Ossoria (herb szlachecki)

Ossoria
	; Herb Ossoria
Typ herbu	szlachecki
Zawołanie	Hosoryja, Osoryja, Szarza
Alternatywne nazwy	Scharza, Ossorya, Osorya, Ozorya, Poświst, Szarza, Sarza, Starza, Ossorja, Sztarza, Ossolynczyk
Pierwsza wzmianka	1396 (zapis),; 1413 (pieczęć)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ossoria – polski herb szlachecki, noszący zawołania Hosoryja, Osoryja i Szarza^[6]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480^[7]. Ossoria jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku^[8].

Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej, sandomerskiej, lubelskiej i sieradzkiej^[9]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Ossoria, należy wymienić Konarskich^[10] i Tyrawskich^[11].

Ossorii używała też Emilia Sczaniecka^[12].

Opis herbu

Opis historyczny

Jedna ze stron manuskryptów Jana Długosza, zawierająca opisy polskich herbów

Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco^[1]:

Stharza, que rotam ceruleam absque pecia, quam super imposita crux, in campo rubeo defert pro insigni. Genus Polonicum in quo viri ciuiles et humani.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Po przetłumaczeniu:

Ossoria, która koło niebieskie bez części, którą dopełnia wyżej nałożony krzyż, w polu czerwonym ma za znak. Ród polski, w którym mężczyźni ludzcy.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Bartosza Paprockiego i Szymona Okolskiego, opisuje herb^[3]:

Ma być koło żółte, którego dzwona jednego u góry prosto nie masz, ale miasto niego, krzyż czy miecz otłuczony prosto stoi, w polu czerwonem, na hełmie trzy pióra strusie.

Kasper Niesiecki, Herbarz Polski, T. VII

Opis współczesny

Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco^[a]:

Na tarczy w polu czerwonym, złote koło wyszczerbione ze srebrnym krzyżem.

W klejnocie trzy pióra strusie.

Labry herbowe czerwone, podbite złotem.

Geneza

Najwcześniejsze wzmianki

Herb był również wspomniany w zapiskach sądowych z 1396 roku^[4].

W wyniku unii horodelskiej w 1413 roku, herb został przeniesiony na Litwę. Do rodu Ossoriów przyjęty został wówczas bojar (według Władysława Semkowicza, najprawdopodobniej pochodzący ze żmudzi), o imieniu Twerbud (Twerbuth, Twiributh). Adoptującym do rodu polskiego był Mikołaj z Korabiewic, który do aktu przywiesił swą pieczęć^[8].

Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz^[1].

Herbowni

Z tym tematem związana jest kategoria: Ossoriowie.

Lista Tadeusza Gajla

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)^[13]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla^[14] (132 nazwiska^[15]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Ossoria. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Ossoria^[15]:

Aniukiewicz.

Bakłanowski, Billicki, Bochłowski, Bochołowski, Bogdal, Bogdan, Boklewski, Boklowski, Bokłowski, Brochocki, Brochowicz, Bukowski, Burzyński, Busz, Buszkowski, Bychawski.

Cepliński, Cerpicki, Chrystowski, Cieplicki, Ciepliński, Ciereszkiewicz, Ciereszko, Cierpecki, Cierpicki, Czeszyk.

Dąbrowski, Dobiecki.

Filipowski.

Gordyk, Gordyka, Gordzikowski, Gorecki, Górecki, Grabnicki, Grabownicki, Grodzicki.

Hruszewicz, Hurski.

Janowski.

Kempski, Kępski, Koło, Kołomyjski, Kołpytowski, Konarski, Kondracki, Kondradzki, Konracki, Konradzki, Korabiewski, Korabski, Korkosz, Korkoz, Korkoza, Kostecki, Kostrzecki, Kostrzewski, Kowalowski, Krasowski, Krassowski, Krzesławski, Krzywoszewski, Kudelski, Kunradzki, Kurski, Kwasowski, Kwassowski.

Lasowski, Lassowski, Lazański, Lednicki.

Łaganowski, Łaszewski.

Martos, Metalski, Mietelski, Mietniowski, Mietulski, Mikosz, Mioduski.

Nagorczewski, Niepoczołowski, Niepoczołtowski.

Odorski, Olszowski.

Pelwelski, Pełka, Pierzczewski, Pieskowski, Pilchowski, Pitkowski, Pitowski, Płochocki, Podgrodzki, Poleski, Pytkowski, Pytowski.

Rus, Rusecki, Rusiecki, Ruszecki, Ryterowski.

Schleewitz, Sędzimir, Skrobaczewski, Stadnicki, Striżewski.

Ściborzycki, Świeczka.

Terawski, Trojanowski, Twardzicki, Twerbus, Twierbutt, Twirbut, Tworkowski, Tyrawski.

Werbotych, Werbotycz, Werburt, Werbut, Wodecki, Wołodyjowski.

Zawisza, Złocki, Złotnicki, Złotski, Zręcki, Zrzęcki.

Żernicki

Tadeusz Gajl, Herbarz Polski

Pozostałe nazwiska

Jury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwiskach Bałtowski i Żyburtowicz^[16].

Odmiany

Odmiany herbu Ossoria

Odmiany arystokratyczne herbu Ossoria

Herby uznawane za odmiany tylko przez pojedynczych heraldyków

Ossoria w *Tablicach odmian herbowych* Teodora Chrząńskiego (1909). I rząd, II kolumna.

