Język abchaski

Аҧсуа бызшәа
Obszar	Gruzja (Abchazja, Adżaria), Turcja
Liczba mówiących	ok. 100 tys.
Pismo/alfabet	zmodyfikowana cyrylica
Klasyfikacja genetyczna
	Języki północno-zachodniokaukaskie; Język abchaski;
Status oficjalny
język urzędowy	Abchazja
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	2 prowincjonalny↗
Kody języka
ISO 639-1	ab
ISO 639-2	abk
ISO 639-3	abk
IETF	ab
Glottolog	abkh1244
Ethnologue	abk
GOST 7.75–97	абх 010
WALS	abk
SIL	ABK
	Występowanie
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku abchaskim
	Słownik języka abchaskiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Ten artykuł od 2008-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Język abchaski (abch. аҧсуа бызшәа) – język należący do rodziny języków północno-zachodniokaukaskich, używany przez Abchazów^[1]. Jest używany w Abchazji oraz częściowo w Adżarii i Turcji^[2]. Posługuje się nim ok. 100 tys. osób^[3]. Z perspektywy typologii ma charakter aglutynacyjny i polisyntetyczny^[4]^[5].

Abchaski jest blisko spokrewniony z językiem abazyńskim^[6]. Wyróżnia się dialekty: abżujski (legł u podstawy języka literackiego), bzybski oraz sadzki (w Turcji).

Niektóre gramatyki podają, iż w języku tym występują zaledwie dwie samogłoski: otwarta samogłoska а oraz zamknięta samogłoska ә^[7]. W zależności od pozycji w wyrazie obydwie te samogłoski mogą być wymawiane jako zbliżone do e, i, o lub u, jednak różnica między tymi dźwiękami nie jest relewantna i nie odgrywa większej roli dla rozumienia wyrazów. Czasem jednak, po uwzględnieniu wszystkich tych dźwięków podaje się liczbę 6 samogłosek. Z kolei liczba spółgłosek w dialekcie abżujskim, który stał się podstawą języka literackiego, wynosi 58, zaś w dialekcie bzybskim – 67. Dla porównania: w języku polskim mamy 8 samogłosek i 36 spółgłosek, co i tak – jeśli porównamy z innymi językami słowiańskimi – jest dużą liczbą.

Ze względu na sytuację polityczną Abchazji, język abchaski ma dziś stosunkowo wysoki prestiż i jest jednym z lepiej rozwiniętych „małych” języków Kaukazu. Jest to, wraz z językiem rosyjskim, oficjalny język samozwańczej Republiki Abchazji. Język ten używany jest w prasie, radiu i telewizji, powstaje w nim literatura piękna oraz dzieła naukowe. Ze względu na dzieje tego języka, dużo jest w nim zapożyczeń tureckich, gruzińskich oraz najnowszych – rosyjskich.

Alfabet abchaski

Osobny artykuł: Alfabet abchaski.

Pierwsze świadectwa języka abchaskiego zostały utrwalone w XVII w. przez podróżującego przez te tereny Evliya Çelebiego. Pierwsze próby zapisywania tego języka podjęto w XIX w., po przyłączeniu Abchazji do Imperium Rosyjskiego. Pierwszy abchaski alfabet opracował w 1862 r. rosyjski kaukazolog Piotr Uslar. Wkrótce potem, w 1865 r. ukazał się pierwszy abchaski elementarz. Opracowany przez Uslara alfabet był oparty na cyrylicy i składał się z 37 liter. W 1905 r. alfabet ów poszerzono dodając kilka nowych liter, przez co alfabet liczył już wówczas 55 znaków.

W późniejszym okresie znany lingwista-poliglota i kaukazolog Mikołaj Marr (pochodzenia gruzińsko-szkockiego) opracował dla języka abchaskiego nowy, oparty na łacince alfabet złożony z 75 liter. Alfabet ten był w oficjalnym użyciu tylko dwa lata 1926–1928, do czasu opracowania nowego alfabetu, również opartego na łacince.

W 1937 r. wprowadzono nowy alfabet, oparty tym razem na piśmie gruzińskim, jednak dążenia Abchazów do odróżnienia i uniezależnienia się od Gruzinów doprowadziły do kolejnej zmiany: w 1954 r. ponownie wprowadzono alfabet oparty na cyrylicy.

