Przejdź do zawartości

Ogród Saski w Warszawie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy parku w Warszawie. Zobacz też: Ogród Saski w Lublinie.
Ogród Saski w Warszawie
Zabytek: nr rej. 512/1 z 1 lipca 1965
Ilustracja
Ogród Saski, główna aleja z fontanną (2008)
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Dzielnica

Śródmieście

Powierzchnia

15,5 ha

Data założenia

1724–1748

Projektant

Matthäus Daniel Pöppelmann
Zacharias Longuelune
Carl Friedrich Pöppelmann
Johann Christoph von Naumann
James Savage

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Ogród Saski w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ogród Saski w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ogród Saski w Warszawie”
Ziemia52°14′25″N 21°00′30″E/52,240278 21,008333
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Ogród Saski
Staw i Wodozbiór w Ogrodzie Saskim, ok. 1900
Staw i Wodozbiór współcześnie
Żelazna Brama
Teatr Letni
Oranżeria
Instytut Wód Mineralnych
Kamień upamiętniający dwóchsetlecie udostępnienia Ogrodu Saskiego do użytku publicznego
Fontanna
Pomnik Marii Konopnickiej
Płyta upamiętniająca Polaków, którzy zginęli w czasie II wojny światowej
Grób Nieznanego Żołnierza
Zegar słoneczny
Alegoria Medycyny
Alegoria Astronomii
Artur Grottger, W Saskim Ogrodzie, 1863

Ogród Saski – park miejski w śródmieściu Warszawy, położony między placem marsz. Józefa Piłsudskiego, placem Żelaznej Bramy, ul. Marszałkowską i ul. Królewską, na Osi Saskiej.

Pierwotnie geometryczny ogród francuski założony w latach 1724–1748 dla króla Augusta II Mocnego według projektu Matthäusa Daniela Pöppelmanna i Zachariasa Longuelune’a przy współpracy (od 1733) Carla Friedricha Pöppelmanna i Johanna Christopha von Naumanna jako ogród pałacu Saskiego. Został zdewastowany w czasie insurekcji kościuszkowskiej (1794), przekomponowany na krajobrazowy ogród angielski w latach 1816–1827 według projektu Jamesa Savage’a. Częściowo zniszczony w czasie powstania warszawskiego, został odtworzony po wojnie.

Jest pierwszym publicznym parkiem miejskim w Warszawie[1] i w Polsce[2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Ogród Saski został założony na przełomie XVII i XVIII wieku przez króla Augusta II Mocnego, na tzw. Osi Saskiej, jako ogród przypałacowy przy pałacu Saskim w stylu francuskim.

27 maja 1727 został udostępniony przez króla mieszkańcom Warszawy[3]. Był to pierwszy park publiczny w mieście[1]. Dla użytku dworu królewskiego pozostawiono dwa niewielkie ogródki w części przylegającej do pałacu Saskiego[2].

Ogród szybko zyskał dużą popularność stając się ulubionym miejscem wypoczynku i rozrywki mieszkańców miasta[4]. Mógł korzystać z niego każdy, kto był porządnie ubrany[4].

W 1748 August III Sas wzniósł tam Opernhaus (operalnię), pierwszy na terenie Polski zbudowany specjalnie w tym celu wolno stojący budynek teatralny[5]. W ogrodzie od XVIII wieku odbywały się występy orkiestry janczarskiej istniejącej na dworze króla Augusta II, która dawała tzw. Koncerty Promenadowe[6].

W 1797 Ogród Saski został odkupiony od dworu drezdeńskiego przez rząd pruski i przekazany miastu[7].

W 1847 w ogrodzie wybudowano zaprojektowany przez Henryka Marconiego Instytut Wód Mineralnych[8]. Pijalnia wód utrwaliła rolę Ogrodu Saskiego jako salonu Warszawy[9].

16 czerwca 1855 uruchomiono pierwszy warszawski wodociąg miejski, prowadzący wodę z Wisły przez stację pomp przy ul. Karowej, zbudowany według projektu Henryka Marconiego. Wzniesiony w Ogrodzie Saskim wodozbiór, o kształcie wzorowanym na rzymskiej świątyni Westy w Tivoli pod Rzymem, pełnił funkcję wieży ciśnień. Wodę ze zbiornika rozprowadzano do 16 zdrojów oraz 4 fontann w różnych częściach miasta, z najbardziej efektowną w samym Ogrodzie Saskim, zachowaną do dziś[10].

W czerwcu 1862 oficer armii rosyjskiej Andrij Potebnia dokonał w Ogrodzie Saskim nieudanego zamachu na namiestnika Królestwa Polskiego Aleksandra Lüdersa[11].

W XIX wieku zamieniony został w park w stylu angielskim. Do ogrodzonego obiektu nie były wpuszczane osoby niechlujnie ubrane lub nietrzeźwe[12], Żydzi w tradycyjnych strojach, a także dzieci do lat 14 bez opieki[13]. Przy każdej bramie ogrodu stał policjant[13]. W 1870 roku zbudowano tam drewniany budynek Teatru Letniego[14]. W 1899 Warszawskie Towarzystwo Higieniczne otworzyło w Ogrodzie Saskim jeden z pierwszych w mieście placów zabaw dla dzieci, ufundowany przez Wilhelma Raua[1]. Pomiędzy 31 marca a 2 kwietnia 1902 roku pierwsza polska wytwórnia filmowa Towarzystwo Udziałowe Pleograf założona przez wynalazcę Kazimierza Prószyńskiego[15] organizowała w budynku teatru pionierskie pokazy polskich filmów dokumentujących życie codzienne w Warszawie[15].