Galeria

Ekslibris z herbem Ossoria, należący do Wojciecha Dobieckiego
Szkatuła cukrowa z herbem Ossoria, datowana na XIX wiek

Zobacz też

Uwagi

↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c JanJ. Długosz JanJ., Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego wydał dr. Z. Celichowski, ZygmuntZ. Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 20 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
↑ TadeuszT. Gajl TadeuszT., Ossorya: Nazwiska [online], gajl.wielcy.pl [dostęp 2021-06-14] .
↑ ^a ^b KasperK. Niesiecki KasperK., Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. 7, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 585 [dostęp 2021-05-22] .
↑ ^a ^b Juliusz KarolJ.K. Ostrowski Juliusz KarolJ.K., Księga herbowa rodów polskich, Księgarnia Antykwarska B. Bolcewicza, 1906, s. 388 [dostęp 2021-04-03] .
↑ Genealogia dynastyczna [online], web.archive.org, 25 grudnia 2014 [dostęp 2021-06-14] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-25] .
↑ ^a ^b AlfredA. Znamierowski AlfredA., Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 141, ISBN 83-7391-166-9 .
↑ Długosz 1885 ↓, s. 24.
↑ ^a ^b WładysławW. Semkowicz WładysławW. (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. VIII, Kraków: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1928, s. 140 .
↑ AlfredA. Znamierowski AlfredA., Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 169, ISBN 83-7391-166-9 .
↑ Niesiecki 1840 ↓, s. 182–187.
↑ Niesiecki 1842 ↓, s. 171–173.
↑ Emilia Helena Sczaniecka z Łagowca h. Ossoria [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2022-04-28] .
↑ Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
↑ Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
↑ ^a ^b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.
↑ Łyczkowski ↓.

Bibliografia

KasperK. Niesiecki KasperK., Herbarz polski, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. V, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1840, s. 479 .
KasperK. Niesiecki KasperK., Herbarz polski, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. IX, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1842, s. 471 .
TadeuszT. Gajl TadeuszT., Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252 .

Linki zewnętrzne

Tadeusz Gajl: Nazwiska. gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
Jury Łyczkowski: Herby szlachty litwińskiej. lyczkowski.net. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
Dzieje zasobu. agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).

[13] Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.

[:0223-1] JanJ. Długosz JanJ., Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego wydał dr. Z. Celichowski, ZygmuntZ. Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 20 [dostęp 2021-06-14] (pol.).

[:1-2] TadeuszT. Gajl TadeuszT., Ossorya: Nazwiska [online], gajl.wielcy.pl [dostęp 2021-06-14] .

[:0-3] KasperK. Niesiecki KasperK., Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. 7, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 585 [dostęp 2021-05-22] .

[:02-4] Juliusz KarolJ.K. Ostrowski Juliusz KarolJ.K., Księga herbowa rodów polskich, Księgarnia Antykwarska B. Bolcewicza, 1906, s. 388 [dostęp 2021-04-03] .

[5] Genealogia dynastyczna [online], web.archive.org, 25 grudnia 2014 [dostęp 2021-06-14] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-25] .

[Znamierowski-6] AlfredA. Znamierowski AlfredA., Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 141, ISBN 83-7391-166-9 .

[CITEREFDługosz188524-7] Długosz 1885 ↓, s. 24.

[:5212-8] WładysławW. Semkowicz WładysławW. (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. VIII, Kraków: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1928, s. 140 .

[Znamierowski2-9] AlfredA. Znamierowski AlfredA., Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 169, ISBN 83-7391-166-9 .

[CITEREFNiesiecki1840182–187-10] Niesiecki 1840 ↓, s. 182–187.

[CITEREFNiesiecki1842171–173-11] Niesiecki 1842 ↓, s. 171–173.

[12] Emilia Helena Sczaniecka z Łagowca h. Ossoria [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2022-04-28] .

[CITEREFDzieje_zasobuLinki_zewnętrzne-14] Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.

[CITEREFGajl2007Bibliografia-15] Gajl 2007 ↓, Bibliografia.

[CITEREFGajlLinki_zewnętrzne-16] Gajl ↓, Linki zewnętrzne.

[CITEREFŁyczkowski-17] Łyczkowski ↓.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[a]

[13]

[14]

[15]

[16]

Herby	szlachecki mieszczański chłopski własny państwowy miejski korporacji fantazyjne mówiący
Elementy herbu	tarcza herbowa godło (figury heraldyczne, mobilia herbowe) klejnot herbowy zawój (tortillon) korona heraldyczna korona rangowa hełm heraldyczny labry ostrew płaszcz heraldyczny trzymacze heraldyczne podpory heraldyczne postument heraldyczny order herbowy dewiza herbowa zawołanie
Oznaki godności	świeckie kościelne
Inne	herbarz rola herbowa herold blazonowanie szrafowanie tynktura krzyż heraldyczny totem kamon
Działy heraldyki	heraldyka francuska (heraldyka napoleońska) heraldyka polska (heraldyka kaszubska) heraldyka brytyjska (heraldyka angielska, heraldyka szkocka) heraldyka kościelna heraldyka szachowa heraldyka fantazyjna