Irena Popławska

Irena Popławska

Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	17 lutego 1924 Lwów
Data i miejsce śmierci	14 października 1995 Łódź
Profesor nauk technicznych
Specjalność: historia architektury XIX w.
Alma Mater	Politechnika Łódzka
Doktorat	1966 – nauki humanistyczne
Habilitacja	1983 – nauki techniczne Politechnika Wrocławska
Profesura	1990
Odznaczenia

Irena Popławska (ur. 17 lutego 1924 we Lwowie, zm. 14 października 1995 w Łodzi) – polski historyk sztuki, historyk architektury łódzkiej, regionalista, publicysta, działacz społeczny, nauczyciel akademicki w Uniwersytecie Łódzkim i Politechnice Łódzkiej.

Nauka i studia

Irena Popławska, z domu Jarzyńska, urodziła się we Lwowie w rodzinie inteligenckiej. Córka Edmunda Jarzyńskiego, autora książki Tajemnice starych kamienic, siostra łódzkiego fotografika Zbigniewa Jarzyńskiego. Świadectwo dojrzałości uzyskała w 1945 w Liceum Ogólnokształcącym w Rzeszowie. W 1946 rozpoczęła studia na kierunku historii sztuki w Uniwersytecie Łódzkim. Ukończyła je w 1952 z dyplomem magistra filozofii w zakresie historii sztuki.

Praca zawodowa

Już w początkowym okresie studiów podjęła pracę związaną z kierunkiem zainteresowań naukowych. Przez rok pracowała w urzędzie wojewódzkiego konserwatora zabytków, uczestniczyła w tworzeniu ewidencji zabytków ruchomych i zabytków architektury na rozległym terenie ówczesnego województwa łódzkiego. Od podstaw poznawała problematykę działań konserwatorskich różnorodnych obiektów i przedmiotów zabytkowych rozproszonych na znacznym obszarze. W tym okresie istotny wpływ na ukierunkowanie późniejszych zainteresowań wywarł kontakt z zabytkami architektury. Dwuletni (1948-1950) okres pracy w Muzeum Sztuki w Łodzi pozwolił natomiast ówczesnej studentce poznać podstawy muzeologii oraz umożliwił bliską styczność z awangardową sztuką współczesną.

Działalność naukowa

W 1951, jeszcze przed uzyskaniem dyplomu, podjęła pracę w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego, jako asystentka profesora Mieczysława Wallisa. Od 1956 asystent naukowo-techniczny w tejże katedrze. W latach następnych początkowo adiunkt w Instytucie Filozofii, potem w Zakładzie Historii Sztuki.

W 1966 uzyskała stopień naukowy doktora nauk humanistycznych na podstawie pracy Budownictwo przemysłowe Łodzi w XIX w. Promotorem pracy był prof. Mieczysław Wallis, a recenzentami – prof. Stanisław Herbst i prof. Adam Miłobędzki. Praca wydana drukiem w 1973. Od 1966 dr Irena Popławska prowadziła wykłady i zajęcia z historii sztuki oraz z historii architektury na Uniwersytecie Łódzkim. W latach 1966–1974 pracowała ponadto jako wykładowca historii sztuki w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej.

W 1974 na prośbę doc. inż. arch. Jerzego Samujłło podjęła zajęcia na tworzonym przez niego kierunku architektury w Politechnice Łódzkiej. Początkowo były to zajęcia w wymiarze 1/2 etatu, wkrótce jednak, w 1978 problematyka tych zajęć obejmująca historię architektury, a więc zgodna z kierunkiem zainteresowań dr Ireny Popławskiej skłoniła ją do przejścia do pracy w Instytucie Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej w wymiarze pełnego etatu na stanowisku adiunkta. Prócz tematyki prowadzonych zajęć na decyzję trwałego związania się z Instytutem Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej wpłynęły niewątpliwie szczególne czynniki związane z okresem kształtowania się nowego kierunku, budowania programów i kompletowania kadry. Pracowała w PŁ do 1993.

W 1983 uzyskała stopień doktora habilitowanego nauk technicznych, nadany przez Radę Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej. W 1984 została powołana na stanowisko docenta. W tym samym roku powierzono Irenie Popławskiej funkcję zastępcy Dyrektora Instytutu do spraw dydaktycznych, którą pełniła przez dwie kolejne kadencje, do 1990, przyczyniając się do wzrostu poziomu kształcenia i doskonalenia programu studiów. W 1990 r. została mianowana profesorem nadzwyczajnym oraz wybrana do senatu Politechniki Łódzkiej jako reprezentant profesorów Wydziału Budownictwa i Architektury.

W związku ze wznowieniem na Uniwersytecie Łódzkim kierunku studiów z zakresu historii sztuki podjęła również zajęcia dydaktyczne na tym kierunku oraz aktywnie uczestniczyła w pracach organizacyjnych i w kształtowaniu programu studiów. Związki z Uniwersytetem Łódzkim utrzymywała również we wcześniejszym okresie, prowadząc zajęcia z historii sztuki dla studentów etnografii. Od uruchomienia w 1977 Podyplomowego Studium Turystyki przy Instytucie Geografii Ekonomicznej i Organizacji Przestrzeni UŁ aż do momentu zawieszenia jego działalności w 1991 prowadziła wykład „Wybrane zagadnienia z historii architektury i urbanistyki”.