W 1935 przez zachodnią część parku przebito do placu Żelaznej Bramy i ul. Żabiej ulicę Marszałkowską[16]. Projekt przebicia tej ulicy do placu Bankowego dokończyli Niemcy podczas okupacji, wykorzystując zniszczenia w czasie obrony Warszawy w 1939, w tym zwłaszcza zniszczenie i rozbiórkę oficyn pałacu Błękitnego[16][17].

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 spłonął trafiony bombą budynek Teatru Letniego[18]. W wyniku pożarów ucierpiał także park[19]. W okresie okupacji niemieckiej Ogrodowi Saskiemu nadano niemiecką nazwę Sächsischengarten[20]. 4 maja 1942 został on zamknięty dla ludności polskiej[21].

W kwietniu 1945 oczyszczony z min park przekazano do użytku mieszkańców[22].

Drzewostan częściowo przetrwał wojnę, jednak wiele cennych starych drzew zostało uszkodzonych[23]. Największą ich grupę stanowią kasztanowce[24]. Rosną tam także m.in. topole czarne, wiązy, lipy drobnolistne, glediczje trójcierniowe, miłorzęby japońskie i klony pospolite[24].

W 1947 w parku wzniesiono murowany barak z przeznaczeniem na szkołę, który został rozebrany w latach 50[25]. Przed 1950 usunięto otaczające park ogrodzenie[26]. Został on także powiększony dzięki przyłączeniu do niego ogrodu Zamoyskich (od strony ul. Senatorskiej) oraz ogrodu Ministerstwa Spraw Zagranicznych (od strony ul. Wierzbowej)[27].

W 2023 spółka Pałac Saski poinformowała, że z planową inwestycją w zakresie odbudowy pałacu Saskiego, pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie koliduje ok. 150 drzew rosnących we wschodniej części Ogrodu Saskiego, głównie lip i dębów[28]. Do wycięcia przeznaczono 60 drzew, a 90 do przesadzenia w inne miejsca[28].

Najważniejsze obiekty

[edytuj | edytuj kod]

Obiekty nieistniejące lub przeniesione w inne miejsce

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Ewa Klekot (red.): Dane warszawskie. Warszawa: Muzeum Warszawy, s. Tab. Pierwsze razy. ISBN 978-83-65777-55-3.
  2. ↑ a b Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 44. ISBN 83-01-00061-9.
  3. ↑ Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta (wydanie I na podstawie wydania z 1893 roku). Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 55. ISBN 978-83-928349-8-4.
  4. ↑ a b Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 52.
  5. ↑ Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 38. ISBN 83-01-00061-9.
  6. ↑ „Tradycyjne Koncerty Promenadowe w Ogrodzie Saskim” Onet.pl.
  7. ↑ Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta (wydanie I na podstawie wydania z 1893 roku). Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 56. ISBN 978-83-928349-8-4.
  8. ↑ Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 72−73. ISBN 83-7005-191-X.
  9. ↑ Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 295. ISBN 83-213-2958-6.
  10. ↑ Pierwszy warszawski wodociąg. E-kartka z Warszawy. [dostęp 2018-06-28].
  11. ↑ Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 100. ISBN 83-01-00061-9.
  12. ↑ Stefania Podhorska-Okołów: Warszawa mego dzieciństwa. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1955, s. 143.
  13. ↑ a b Józef Galewski, Ludwik B. Grzeniewski: Warszawa zapamiętana. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1961, s. 26.
  14. ↑ Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748–1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 118. ISBN 83-06-01183-X.
  15. ↑ a b Władysław Jewsiewicki: Kazimierz Prószyński. Warszawa: Interpress, 1974, s. 33–38.
  16. ↑ a b Stanisław Łoza: Szkice warszawskie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958, s. 58.
  17. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 171. ISBN 83-88372-28-9.
  18. ↑ Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748–1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 126. ISBN 83-06-01183-X.
  19. ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 214.
  20. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 49. ISBN 978-83-07-03239-9.
  21. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 38. ISBN 978-83-07-03239-9.
  22. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 25, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  23. ↑ Czesław Łaszek: Przyroda Warszawy. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 13–14.
  24. ↑ a b Czesław Łaszek: Przyroda Warszawy. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 14.
  25. ↑ Jakub Jastrzębski. Tymczasowe oblicze ogrodu Saskiego. „Skarpa Warszawska”, s. 24−25, maj 2023. 
  26. ↑ Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 163. ISBN 83-01-00061-9.
  27. ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 346. ISBN 83-06-00089-7.
  28. ↑ a b Tomasz Urzykowski. Ropucha zatrzyma odbudowę Pałacu Saskiego?. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 12 grudnia 2023. 
  29. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 211. ISBN 83-912463-4-5.
  30. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 210. ISBN 83-912463-4-5.
  31. ↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 164. ISBN 83-01-06109-X.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ogród_Saski_w_Warszawie&oldid=74518295”