Współczesny alfabet
Litera	Transliteracja	IPA
А а	a	/a /; /a :/ (< */ʕ a , a ʕ /)
Б б	b	/b /
В в	v	/v /
Г г	g	/ɡ /
Гь гь	g'	/ɡ ʲ /
Гә гә	g°	/ɡ ʷ /
Ҕ ҕ	ġ	/ɣ ~ ʁ /
Ҕь ҕь	ġ'	/ɣ ʲ ~ ʁ ʲ /
Ҕә ҕә	ġ°	/ɣ ʷ ~ ʁ ʷ /
Д д	d	/d /
Дә дә	d°	/d ʷ / [d͡b]
Е е	e	/ɛ /
Ж ж	ž	/ʐ /
Жь жь	ž'	/ʒ /
Жә жә	ž°	/ʒ ʷ /
З з	z	/z /
(Ҙ ҙ)		/ʑ /
Ӡ ӡ	ʒ	/d͡z/
Ӡә ӡә	ʒ°	/d͡ʑ ʷ /
(Ӡ’ ӡ’)		/d͡ʑ/
И и	i	/j , j ɨ , ɨ j / [j , j ə , i :]
К к	k	/kʼ /
Кь кь	k'	/kʼ ʲ /
Кә кә	k°	/kʼ ʷ /
Қ қ	k̢	/k ʰ /
Қь қь	k̢'	/k ʲ ʰ /
Қә қә	k̢°	/k ʷ ʰ /
Ҟ ҟ	k̄	/qʼ /
Ҟь ҟь	k̄'	/qʼ ʲ /
Ҟә ҟә	k̄°	/qʼ ʷ /
Л л	l	/l /
М м	m	/m /
Н н	n	/n /
О о	o	/w a , a w / [o ]
П п	p	/pʼ /
Ҧ ҧ	ṗ	/p ʰ /
Р р	r	/r /
С с	s	/s /
(Ҫ ҫ)		/ɕ /
Т т	t	/tʼ /
Тә тә	t°	/tʼ ʷ / [t ʼ͡pʼ]
Ҭ ҭ	t̢	/t ʰ /
Ҭә ҭә	t̢°	/t ʷ ʰ / [t͡p ʰ ]
У у	u	/w , w ɨ , ɨ w / [w , w ə , u :]
Ф ф	f	/f /
Х х	x	/x ~ χ /
Хь хь	x'	/x ʲ ~ χ ʲ /
Хә хә	x°	/x ʷ ~ χ ʷ /
(Х’ х’)		/χ ~ χ ˁ /
Ҳ ҳ	x̢	/ħ /
Ҳә ҳә	x̢°	/ħ ʷ /
Ц ц	c	/t͡s ʰ /
Цә цә	c°	/t͡ɕ ʷ ʰ /
(Ц’ ц’)		/t͡ɕ ʰ /
Ҵ ҵ	c̄	/t͡s ʼ/
Ҵә ҵә	c̄°	/t͡ɕʼ ʷ /
(Ҵ’ ҵ’)		/t͡ɕʼ/
Ч ч	č	/t͡ʃ ʰ /
Ҷ ҷ	č̢	/t͡ʃ ʼ/
Ҽ ҽ	ċ	/t͡ʂ ʰ /
Ҿ ҿ	ċ̨	/t͡ʂʼ/
Ш ш	š	/ʂ /
Шь шь	š'	/ʃ /
Шә шә	š°	/ʃ ʷ /
Ы ы	y	/ɨ /
Ҩ ҩ	o̩	/ɥ ~ ɥ ˁ / (< */ʕ ʷ /)
Џ џ	ǰ	/d͡ʐ/
Џь џь	ǰ'	/d͡ʒ/

Przypisy

↑ MarianM. Jurkowski MarianM., Abchaski język, [w:] KazimierzK. Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 13, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
↑ KrystynaK. Damm KrystynaK., AldonaA. Mikusińska AldonaA. (red.), Ludy i języki świata, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000 (PWN Leksykon), s. 7, ISBN 83-01-13070-9, OCLC 830240260 (pol.).
↑ ViacheslavV. Chirikba ViacheslavV., Abkhaz Grammar [online], 2003 [dostęp 2022-10-17] (ang.).
↑ Viacheslav A. Chirikba: Abkhaz. Munich: LINCOM Europa, 2003, seria: Languages of the world/Materials 119. ISBN 3-89586-136-7. (ang.).
↑ Thomas R. Wier. Abkhaz (review). „Language”. 81 (2), s. 516–517, 2005. DOI: 10.1353/lan.2005.0109. ISSN 1535-0665. (ang.).
↑ George L.G.L. Campbell George L.G.L., Compendium of the World’s Languages, wyd. 2, t. 1: Abaza to Kurdish, London–New York: Routledge, 2000, s. 2, ISBN 0-415-20298-1, OCLC 41108519 [dostęp 2023-09-24] (ang.).
↑ К. В. Ломтатидзе, Абхазский язык, [w:] Языки народов СССР, t. 4: Иберийско-кавказские языки, Москва 1967, s. 103.

Linki zewnętrzne

David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Abkhaz, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2022-07-30] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
Krótki samouczek języka abchaskiego (ros.)
Lingwistyczny opis języka abchaskiego
Samouczek języka abchaskiego Аҧсны (ang.)
Korpus języka abchaskiego

[1] MarianM. Jurkowski MarianM., Abchaski język, [w:] KazimierzK. Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 13, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .

[leksykon-2] KrystynaK. Damm KrystynaK., AldonaA. Mikusińska AldonaA. (red.), Ludy i języki świata, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000 (PWN Leksykon), s. 7, ISBN 83-01-13070-9, OCLC 830240260 (pol.).

[3] ViacheslavV. Chirikba ViacheslavV., Abkhaz Grammar [online], 2003 [dostęp 2022-10-17] (ang.).

[4] Viacheslav A. Chirikba: Abkhaz. Munich: LINCOM Europa, 2003, seria: Languages of the world/Materials 119. ISBN 3-89586-136-7. (ang.).

[5] Thomas R. Wier. Abkhaz (review). „Language”. 81 (2), s. 516–517, 2005. DOI: 10.1353/lan.2005.0109. ISSN 1535-0665. (ang.).

[Compendium-6] George L.G.L. Campbell George L.G.L., Compendium of the World’s Languages, wyd. 2, t. 1: Abaza to Kurdish, London–New York: Routledge, 2000, s. 2, ISBN 0-415-20298-1, OCLC 41108519 [dostęp 2023-09-24] (ang.).

[7] К. В. Ломтатидзе, Абхазский язык, [w:] Языки народов СССР, t. 4: Иберийско-кавказские языки, Москва 1967, s. 103.

[8] Język prakartwelski nie jest językiem kartwelskim, lecz przodkiem wszystkich języków kartwelskich

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[A]