użyłkowaniem dłoniastym^[7].
Kwiaty: Obupłciowe, zwykle promieniście symetryczne. Działki w liczbie 5 zrośnięte są u nasady. Płatki osiągają od 3 do 22 mm i są najczęściej dłuższe od działek. Mają barwę białą z ciemniejszymi żyłkami, rzadziej płatki są żółtawe. Pręcików jest 5, poza tym występuje 5 prątniczków. Słupek najczęściej 4-krotny (rzadziej 3- lub 5-krotny), z zalążnią górną lub wpół dolną, jednokomorową. Zalążków jest od 100 do kilku tysięcy^[7].
Owoce: Torebki jajowate do kulistych, jednokomorowe, otwierające się 4 klapami, rzadziej 3 lub 5. Owoce zawierają liczne, oskrzydlone nasiona^[7].

Systematyka

Pozycja według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z rodzajów rodziny dławiszowatych Celestraceae z rzędu dławiszowców Celestraceae należącego do grupy różowych (rosids) w obrębie dwuliściennych^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Celestranae, rząd dziewięciornikowce (Parnassiales Nakai), rodzina dziewięciornikowate (Parnassiaceae Gray), podrodzina Parnassioideae Arn., plemię Parnassieae Dumort., rodzaj dziewięciornik (Parnassia L.)^[8].

Pozycja rodzaju w systemie Cronquista (1981)

Gromada okrytonasienne, klasa dwuliścienne, podklasa Rosidae, nadrząd Rosiflorae, rząd skalnicowce, rodzina skalnicowate.

Wykaz gatunków^[9]

Parnassia amoena Diels
Parnassia angustipetala T.C. Ku
Parnassia asarifolia Vent.
Parnassia bifolia Nekr.
Parnassia brevistyla (Brieger) Hand.-Mazz.
Parnassia cacuminum Hand.-Mazz.
Parnassia californica (A. Gray) Greene
Parnassia caroliniana Michx.
Parnassia chengkouensis T.C. Ku
Parnassia chinensis Franch.
Parnassia cirrata Piper
Parnassia cooperi W.E. Evans
Parnassia cordata (Drude) Z.P. Jien ex T.C. Ku
Parnassia crassifolia Franch.
Parnassia davidii Franch.
Parnassia degeensis T.C. Ku
Parnassia delavayi Franch.
Parnassia deqenensis T.C. Ku
Parnassia dilatata Hand.-Mazz.
Parnassia epunctulata J.T. Pan
Parnassia esquirolii H. Lév.
Parnassia faberi Oliv.
Parnassia farreri W.E. Evans
Parnassia filchneri Ulbr.
Parnassia fimbriata K.D. Koenig
Parnassia foliosa Hook. f. & Thomson
Parnassia gansuensis T.C. Ku
Parnassia glauca Raf.
Parnassia grandifolia DC.
Parnassia guilinensis G.Z. Li & S.C. Tang
Parnassia intermedia Rydb.
Parnassia kangdingensis T.C. Ku
Parnassia kotzebuei Cham. & Schltdl. ex Spreng.
Parnassia labiata Z.P. Jien
Parnassia lanceolata T.C. Ku
Parnassia laxmannii Pall. ex Schult.
Parnassia leptophylla Hand.-Mazz.
Parnassia lijiangensis T.C. Ku
Parnassia longipetala Hand.-Mazz.
Parnassia longipetaloides J.T. Pan
Parnassia longshengensis T.C. Ku
Parnassia lutea Batalin
Parnassia monochorifolia Franch.
Parnassia montanensis Fernald & Rydb.
Parnassia mysorensis F. Heyne ex Wight & Arn.
Parnassia noemiae Franch.
Parnassia nubicola Wall. ex Royle
Parnassia obovata Hand.-Mazz.
Parnassia omeiensis T.C. Ku
Parnassia oreophila Hance
Parnassia palustris L. – dziewięciornik błotny
Parnassia parviflora DC.
Parnassia perciliata Diels
Parnassia petitmenginii H. Lév.
Parnassia pusilla Wall. ex Arn.
Parnassia qinghaiensis J.T. Pan
Parnassia rhombipetala B.L. Chai
Parnassia scaposa Mattf.
Parnassia simaoensis Y.Y. Qian
Parnassia submysorensis J.T. Pan
Parnassia subscaposa C.Y. Wu ex T.C. Ku
Parnassia tenella Hook. f. & Thomson
Parnassia tibetana Z.P. Jien ex T.C. Ku
Parnassia trinervis Drude
Parnassia venusta Z.P. Jien
Parnassia wightiana Wall. ex Wight & Arn.
Parnassia xinganensis C.Z. Gao & G.Z. Li
Parnassia yanyuanensis T.C. Ku
Parnassia yiliangensis T.C. Ku
Parnassia yui Z.P. Jien
Parnassia yulongshanensis T.C. Ku
Parnassia yunnanensis Franch.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-06-09] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].
↑ Gu Cuizhi (Ku Tsue-chih); Ulla-Maj Hultgård: Parnassia L.. [w:] Flora of China [on-line]. [dostęp 2018-06-09].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 127, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 683, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d Peter W. Ball: Parnassia L.. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-06-09].
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Parnassia. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-20]. (ang.).
↑ Parnassia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-06-11].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-06-09] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].

[china-4] Gu Cuizhi (Ku Tsue-chih); Ulla-Maj Hultgård: Parnassia L.. [w:] Flora of China [on-line]. [dostęp 2018-06-09].

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 127, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 683, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[america-7] Peter W. Ball: Parnassia L.. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-06-09].

[8] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Parnassia. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-20]. (ang.).

[tpl-9] Parnassia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-06-11].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]