Jan Kanty Turski

Jan Kanty Turski
J.K.T.; Jan Kanty Rogala
Data i miejsce urodzenia	1833 ; Kraków
Data i miejsce śmierci	4 sierpnia 1870 ; Kraków
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Dziedzina sztuki	poezja, proza, publicystyka
	Multimedia w Wikimedia Commons

Herb Rogala, którym pieczętowali się Turscy (Jan Kanty Rogala to jeden z pseudonimów Jana Kantego Turskiego)

Jan Kanty Turski (ur. 1832^[1] w Krakowie, zm. 4 sierpnia 1870 tamże) – polski poeta, pisarz, dramaturg i publicysta czasopism krakowskich, lwowskich i warszawskich, nauczyciel.

Życiorys

Był synem napoleończyka Szczepana Turskiego, który zmarł w czasie jego dzieciństwa, jego matka zaś, pochodząca z domu Stanclów, zmarła u progu jego dorosłości. W gimnazjum^[2] i przez 2 lata studiów prawniczych^[3] był kolegą Władysława Tarnowskiego, później przeniósł się na wydział filologiczno-historyczny, który ostatecznie ukończył mimo biedy. Następnie zaczął naukę w seminarium w Tarnowie, z którego zrezygnował, przyjmując posadę guwernera. Wówczas powstał Artysta bez sławy. Następnie został nauczycielem w gimnazjum w Nowym Sączu, ale został aresztowany na kilka miesięcy, gdyż znaleziono jego listy u brata, który był podejrzany o spisek, dodatkowo obciążającym było znalezienie przy Janie wielu wierszy patriotycznych. Z powodu zakazu nauczania najpierw publikował w „Dodatku do Czasu”, a od końca 1860 do 1862 wydawał pismo „Niewiasta”, w którym zamieszczał swoje utwory, pisywał też „Gwiazdki Cieszyńskiej”, następnie współpracował przez kilkanaście lat z „Dziennikiem Literackim”. Żył w wielkiej biedzie, próbując zwiększyć swoje dochody, nawiązał współpracę z pismem politycznym „Kronika”, co zakończyło się wyrokiem więzienia za przestępstwo prasowe. Później wyjechał do Warszawy i objął redakcję „Bazaru”, pisywał do „Dzwonka”, „Przyjaciela dzieci”, „Kłosów”, „Opiekuna domowego”^[4], „Tygodnika Ilustrowanego”.

W 1866 r. ożenił się z Lidią Filippi, córką krakowskiego rzeźbiarza Pawła Filipiego, w rok później powrócił do Krakowa, tu jednak, w mieście mniejszym, powróciły kłopoty finansowe. Publikował w „Mrówce”, następnie pod pseudonimem w „Ogniwie” wydawanym w Czerniowcach, powrócił do zawodu nauczyciela. W 1869 r. zachorował, pod koniec roku powrócił do Krakowa, gdzie 4 sierpnia 1870 zmarł^[5].

Jana Kantego Turskiego fascynowały Tatry, jeździł do Zakopanego od początków aktywności literackiej (przed 1860), a także publikował na ich temat w prasie^[6].

Utwory

Poetyckie

Artysta bez sławy: powieść poetyczna, Kraków: K. Budweiser, 1858 (wyd. I), Lwów: nakładem „Dziennika Literackiego”, 1866 (wyd. II).
Poezye Jana Kantego Turskiego, Kraków: Ż. J. Wywiałkowski, 1862; oraz Redakcya Niewiasty, 1862.
W jassyrze: poemat historyczny, Kraków: Druk „Czasu”, 1862.
Licytacja, poemat opublikowany w „Mrówce”.

