Kandyty
| wieś | |
Centrum wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
140 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
530[2] |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-220[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NBA |
| SIMC |
0474123 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Górowo Iławeckie | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego | |
Położenie na mapie powiatu bartoszyckiego | |
Kandyty (niem. Canditten, Kanditten[4]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Górowo Iławeckie.
Kandyty to niewielka miejscowość, położona 10 km od Górowa Iławeckiego, na przelotowej trasie w kierunku Lelkowa. Nazwa wsi wywodzi się prawdopodobnie od staropruskiego słowa cath, oznaczającego bród na rzece. W pobliżu przepływa rzeka Wałsza. We wsi znajduje się Kompleks Boisk Sportowych Orlik.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś wzmiankowana w 1285 r. W spisie strat wojennych z 1414 r. wieś wymieniana pod nazwą Catithen. Szkody wojenne oszacowano na 3000 grzywien. W tym czasie wieś obejmowała 68 włók. Kolejne wojny polsko-krzyżackie ponownie przyczyniły się do spustoszenia Kandyt. Pod koniec XVI w. wieś prawie nie istniała. Opuszczone włóki przejął pod zastaw rycerz zaciężny Pregel. Później wieś przeszła w posiadanie rodu von Waldburg.
Kościół zbudowano już w średniowieczu, jednak ze względu na zły stan rozebrano go w 1573 roku. Nowy wybudowano w 1575 r. (parafia ewangelicka, patronat nad kościołem sprawowali właściciele dóbr rycerskich w Dzikowie Iławeckim – Truchsessowie zu Wetzhausen a później Schwerinowie). W XVI i XVII kazania wygłaszano po polsku. Szkołę wybudowano razem z kościołem. W 1737 poddano ją nadzorowi państwowemu.
W XIX wieku wieś została wykupiona i uwłaszczona. Ochotnicza Straż Pożarna w Kandytach powstała pod koniec XIX wieku. W 1935 r. w szkole pracowało 3 nauczycieli i uczyło się 125 uczniów. W 1939 r. we wsi mieszkało 928 osób.
W 1945 roku pojawili się nowi osadnicy. Pierwszym wójtem był Stanisław Dasewicz. Pod koniec 1947 roku na nowo założono Ochotniczą Straż Pożarną w Kandytach.
Ośrodek zdrowia wybudowano w latach 60. XX wieku. W roku 1962 erygowano parafię katolicką (do parafii należy kościół filialny pw. św. Jana Chrzciciela w Bukowcu). W latach 1979–1982 odbudowano zrujnowany kościół a 8 listopada 1982 r. poświęcił go biskup Jan Obłąk.
W 1983 r. we wsi były 93 domy i 535 mieszkańców. W tym czasie we wsi było 127 indywidualnych gospodarstw rolnych, obejmujących łącznie areał 843 ha. W tym czasie we wsi hodowano 509 sztuk bydła (w tym 311 krów mlecznych), 702 sztuki świń, 69 koni i 8 owiec. W tym czasie we wsi była szkoła podstawowa, przedszkole (dzieciniec z 29 dziećmi), boisko sportowe, klub, sala kinowa z 60 miejscami, czytelnia, biblioteka publiczna, urząd pocztowy, ośrodek zdrowia, punk położniczy, punkt apteczny, punkt weterynaryjny, restauracja (44 miejsca), dwa sklepy spożywcze, zakład naprawy sprzętu telewizyjnego, zakład naprawy sprzętu gospodarstwa domowego, zakład ślusarko-kowalski, zakład kowalski, dwa zakłady fryzjerskie, dwa zakłady krawieckie, dwa zakłady remontowo-budowlane, cmentarz.
Administracja
[edytuj | edytuj kod]Do 1954 roku oraz w latach 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Kandyty. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kandyty. W styczniu 1976 gminę Kandyty połączono z gminą Górowo Iławeckie, a siedzibą gminy zostało Górowo Iławeckie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, poewangelicki z 1575 r., remontowany w latach 1749–1760, zniszczony w 1945 r. Odbudowany z ruin przez katolików w latach 1979–1982, pw. Najświętszej Marii Panny. Jest to kościół orientowany, murowany z cegły na kamiennej podmurówce, salowy, z wieżą bez cech stylowych od zachodu, wciągniętą w obręb nawy oraz z kruchtą od strony południowej[5][6].
- poniemiecki Cmentarz Zachodni z przełomu XIX i XX w.
- cmentarz parafialny.
Ludzie związani z Kandytami
[edytuj | edytuj kod]- ks. kanonik Jan Pietrzyk z Butryn, który w swej sztuce pt. „Spływające wody. Szept historii o Kandytach” przedstawił początki dziejów Kandyt, sięgających czasów staropruskich. Premiera odbyła się w Zespole Szkół w Kandytach 20 listopada 2011 roku.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic. Wyd. drugie zmienione. Wyd. Pojezierze, Olsztyn 1987, 480 str., ISBN 83-7002-239-1
- Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom II, Mieczysław Wieliczko, Bronisław Magdziarz (red.), Janina Bosko, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-912605-0-X, OCLC 831022246.
- Kandyty na portalu ostpreussen.net
- Krystyna Hołody, Najfajniejsza wieś: Kandyty, [1]
- OSP w Kandytach: Bogu na chwałę. Ludziom na ratunek. [2]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 50010
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 426 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 120
- ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 178