Przejdź do zawartości

Jan Ámos Komenský

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Ámos Komenský
Senior generalny Jednoty Braci Czeskich
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

28 marca 1592
Nivnice

Data i miejsce śmierci

15 listopada 1670
Amsterdam

Miejsce pochówku

Naarden

Wyznanie

protestanckie

Nominacja biskupia

1632

Sakra biskupia

6 października 1632

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Jan Amos Komenský, Jan Amos Komeński, Comenius[1], Komeniusz (ur. 28 marca 1592 w Nivnicy[a], zm. 15 listopada 1670 w Amsterdamie) – czeski pedagog, filozof, reformator i myśliciel protestancki, senior generalny braci czeskich w latach 1648–1670, przejściowo mieszkaniec Leszna.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Jan Amos Komenský urodził się 28 marca 1592 roku na Morawach w rodzinie mieszczańskiej. Dokładne miejsce urodzenia jest sporne. Bierze się pod uwagę Nivnicę, Uherský Brod lub Komňę[a]. Był ostatnim biskupem wspólnoty braci czeskich, narodowego kościoła czeskiego[2]. Kształcił się na uniwersytecie w Heidelbergu[1]. Całe życie poświęcił praktycznej działalności wychowawczej, układaniu podręczników szkolnych i teoretycznemu opracowywaniu zagadnień pedagogicznych, a szczególnie dydaktycznych. Twórca i propagator jednolitego systemu powszechnego nauczania. Zalecał objęcie nauczaniem wszystkich niezależnie od płci i stanu, a także nauczanie w języku ojczystym (nauka łaciny miała być wprowadzana później)[2].

W roku 1616 został duchownym wspólnoty braci czeskich. W roku 1627 na skutek prześladowań religijnych musiał opuścić Czechy[3]. Jako przywódca radykalnego ruchu politycznego i religijnego zwalczany w Czechach przez Habsburgów i Kościół katolicki, schronił się w Polsce w Lesznie u Rafała Leszczyńskiego.

 Osobny artykuł: Gimnazjum w Lesznie.

Między 1628 a 1656 rokiem (z przerwami na wyjazdy do Anglii, Szwecji, Siedmiogrodu i Elbląga)[3] mieszkał w Lesznie[1], gdzie pracował, jednocześnie będąc profesorem leszczyńskiego gimnazjum, które dzięki niemu stało się znanym oraz chętnie wybieranym miejscem pobierania nauk przez polską i czeską młodzież. W Lesznie wydał swoje najważniejsze dzieła, m.in. podręcznik do nauki języka łacińskiego pt. Ianua linguarum reserata[1], tłumaczony na kilkanaście języków. Jego poglądy głosiły wiarę w dobrobyt i naprawę ludzkości poprzez rozpowszechnianie wiedzy (aby wszyscy wiedzieli wszystko o wszystkim)[4].

W roku 1645 uczestniczył w dyspucie teologicznej Colloquium charitativum, na której reprezentował wspólnotę braci czeskich[3].

W trakcie najazdu szwedzkiego na Polskę (potopu) stojąc na czele wspólnoty braci czeskich w Lesznie poparł Szwedów pisząc panegiryk na cześć najeźdźcy, króla szwedzkiego Karola Gustawa[5] oraz odezwę do Polaków, by wyrzekli się katolicyzmu i króla Jana Kazimierza[6][3]. Poparcie udzielone Szwedom spowodowało akcję odwetową i spalenie miasta w roku 1656 przez wojska polskie. Utracił wówczas swoją bibliotekę i rękopisy[3].

Pomnik Jana Amosa Komeńskiego w Lesznie

W 1656 musiał uchodzić z miasta. Zamieszkał na Śląsku, a następnie przeniósł się do Amsterdamu[1]. Tam w roku 1660 doprowadził do wydania wznowienia Biblii gdańskiej u Christofella Cunradusa. Zmarł w Amsterdamie w roku 1670[3]. Pochowany został w kalwińskim kościele w Naarden na przedmieściach Amsterdamu.

Labirynt świata i raj serca

[edytuj | edytuj kod]

Dzieło Komeńskiego, książka Labirynt świata albo raj serca, zostało spisane w 1623 roku. Uważa się je za jedno z najważniejszych dzieł tego autora. Pierwsze wydanie ukazało się w 1631 roku w Saskiej Pirnie, a kolejne w 1663 roku w Amsterdamie[2].

Labirynt świata albo raj serca można uznać za dzieło fantastycznonaukowe. Istotną cechą tej książki jest duża ilość alegorii, w których autor krytykuje świat osób uczonych. Pokazuje w nim świat w jakim rządzą głównie bogaci, uczeni oraz dobrze urodzeni, nie zawsze moralni i odpowiednio kształceni, gnębiący słabszych, dobrych i uczciwych[2].

