Kotawiec sawannowy
| Chlorocebus pygerythrus[1] | |||||
| (F. Cuvier, 1821) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
kotawiec sawannowy | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[30] | |||||
| Zasięg występowania | |||||
Kotawiec sawannowy[31] (Chlorocebus pygerythrus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1821 roku francuski przyrodnik Frédéric Cuvier nadając mu nazwę Simia pygerythra[3]. Miejsce typowe to Południowa Afryka[32][33][34]. Holotyp to zamontowana skóra (w naturalnej pozycji) samca (sygnatura MNHN-ZM-2005-984) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[35].
Aby ocenić ważności proponowanych podgatunków potrzebne są dodatkowe prace taksonomiczne[32]. Ch. pygerythus krzyżuje się z Ch. aethiops w południowo-zachodniej Etiopii oraz z Ch. tantalus w Ugandzie i Demokratycznej Republice Konga[32]. W północnej Tanzanii niektóre osobniki Ch. pygerythus mają bardzo blade dłonie i stopy, co prowadzi do pytań o ich cechy opisowe[32]. Na wyspach Oceanu Indyjskiego i Jeziora Wiktorii występują formy karłowate nesiotes i excubitor[32].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznaje pięć podgatunków[32]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
|---|---|---|---|---|
| Ch. p. excubitor | Cercopithecus aethiops excubitor | E. Schwarz, 1926 | Wyspa Manda, Kenia[25][36]. | Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura ZMB 35511) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie; okaz zebrał 11 lutego 1903 roku Alfred Voeltzkow[25]. |
| Ch. p. hilgerti | Cercopithecus hilgerti | Neumann, 1902 | Rzeka Gobele, Uebi Szebelie, Etiopia[36]. | Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura ZMB 35503) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie; okaz zebrany 27 maja 1901[37]. |
| Ch. p. nesiotes | Cercopithecus aethiops nesiotes | E. Schwarz, 1926 | Chake-Chake, wyspa Pemba, Tanzania[24][38]. | Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura ZMB 35510) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie; okaz zebrał w 1903 roku Alfred Voeltzkow[24]. |
| Ch. p. rufoviridis | Cercopithecus rufo-viridis | I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843 | Afryka[39], ograniczone w 1976 do Mossuril, Nampula, Mozambik[40]. | Zamontowana skóra (w pozycji naturalnej) samicy (sygnatura MNHN-ZM-2005-985) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[41]. |
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Chlorocebus: gr. χλωρος khlōros „bladozielony, żółty”; κηβος kēbos „długoogoniasta małpa”[42].
- pygerythrus: gr. πυγη pugē „zad, kuper, pośladki”[43]; ερυθρος eruthros „czerwony”[44].
- excubitor: łac. excubitor, excubitoris „strażnik, wartownik”, od excubare „pilnować”, od cubare „leżeć, spoczywać”[45].
- hilgerti: Carl Hilgert (1866-1940), niemiecki taksydermista, kolekcjoner z Afryki i Bliskiego Wschodu[46].
- nesiotes: gr. νησιωτης nēsiōtēs „wyspiarz”, od νησος nēsos „wyspa”[47].
- rufoviridis: łac. rufus „ryży, rudy”[48]; viridis „zielony”, od virere „być zielonym”[49].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Kotawiec sawannowy występuje we wschodnio-południowej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku[32]:
- Ch. pygerythrus pygerythrus – Botswana, Zimbabwe, południowy Mozambik, Namibia, Południowa Afryka (KwaZulu-Natal i dawne prowincje Transwalu), Eswatini i Lesotho, na południe od rzeki Zambezi.
- Ch. pygerythrus excubitor – północno-wschodnia Kenia (wyspy Pate i Manda z archipelagu Lamu).
- Ch. pygerythrus hilgerti – południowa Etiopia (etiopska część Rift Valley i części wyżyn na wschód od Rift Valley), południowo-zachodnia Somalia, wschodnia Uganda, Kenia i północna Tanzania.
- Ch. pygerythrus nesiotes – wschodnia Tanzania (wyspy Pemba i Mafia).
- Ch. pygerythrus rufoviridis – południowo-zachodnia Uganda (na południe od Jeziora Wiktorii), Rwanda, Burundi, zachodnia Tanzania, Malawi, północny Mozambik i wschodnia Zambia (na wschód od doliny rzeki Luangwa) do rzeki Zambezi.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) samic 30–62 cm, samców 42–70 cm, długość ogona samic 41–66 cm, samców 45–76 cm; masa ciała samic 1,5–4,9 kg, samców 3,1–6,4 kg[50][51].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Zamieszkuje sawanny i góry na wysokości do 4 000 m n.p.m. Głównie owocożerny, ale zjada również inne części roślin, owady i małe gryzonie. Gatunek liczny, lokalnie traktowany jako szkodnik upraw.
Status zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[30].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Nomen nudum.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Simia pygerythra F. Cuvier, 1821.
- ↑ Nowa nazwa dla Simia pygerythra F. Cuvier, 1821.
- ↑ Nowa nazwa dla Cercopithecus pusillus Desmoulins, 1825.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Cercopithecus rufo-viridis I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843.
- ↑ Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Cercopithecus rufo-viridis I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Chlorocebus pygerythrus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ M.C.H. Lichtenstein: Reisen im südlichen Afrika in den Jahren 1803, 1804, 1805 und 1806. T. 1. Berlin: C. Salfeld, 1811, s. 645. (niem.).
- ↑ a b F. Cuvier: Le Vervet. W: É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier: Histoire naturelle des mammifères: avec des figures originales, coloriées, dessinées d’aprèsdes animaux vivans. T. 3. Paris: Chez A. Belin, 1824, s. tekst i ryc.. (fr.).
- ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 2. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1822, s. 534, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
- ↑ A. Desmoulins: Guenon. Mam. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 7. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D’Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1825, s. 568. (fr.).
- ↑ G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation, pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. Wyd. Nouvelle édition rev. et aug. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1829, s. 92. (fr.).
- ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire. Description des mammifères nouveaux ou imparfaitement connus de la collection du Museum d’Histoire Naturelle, et remarques sur la classification et les caractères des mammifères. Premier mémoire. Famille des Singes. „Archives du Muséum d’Histoire Naturelle”. 2, s. 561, 1841. (fr.).
- ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire. Troisième Mémoire sur les Singes de l’ancien monde, spécialement sur les genres Colobe, Miopithèque et Cercopithèque. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 15, s. 1038, 1843. (fr.).
- ↑ W.C.H. Peters: Naturwissenschaftliche Reise nach Mossambique, auf Befehl Seiner Majestät des Königs Friedrich Wilhelm IV, in den Jahren 1842 bis 1848 ausgeführt. Zoologie. I Säugethiere. Berlin: G. Reimer, 1852, s. 3. (niem.).
- ↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 123. (niem.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 26. (ang.).
- ↑ O.R. Neumann. Die von mir in den Janren 1892—95 in Ost- und Central-Africa, speciell in den Massai-Ländern und den Ländern am Victoria Nyansa gesammelten nnd beobachteten Säugethiere. „Zoologische Jahrbücher”. 13 (6), s. 533, 1900. (niem.).
- ↑ a b O.R. Neumann. Über neue nordost- und ostafrikanische Säugethiere. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1902, s. 50, 1902. (niem.).
- ↑ a b R.I. Pocock. A monographic revision of monkeys of the genus Cercopithecus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1907 (3), s. 738, 1907. (ang.).
- ↑ Elliot 1909 ↓, s. 260.
- ↑ Elliot 1909 ↓, s. 263.
- ↑ D.G. Elliot. Description of a new subspecies of the African monkey of the genus Cercopithecus. „Smithsonian miscellaneous collections”. 56 (7), s. 1, 1910. (ang.).
- ↑ E. Heller. Description of a new subspecies of monkey from British East Africa. „Smithsonian miscellaneous collections”. 59 (3), s. 1, 1912. (ang.).
- ↑ Heller 1913 ↓, s. 10.
- ↑ Heller 1913 ↓, s. 11.
- ↑ N. Hollister. Two new East African primates. „Smithsonian miscellaneous collections”. 72 (2), s. 2, 1920. (ang.).
- ↑ P. Matschie: Pata. W: A. Voeltzkow: Reise in Ostafrika in den Jahren 1903–1905: mit Mitteln der Hermann und Elise geb. Heckmann Wentzel-Stiftung: Wissenschaftliche Ergebnisse. T. 1. Cz. 1: Reisebericht. Stuttgart: E. Schweizerbartsche Verlagsbuchhandlung, 1923, s. 47. (niem.).
- ↑ P. Matschie: Mammalia. W: A. Voeltzkow: Reise in Ostafrika in den Jahren 1903–1905: mit Mitteln der Hermann und Elise geb. Heckmann Wentzel-Stiftung: Wissenschaftliche Ergebnisse. T. 1. Cz. 1: Reisebericht. Stuttgart: E. Schweizerbartsche Verlagsbuchhandlung, 1923, s. 184. (niem.).
- ↑ a b c Schwarz 1926 ↓, s. 42.
- ↑ a b c Schwarz 1926 ↓, s. 43.
- ↑ A. Roberts. New forms of South African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 14 (3), s. 223, 1931. (ang.).
- ↑ A. Roberts. Preliminary description of fifty-seven new forms of South African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 15 (1), s. 19, 1932. (ang.).
- ↑ R.D. Bradfield. Description of new races of Kalahari birds and mammals. „The Auk”. 53 (1), s. 131, 1936. (ang.).
- ↑ C.P. Groves: Order Primates. W: D.E. Wilson & D.M. Reeder: Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Wyd. 3. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005, s. 159. ISBN 978-0-8018-8221-0. (ang.).
- ↑ a b T.M. Butynski & Y.A. de Jong, Chlorocebus pygerythrus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-03] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 46. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 234. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Chlorocebus pygerythrus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-03].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Chlorocebus pygerythrus (F. Cuvier, 1821). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-22]. (ang.).
- ↑ MNHN-ZM-2005-984, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-22] (fr. • ang.).
- ↑ a b Allen 1939 ↓, s. 141.
- ↑ Schwarz 1926 ↓, s. 37.
- ↑ Allen 1939 ↓, s. 142.
- ↑ Allen 1939 ↓, s. 143.
- ↑ R.H.N. Smithers & J.L.P.L. Tello: Check list and atlas of the mammals of Mozambique. Salisbury: Trustees of the National Museum of Rhodesi, 1976, s. 81. (ang.).
- ↑ MNHN-ZM-2005-985, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-22] (fr. • ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 184, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 190.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 85.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 87.
- ↑ hilgerti, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-22] (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 146.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 199.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 252.
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 673–674. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 152. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- D.G. Elliot. Descriptions of apparently new species and subspecies of monkeys of the genera Callicebus, Lagothrix, Papio, Pithecus, Cercopithecus, Erythroccbus, and Presbytis. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 4, s. 244–274, 1909. (ang.).
- E. Heller. New races of ungulates and primates from Equatorial Africa. „Smithsonian miscellaneous collections”. 61 (17), s. 1–12, 1913. (ang.).
- E. Schwarz. Die Meerkatzen der Cercopithecus aethiops-Gruppe. „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 1, s. 28–47, 1926. (niem.).
- G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 1–763, 1939. (ang.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).