Prozatorskie

Protekcje i intrygi, monografia opublikowana w „Niewiaście”.
Życie bez jutra: powieść, Lwów: Redakcja „Dziennika Literackiego”, 1864 (wyd. I), Gródek: J. Czaiński, 1902.
Kulig pod pseudonimem J.K. Rogala, publikowany w zeszytach miesięcznych „Dodatku do Czasu”.
Wielkie początki: powieść w 2 częściach, złożona z obrazków i wspomnień krakowskich, Lwów: K. Wild, 1865.
Dalecy krewni: powieść spółczesna, Lwów: Dziennik Literacki, 1866.
Ocalona (powieść), opublikowana w piśmie „Bazar”.
List zabójczy (powiastka Jan Kantego Turskiego i Juliusa Evoli), 1867^[7].
Ostatnia wola: powieść z życia ludu górskiego, Poznań: F. Bażyński, 1868 (wyd. I), Poznań, 1887 (wyd. II), Leitgeber, 1900^[8]
Niespodzianka królewska z czasów Stefana Batorego, opowiadanie w Wiadomość o ludach słowiańskich zamieszkujących Węgry: opowiadania, zebrane przez Władysława Ludwika Anczyca, Kraków: Wydawnictwo Czytelni Ludowej, 1870^[9].
Zochna Hrabianka, Lwów, 1870^[10].
Nieszczęsny legat: powieść spółczesna, Poznań: M. Leitgeber, 1871.
Oczekiwany (powiastka), opublikowana w piśmie „Towarzysz”.
Wnuczka, powieść na zamówienie pisma „Kalina”.

Historyczne

Maryna Mniszchówna, monografia opublikowana w „Niewiaście”.
Maria Kazimiera, monografia opublikowana w „Niewiaście”.
Jadwiga królowa polska, monografia opublikowana w „Niewiaście”.
Abecadlnik historyczny, Kraków J. Bensdorff, 1862 (wyd. I), tamże, 1864 (wyd. II).
Marcin Lelewel Borelowski, Kraków: Ż. J. Wywiałkowski, 1863.
Antoni Morawski, rzeźnik, konfederat: historja prawdziwa, Kraków: nakładem własnym, drukiem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1867.
Przewodnik dla zwiedzających kopalnie Wieliczki: według najświeższych źródeł, Księgarnia Wydawnictw Dzieł Tanich i Pożytecznych, 1868.

Dramatyczne

Małżeństwo zaimprowizowane: komedya w 1 akcie, Kraków: drukiem „Czasu”, Kraków, 1860.
Ulicznik krakowski, nakładem autora, Lwów: wydawnictwo M.F. Poręba, 1862; Bochnia, Kraków: W. Pisz, 1862; Kraków: Ż. J. Wywiałkowski, Tomy 1-3, 1862^[11].
Dobosz rozbójnik karpacki: obrazek dramatyczny w 3 aktach, Kraków: J. Bensdorff, 1865.
Ostatnie chwile Stańczyka (jednoaktówka), opublikowana w „Tygodniku Ilustrowanym”.
Astolf, król duchów alpejskich: bajeczka czarodziejska w 3 aktach. (Teatra dla dzieci), Kraków: J. Bensdorff, 1865 (wyd. I), Tarnów: M. Fenichel, Tarnów, 1878 (wyd. II).
Cesarz Rudobrody. Bajeczka czarodziejska w 2 aktach, Kraków: J. Bensdorff, 1865.
Cyk, cak, cyk, czyli Kto siędzie jeszcze do stołu. komedyjka w 1 akcie, Kraków: J. Bensdorff, 1865.
Cud, czyli Krakowiacy i Górale, dramat ludowy w 2 aktach, podług Bogusławskiego, Kraków: J. Bensdorff, 1865.
Szopka krakowska, Kraków: J. Bensdorff, Kraków, 1865.
Rozjemca po ukazie: obrazek powieściowy, Toruń: F. T. Rakowicz, J. Buszczyński, 1868.
Faworyt: komedyjka w 1 akcie, wyd. własnym nakładem, Lwów: wydawnictwo H. Jasieński, Lwów, 1869.

Przekłady

Friedrich Schiller, Don Carlos, Kraków: J. Bensdorf, 1865 (wyd. I), Tarnów: M. Fenichl, 1878 (wyd. II).
Friedrich Schiller, Zbójcy, wyd. J. Bensdorf, 1865.