Treść powyższego dzieła przedstawia podróż chłopca po świecie, podczas której poruszane są zagadnienia związane z ludzkim życiem oraz sytuacją społeczną i ideową ówczesnej Europy. W trakcie tej podróży bohater przygląda się różnym stanom i zawodom, pochylając się między innymi nad zagadnieniami alchemii[2].

Dzieła

[edytuj | edytuj kod]
Via Lucis, 1668
Podobizna Jana Amosa Komeńskiego została umieszczona na banknocie 200 koron czeskich
  • Drzwi języków (otworzone) (Ianua linguarum)
  • Labyrynt świata i raj serca, 1623–31[7][4], znany też jako Labirynt świata i dom pociechy[3]
  • Listy do nieba (Briefe an den Himmel), 1616
  • Pampaedia
  • Świat w obrazach (Orbis sensualium pictus), 1658
  • Wielka Dydaktyka (Didaktika Magna/Opera didactica omnia), 1638[3]

Upamiętnienia

[edytuj | edytuj kod]

11.12.1957 - Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy z wizerunkiem Jana Amosa Komeńskiego o wartości 2,50 zł (numer katalogowy 896) z okazji jego 365. rocznicy urodzin[8].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Za Nivnicami przemawia podpisywanie się przez Komeńskiego: Nivnický. Innymi prawdopodobnymi miejscami są Uherský Brod, który umieszczono na jego nagrobku w Naarden lub Komňa, skąd może pochodzić nazwisko Komenský użyte przez jego ojca razem z rodowym Szeges. Dziadek Komeńskiego przybył z Węgier.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e John Amos Comenius, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-02-10] (ang.).
  2. ↑ a b c d e Agnieszka Banaś, Wizja alchemii i alchemików na przykładzie dzieła Jana Amosa Komeńskiego — Labirynt świata albo raj serca, [w:] Aleksander K. Smakosz (red.), Wpływ alchemii na współczesny świat: medycyna, farmacja, kultura, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 163–173, ISBN 978-83-965235-2-5.
  3. ↑ a b c d e f g h Komenský Jan Ámos, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-02-10].
  4. ↑ a b Agnieszka Banaś, Lekcja anatomii i stosunek lekarzy wobec pacjentów w świetle Labiryntu świata albo raju serca (1623) Jana Amosa Komeńskiego, „Pharmacopola”, 2 (3), lipiec 2022.
  5. ↑ Panegyricus Carolo Gustavo Magno Svecorum… – STOLICE WIELKOPOLSKIEGO PROTESTANTYZMU [online] [dostęp 2020-02-05] (pol.).
  6. ↑ Zbigniew Wójcik, Międzynarodowe położenie Rzeczypospolitej, w: Polska XVII wieku, Warszawa 1974, s. 54.
  7. ↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 440. ISBN 978-83-233-4066-9.
  8. ↑ Andrzej Fischer, Katalog polskich znaków pocztowych (i z Polską związanych), t. 1, Bytom: FISCHER Sp. z o.o., 2019.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Stanisław Helsztyński: Uczeń Amosa.
  • Comenius and the Problem of Interdisciplinarity. Andrzej Borkowski, Roman Mnich (red.), Siedlce, Wyd. IKRiBL, 2017, ISBN 978-83-64884-93-1.
  • Andrzej Borkowski: Poznawcze i dydaktyczne funkcje symboli w dziełach Jana Amosa Komeńskiego, [w:] Jan Amos Komeński a Europa XVII w., red. Barbara Sitarska i Roman Mnich, Siedlce, Wyd. UPH, 2012, s. 235–244, ISBN 978-83-63307-20-2.
  • Andrzej Borkowski: Biblijne oraz antyczne konteksty przedstawień władców i polityków w dziełach Jana Amosa Komeńskiego (rekonesans na podstawie edycji polskojęzycznych), „Studia Comeniana et historica” 87-88, XXXXII/2012, s. 5–12.
  • Daniel S. Larangé: La Parole de Dieu en Bohême et Moravie. La tradition de la prédication dans l’Unité des Frères de Jan Hus à Jan Amos Comenius, L’Harmattan, Paris: 2008 ISBN 978-2-296-06087-6.
  • Manfred Richter: Jan Amos Komeński w Polsce. Zarys życia i działalności, Siedlce, Wyd. IKRiBL, 2016, ISBN 978-83-64884-09-2.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Ámos_Komenský&oldid=74448458”