Dorobek naukowy profesor Ireny Popławskiej związany był ściśle z architekturą przemysłowej Łodzi, począwszy od 1964, od pierwszych publikacji o tej tematyce. Były to prace dotyczące budownictwa domów robotniczych i domów rzemieślniczych w Łodzi. To prace o charakterze pionierskim nie tylko ze względu na rodzaj badanej struktury, rozwijały one też warsztat badawczy historyka sztuki, wykorzystując elementy analizy funkcjonalnej i architektoniczno-przestrzennej.

Dorobek naukowy prof. Ireny Popławskiej powstawał równolegle do jej pracy dydaktycznej. Dydaktykę traktowała Irena Popławska, jako podstawowy obowiązek nie szczędząc nigdy czasu na konsultacje związane z tematyką prowadzonych zajęć oraz na wnikliwe rozpatrywanie wszelkich spraw, z którymi studenci licznie zgłaszali się do niej w czasie sprawowania funkcji zastępcy Dyrektora Instytutu ds. Dydaktycznych.

W swej rozprawie doktorskiej podjęła, jako jedna z pierwszych badaczy, tematykę łódzkiej architektury przemysłowej. W owych latach była to działalność pionierska i prekursorska. Zwróciła ona uwagę środowiska historyków architektury na nie rozpoznaną dotychczas i całkowicie niedocenianą architekturę polskiego przemysłu oraz na swoisty fenomen gwałtownej urbanizacji Łodzi, związany z jej rozwojem w ostatniej ćwierci XIX w. Odkrywała i przybliżała Łódź jako jedno z ważniejszych centrów architektury ziem polskich, a ponadto zajmowała się tematem architektury przemysłowej – dotychczas w polskiej literaturze nie poruszanym, a w literaturze zachodnioeuropejskiej dopiero wówczas zaczynającym budzić zainteresowanie. Profesor Irena Popławska propagowała architekturę mieszkaniową Łodzi, a przede wszystkim przemysłową także na międzynarodowych seminariach i konferencjach (Fryburg, Kopenhaga, Lyon, Wiedeń). Przedmiotem badań Ireny Popławskiej stały się też wybrane rezydencje łódzkich przemysłowców, a w szczególności rezydencje występujące w związku przestrzennym z zabudową przemysłową i kształtujące łącznie większe założenia urbanistyczne, takie jak zespół fabryczno-rezydencjonalny Karola Scheiblera Księży Młyn oraz zespół fabryczno-rezydencjonalny Izraela Poznańskiego przy ul. Ogrodowej.

Działalność pozazawodowa

Niezależnie od zajęć dydaktycznych i prac naukowych profesor Irena Popławska działała także w stowarzyszeniach naukowych. Od 1952 była członkiem Stowarzyszenia Historyków Sztuki. W ciągu paru kadencji była wiceprezesem Oddziału Łódzkiego, a w latach 1967–1973 członkiem Zarządu Głównego SHS. W wielu konferencjach naukowych organizowanych przez to Stowarzyszenie wygłaszała referaty i brała udział w dyskusjach. Była również czynnym członkiem międzynarodowego gremium „The Intemational Committee for Industrial Heritage” (TICIH). Z ramienia tegoż Komitetu na początku lat 90. XX w. przygotowała materiał naukowy do wniosku o wpisanie zespołu przemysłowo-rezydencjonalnego Księży Młyn w Łodzi na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Odznaczenia i wyróżnienia

• Nagroda Rady Naukowej przy Prezydencie m. Łodzi, 1975 r.
• Nagroda Generalnego Konserwatora Zabytków
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski w 1983.
• Nagroda Ministra Szkolnictwa Wyższego i Techniki w 1984.
• Honorowa Odznaka Miasta Łodzi w 1987.
• Wielokrotnie otrzymywała nagrody Rektorów PŁ i UŁ za osiągnięcia w pracy naukowej i w działalności dydaktycznej.

Niektóre publikacje i artykuły

Opublikowała około 50 artykułów i rozpraw. W jej dorobku naukowym przeważają prace dotyczące architektury Łodzi.

• Dawna Łódź w obrazach (1965),
• Informator o zabytkach Łodzi (1965) współautor Tadeusz Byczko.
• Architektura przemysłowa Łodzi w XIX wieku. Łódź 1973
• Architektura mieszkaniowa w Łodzi w XIX wieku (1992)
• Zgierz. Architektura na tle rozwoju przestrzennego miasta. [w:] Zgierz. Dzieje miasta. Praca zbior. pod red. Ryszarda Rosina. Łódź 1996

oraz cykl artykułów:

• Budownictwo domów robotniczych w Łodzi w II połowie XIX w. (1964),
• Budownictwo domów rzemieślniczych w Łodzi w pierwszej połowie XIX w. (1965),
• Architektura Łodzi ok. 1900 (1969),
• Pałac łódzkiego przemysłowca w drugiej połowie XIX w. współautorstwo (1969),
• Zespół fabryczno-rezydencjalny Księży Młyn w Łodzi (1972),
• Hilary Majewski – architekt łódzki (1973),
• Trzy pałace rodziny łódzkich przemysłowców (1980).
• Architektura Łodzi w dwudziestoleciu międzywojennym (1983),

Bibliografia

• Henryk Jaworowski, Irena Popławska (1924-1995). „Biuletyn Historii Sztuki” R. LVIII, 1996 nr 1-2, s. 223-226.
• Elżbieta Dziegieć Irena Popławska (1924-1995). „Turyzm” 1997 t. 7 z. 1, s. 105-107.

Linki zewnętrzne

• Prof. dr hab. inż. Irena Popławska, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2015-03-30] .