Górale śląscy
| Miejsce zamieszkania | |
|---|---|
| Język |
polski standardowy, etnolekt śląski (gwara cieszyńska i jabłonkowska), gwary laskie (Morawianie) |
| Religia | |
| Grupa | |
Górale śląscy (cz. Slezští Goralé, gw. Gorole[1]) – grupa etnograficzna ludności polskiej, zamieszkująca pierwotnie tereny Beskidu Śląskiego[2] i Beskidu Morawsko-Śląśkiego[a] w granicach dawnego księstwa cieszyńskiego.
Podział
[edytuj | edytuj kod]Oprócz wielu cech wspólnych z szeroko pojętą góralszczyzną Karpat Zachodnich, wypływających z głównej formy gospodarki – szałaśnictwa, charakteryzuje się zespołem elementów kultury duchowej i materialnej (gwara, wierzenia, obyczaje, strój itp.), wyróżniającą ją spośród innych grup górali karpackich.
Wincenty Pol badając grupy góralskie wyróżnił wśród Górali śląskich 4 grupy[3]:
- Breniacy (1) – górale we wsi Brenna.
- Wiślanie (2) – górale nad obszarem źródliskowym rzeki Wisły, zamieszkujący w rozciągniętym miasteczku Wisła.
- Jabłonkowianie[4] (właściwi) (3) – górale osiadli nad górną Olzą po obszar wokół miasteczka Jabłonkowa, gdzie mieszkała osobna niewielka grupa podgórska Jacków. Jabłonkowianie zamieszkują wsie Koniaków, Jaworzynka, Istebna, Jasnowice, Bukowiec, Mosty, Łomna Dolna, Łomna Górna, Piosek.
- Morawianie (4) – górale osiadli w kotlinie nad rzeką Morawką, we wsiach: Krasna, Morawka, Prażmo. Ich narzecze miało cechy polskie przechodzące w morawskie, zaliczane do gwar laskich.
Górali śląskich zwano Jabłonkowianami od pasma Jabłónek[3]. Przy czym nazwę miasta Jabłonków (pierwotnie być może Jabłonka) wywodzi się od jabłonki ≤ jabłoni, tudzież od gruszyczki[5].
Od 1947 r. w pierwszy weekend sierpnia w lasku miejskim w Jabłonkowie odbywają się Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne „Gorolski Święto”. Impreza plenerowa trwa 3 dni i prezentuje się na niej kulturę ludową, którą organizatorzy chcą przedstawić jako źródło tożsamości i żywą wartość obecnych czasów[6].
-
Akwarela z 1848 przedstawiająca parę góralską z Brennej
-
Para góralska z Istebnej (1846)
-
Góral z Wisły (1848)
Tożsamość
[edytuj | edytuj kod]W polskiej części Śląska Cieszyńskiego liczne kontakty z mieszkańcami dawnego Śląska pruskiego i tamtejszym znaczeniem słowa gorol doprowadziły do zauważalnej zmiany tożsamości góralskiej, która przestała iść w parze z tożsamością śląską[7]. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda na tzw. Zaolziu, gdzie równoczesne samookreślenie się jako gorol nie jest sprzeczne z identyfikacją śląską, wręcz ją wzmacnia[8][9]. Określeniem Gorol potocznie nazywa się Gorolski Święto. Nazwę Gorol nosi również regionalny chór męski z Jabłonkowa[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Do 1968 uważanego za część Beskidu Śląskiego.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Słownik gwarowy Śląska Cieszyńskiego. Wydanie drugie, poprawione i rozszerzone. Jadwiga Wronicz (redakcja). Ustroń: 2010, s. 117. ISBN 978-83-60551-28-8.
- ↑ Jan Stanisław Bystroń: Ugrupowanie etniczne ludu polskiego. Kraków: Orbis, 1925, s. 11, seria: Krakowskie Odczyty Geograficzne.
- ↑ a b Wincenty Pol: Rzut oka na północne stoki Karpat. Kraków: Czcionkami drukarni Czasu, 1851, s. 120.
- ↑ Jabłonkowianie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 345.
- ↑ Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1984, s. 80. ISBN 82-00-00622-2.
- ↑ O festiwalu. Komitet organizacyjny Gorolskigo Święta 2010. [dostęp 2010-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-22)].
- ↑ Zależności między typami poczucia regionalnego i etnicznego. W: Zbigniew Greń: Śląsk Cieszyński. Dziedzictwo językowe. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie. Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, 2000, s. 121. ISBN 83-86619-09-0.
- ↑ J.w. s. 132.
- ↑ 4:00: „[…] miyndzy nami gorolami […]” w: Soužití Čechů a Poláků. www.ceskatelevize.cz, 2010-04-30. (cz.).
- ↑ www.gorol.cz.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Lipok-Bierwiaczonek Maria: Górale Śląscy, w: „Śląsk” nr 2 (76), R. VIII, luty 2002, s. 67.
- Popiołek Franciszek: Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim, Katowice 1939.
- Udziela Seweryn: Etnograficzne ugrupowanie i rozgraniczenie rodów górali polskich, w: „Przegląd Geograficzny” t. 1, 1918.
- Górale śląscy / Slezští Goralé. W: Marian Dembiniok: O Góralach, Wałachach, Lachach i Jackach na Śląsku Cieszyńskim / O goralech, Valaších, Laších a Jaccích na Těšínském Slezsku. REGIO, 2010. ISBN 978-80-904230-4-6.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Mapa z górskimi grupami etnograficznymi Polski Związek Podhalan