Kaczyzm
Kaczyzm (rzadziej: kaczologia[1]) – neologizm[2], koncept ideologiczny[3], pejoratywne lub satyryczne określenie rządów partii Prawo i Sprawiedliwość (PiS), pochodzące od nazwisk polskich polityków, braci Jarosława i Lecha Kaczyńskich. Jako określenie ironiczne lub propagandowe jest ono używane przez przeciwników ugrupowań politycznych braci Kaczyńskich, natomiast przez zwolenników PiS jest uważane za nieadekwatne i obraźliwe[1][3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Termin ten, prawdopodobnie ukuty przez pierwszego zastępcę redaktora naczelnego tygodnika Wprost – Stanisława Janeckiego, został po raz pierwszy użyty w lutym 2005 przez felietonistów tego pisma, Roberta Mazurka i Igora Zalewskiego, w tekście pt. Triumf kaczyzmu[4][5], na pejoratywne określenie doktryny politycznej i wizji państwa Jarosława Kaczyńskiego[1]. Wkrótce potem, podczas debaty na temat skrócenia kadencji Sejmu (5 maja 2005), terminu tego użyła posłanka Joanna Senyszyn z SLD, mówiąc w Sejmie „Widmo krąży po Polsce – widmo kaczyzmu”[1], tym samym parafrazując początek XIX-wiecznego Manifestu komunistycznego[6]. Dekadę później, pojęcie to dalej często występowało na łamach mediów krytycznych w stosunku do partii Prawo i Sprawiedliwość (PiS), takich jak np. tygodnik Newsweek Polska[3].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Kaczyzm, jako neologiczne określenie ideologii politycznej, jest tzw. konceptem ideologicznym lub ideologem[3].
Jest to określenie pejoratywne pochodzące od nazwisk polskich polityków, braci Jarosława i Lecha Kaczyńskich, używane przez przeciwników ugrupowań politycznych braci Kaczyńskich (głównie partii PiS)[1][3]. Według Wojciecha Szalkiewicza kaczyzm oznacza ustrój oparty na „permanentnej kontroli, tropieniu afer, powoływaniu superurzędów i doraźnych komisji śledczych”[6]. Joanna Senyszyn w wywiadzie prasowym w grudniu 2005 r. zdefiniowała ten termin jako „ograniczanie demokracji, swoisty zamordyzm, cenzura... ubran[e] w szatę solidaryzmu społecznego, patriotyzmu, odnowy moralnej”[7].
Odpowiednikiem pojęcia kaczyzm w kontekście polskiej polityki, ale stosowanym przez zwolenników PiS-u na pejoratywne określenie wcześniejszych rządów opozycyjnych do PiS-u jest „układ”[3].
Neologizm ten jest jednym z bardziej znanych obecnie przykładów stosunkowo częstej konstrukcji językowej w języku polskim, tj. pejoratywnych neologizmów motywowanych nazwiskami polityków i występującej w kontekście dyskursu politycznego[2][1][8]. Istnieją także warianty kaczologia, superkaczyzm, hiperkaczyzm, ultrakaczyzm i ekstrakaczyzm[2][3]. Pejoratywnym przeciwieństwem kaczyzmu jest natomiast „antykaczyzm”[9]. W języku polskim funkcjonują liczne podobne neologizmy polityczne, np. lepperyzm, wałęsizm, korwinizm, tuskizm, gowinizm, ziobryzm; mogą też odnosić się do polityków zagranicznych, np. stalinizm, hooveryzm, maccartyzm, taczeryzm[2][1][10]. Są one zwykle pejoratywne, budowane na bazie pojęć typu totalitaryzm, faszyzm, komunizm, nazizm[3][7]. Niektóre z tych wyrażeń trafiły już do Narodowego Korpusu Języka Polskiego; aczkolwiek w 2020 r. kaczyzm nie znajdował się w nim jeszcze (ani w Słowniku Języka Polskiego, natomiast miał wpis w Wikisłowniku)[2].
Celem takich wyrażeń jest podkreślenie granic „my” vs. „inni”, i łatwe, pejoratywne „zaszufladkowanie” przeciwników politycznych[3][7][11].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Rafał Zimny, Paweł Nowak, Słownik polszczyzny politycznej po roku 1989, Wydawn. Naukowe PWN, 2009, s. 103, ISBN 978-83-01-15996-2 [dostęp 2021-09-29] (pol.).
- ↑ a b c d e Iwona Góralczyk, Joanna Paszenda, Name-based derivatives suffixed with -izm /-yzm in the current political discourse in Poland, „Prace Językoznawcze”, 22 (4), 2020, s. 21–40, DOI: 10.31648/pj.5885, ISSN 1509-5304 [dostęp 2021-09-29].
- ↑ a b c d e f g h i Tatiana Kananowicz, Walka ideologii na łamach tygodników „Newsweek Polska” i „Sieci”: kaczyzm vs układ, „Język Polski” (4), 2018, s. 38–46, ISSN 0021-6941 [dostęp 2021-10-09] (pol.).
- ↑ Robert Mazurek, Triumf kaczyzmu, Igor Zalewski, Wprost, 27 lutego 2005 [dostęp 2021-09-29] (pol.).
- ↑ Adam Miodowski, Rola prasy w polskim życiu politycznym i wewnętrznej wojnie informacyjnej (grudzień 2002-październik 2005), 2016, OCLC 1042451141 [dostęp 2021-10-09].
- ↑ a b Wojciech Krzysztof Szalkiewicz, Słownik polityczny IV RP, Oficyna Wydawnicza „Atut”, 2007, s. 142–144, ISBN 978-83-7432-275-1 [dostęp 2021-09-29] (pol.).
- ↑ a b c Beata Pająk-Patkowska, Wymiar lewica–prawica w Polsce – podziały ideologiczne w polskim społeczeństwie, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” (1), 2010, s. 79, DOI: 10.14746/ssp.2010.1.05, ISSN 1731-7517 [dostęp 2021-10-09].
- ↑ LingVaria: półrocznik Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydawn. „Księgarnia Akademicka", 2007, s. 222 [dostęp 2021-09-29] (pol.).
- ↑ Ryszard Legutko, Antykaczyzm, Wydawnictwo M, 2013, s. 7-9, ISBN 978-83-7595-577-4 [dostęp 2021-10-09] (pol.).
- ↑ Wrocławskie Towarzystwo Naukowe Komisja Językowa, Rozprawy Komisji Językowej, Państwowe Wydawn. Naukowe, 2005, s. 209 [dostęp 2021-09-29] (pol.).
- ↑ Svitlana Romaniuk, Wyjątkowość modelowania sloganów reklamy politycznej (na przykładzie kampanii prezydenckiej na Ukrainie w 2019 roku), „Acta Polono-Ruthenica”, 4 (XXV), 2020, s. 115–130, DOI: 10.31648/apr.5945, ISSN 2450-0844 [dostęp 2021-10-09].