Przypisy

↑ Rok 1832 podają: Katalog Biblioteki Narodowej, K. Estreicher, Bibliografia XIX wieku, t. 4, s. 544 i Wielka Encyklopedia Tatrzańska (Zofia i Witold H. Paryscy: Turski Jan Kanty. [w:] Wielka Encyklopedia Tatrzańska [on-line]. z-ne.pl. [dostęp 2013-03-23]..
↑ Wynika to choćby z treści wiersza Władysława Tarnowskiego Pamięci J.K. Turskiego.
↑ Zbieżne informacje o studiach prawniczych Władysława Tarnowskiego w jego biogramie (zamieszczonym w: Nowy Korbut, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982, t. 16, cz. 1, s. 25) i wspomnieniu pośmiertnym o J.K. Turskim (Jan Kanty Turski (Wspomnienie), „Dziennik Literacki” 1870, s. 380.).
↑ M.in. artykuł o Fryderyku Chopinie z 1866 r., o którym wzmianka na stronie Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina.
↑ Jan Kanty Turski (Wspomnienie.) zamieszczone w Dzienniku Literackim z r. 1870 na stronach 380 i 381.
↑ „Tygodnik Ilustrowany” 1860, nr 50 i 52; „Kłosy” 1865, nr 18; 1866, nr 32; oraz o Walerym Rzewuskim – fotografie krakowskim, także zafascynowanym Tatrami – „Tygodnik Ilustrowany” 1865, nr 300 (na podstawie Biogramu na Portalu Zakopiańskim).
↑ Egzemplarz uwzględniony w katalogu British Library.
↑ Była to według portalu Zakopiańskiego jedna z pierwszych powieści tatrzańskich.
↑ Opowiadanie to, jak podaje prof. Estreicher ukazało się na str 125 ,ukazało się wcześniej, bo w r. 1869 w „Kalendarzu Ilustrowanym”.
↑ Wzmiankowana w katalogu dzieł J.K. Turskiego pozostających w zbiorach British Library
↑ Wzmianki w katalogu WorldCat o tomie 1 i o tomie 3.

Bibliografia

Jan Kanty Turski (Wspomnienie), „Dziennik Literacki”, 1870, s. 380–381.
Zofia i Witold H. Paryscy: Turski Jan Kanty. [w:] Wielka Encyklopedia Tatrzańska [on-line]. z-ne.pl. [dostęp 2013-03-23].
K. Estreicher, Bibliografia polska XIX wieku, t. 1, s. 125 (dostępne na: estreicher.uj.edu.pl), t. 4, s. 544 (dostępne na: estreicher.uj.edu.pl).

Linki zewnętrzne

[1] Rok 1832 podają: Katalog Biblioteki Narodowej, K. Estreicher, Bibliografia XIX wieku, t. 4, s. 544 i Wielka Encyklopedia Tatrzańska (Zofia i Witold H. Paryscy: Turski Jan Kanty. [w:] Wielka Encyklopedia Tatrzańska [on-line]. z-ne.pl. [dostęp 2013-03-23]..

[2] Wynika to choćby z treści wiersza Władysława Tarnowskiego Pamięci J.K. Turskiego.

[3] Zbieżne informacje o studiach prawniczych Władysława Tarnowskiego w jego biogramie (zamieszczonym w: Nowy Korbut, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982, t. 16, cz. 1, s. 25) i wspomnieniu pośmiertnym o J.K. Turskim (Jan Kanty Turski (Wspomnienie), „Dziennik Literacki” 1870, s. 380.).

[4] M.in. artykuł o Fryderyku Chopinie z 1866 r., o którym wzmianka na stronie Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina.

[5] Jan Kanty Turski (Wspomnienie.) zamieszczone w Dzienniku Literackim z r. 1870 na stronach 380 i 381.

[6] „Tygodnik Ilustrowany” 1860, nr 50 i 52; „Kłosy” 1865, nr 18; 1866, nr 32; oraz o Walerym Rzewuskim – fotografie krakowskim, także zafascynowanym Tatrami – „Tygodnik Ilustrowany” 1865, nr 300 (na podstawie Biogramu na Portalu Zakopiańskim).

[7] Egzemplarz uwzględniony w katalogu British Library.

[8] Była to według portalu Zakopiańskiego jedna z pierwszych powieści tatrzańskich.

[9] Opowiadanie to, jak podaje prof. Estreicher ukazało się na str 125 ,ukazało się wcześniej, bo w r. 1869 w „Kalendarzu Ilustrowanym”.

[10] Wzmiankowana w katalogu dzieł J.K. Turskiego pozostających w zbiorach British Library

[11] Wzmianki w katalogu WorldCat o tomie 1 i o tomie 3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]