Dikdik
| Madoqua | |||
| Ogilby, 1837[1] | |||
Przedstawiciel rodzaju – dikdik sawannowy (M. kirkii) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
dikdik | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Antilope saltiana Desmarest, 1816 | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Dikdik[4] (Madoqua) – rodzaj ssaków kopytnych z podrodziny antylop (Antilopinae) w rodzinie wołowatych (Bovidae). Pierwsze ślady pobytu antylopy na Ziemi szacuje się na okres 3,5 mln lat temu, kiedy to w północnej Tanzanii w jednym z wykopalisk w Laetoli natrafiono na ślady zostawiane w popiele wyrzucanym przez wulkan. Znaleziono tam też ich odchody, tzw. koprolity w postaci skamieniałych kulek.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce Południowej oraz Wschodniej (Etiopia, Somalia, Kenia, Tanzania, Namibia, Angola)[5][6][7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Należą do najmniejszych antylop. Długość ciała 47,5–69 cm, długość ogona 2,5–8 cm, długość ucha 6–8,6 cm, wysokość w kłębie 32–43 cm; masa ciała 2,1–9,1 kg (samice są nieco cięższe i większe od samców)[6][8]. Są często porównywane wielkością do zająca. Zdarza się, że padają ofiarą drapieżnych ptaków. Sierść ma kolor szaro-brązowy w górnych i prawie biały w dolnych partiach. Samce mają krótkie, szpiczaste różki. Nazwa dikdik pochodzi od dźwięku, który wydają, gdy są zaniepokojone.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1837 roku irlandzki przyrodnik William Ogilby w artykule poświęconym rodzajom przeżuwaczy opublikowanym na łamach Proceedings of the Zoological Society of London[1]. Na gatunek typowy Ogilby wyznaczył (oryginalne oznaczenie) dikdika żwawego (M. saltiana).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Madoqua: amh. mĕdaqqwa rodzima nazwa z Etiopii dla dikdików[9][10].
- Rhynchotragus: gr. ῥυγχος rhunkhos ‘pysk’; τραγος tragos ‘kozioł’[2]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Madoqua guentheri O. Thomas, 1894.
- Praemadoqua: łac. prae ‘przed’; rodzaj Madoqua Ogilby, 1837[11]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Praemadoqua avifluminis Dietrich, 1950.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Liczba gatunków w obrębie Madoqua jest przedmiotem dyskusji; Mammals of the World[7] wymienia cztery (guentheri, kirkii, piacentinii, saltiana), Mammals Diversity Database[12] siedem (cavendishi, damarensis, guentheri, kirkii, piacentinii, saltiana i thomasi), All the Mammals of the World[8] osiem (cavendishi, damarensis, guentheri, hindei, kirkii, piacentinii, saltiana i thomasi), Handbook of the Mammals of the World[6] i Illustrated Checklist of the Mammals of the World[5] dwanaście (cavendishi, damarensis, guentheri, hararensis, hindei, kirkii, lawrancei, phillipsi, piacentinii, saltiana, swaynei i thomasi), natomiast Ungulate Taxonomy[13] trzynaście (cavendishi, damarensis, guentheri, hararensis, hindei, kirkii, lawrancei, phillipsi, piacentinii, saltiana, smithii, swaynei i thomasi); tutaj lista występujących współcześnie gatunków za Mammals Diversity Database[12]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[4] | Podgatunki[6][5][8] | Rozmieszczenie geograficzne[6][5][8] | Podstawowe wymiary[6][8][a] | Status IUCN[14] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Madoqua saltiana | (Desmarest, 1816) | dikdik żwawy | 5 podgatunków | Półwysep Somalijski (Etiopia, Erytrea, Dżibuti i Somalia), marginalnie w południowo-wschodnim Sudanie (na południe od rzeki Atbara); być może północno-wschodnia Kenia | DC: 52–67 cm DO: 3,5–8 cm MC: 2,3–3 kg |
LC | |
| Madoqua piacentinii | Drake-Brockman, 1911 | dikdik srebrzysty | gatunek monotypowy | Somalia (znany z kilku miejsc na środkowym wybrzeżu, niemal tak daleko na południe jak rzeka Uebi Szebelie; rozmieszczenie wydaje się być sporadyczne) | DC: około 47 cm DO: około 3,7 cm MC: około 2,1 kg |
DD | |
| Madoqua thomasi | (O. Neumann, 1905) | dikdik tanzański | gatunek monotypowy | Tanzania (od Mwanza, Olduvai i jeziora Manyara do Kondoa, Dodoma, Bugogo, Irangi i Tabora) | brak danych | NE | |
| Madoqua kirkii | (Günther, 1880) | dikdik sawannowy | gatunek monotypowy | północno-wschodnia Kenia od północnego Ewaso Ng’iro do wybrzeża Lamu, na północ do Somalii (do Mogadiszu), prawdopodobnie na wschód i północ od rzeki Tana (lub rzeki Athi) | DC: około 63 cm DO: brak danych MC: około 9,1 kg |
LC | |
| Madoqua cavendishi | O. Thomas, 1898 | dikdik płochy | 2 podgatunki | południowo-wschodnia i południowo-zachodnia Kenia oraz północna i północno-wschodnia Tanzania | brak danych | NE | |
| Madoqua guentheri | O. Thomas, 1894 | dikdik drobny | 2 podgatunki | południowo-wschodni Sudan Południowy (na wschód od prowincji Nil Biały), północno-wschodnia Uganda, północna Kenia, południowa i południowo-wschodnia Etiopia oraz Somalia (z wyjątkiem regionów przybrzeżnych) | DC: 50–68 cm DO: 2–5 cm MC: 3,5–4,6 kg |
LC | |
| Madoqua damarensis | (Günther, 1880) | dikdik namibijski | gatunek monotypowy | południowo-zachodnia Angola, północno-zachodnia i północna Namibia, na południe aż do gór Brukkaros na 25°50′ S | DC: 58–69 cm DO: 3,2–5,6 cm MC: 4,6–5,5 kg |
NE |
Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.
Opisano również gatunek wymarły z czwartorzędu dzisiejszej Tanazanii[3]:
- Madoqua avifluminis (Dietrich, 1950)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b W. Ogilby. On the generic characters of Ruminants. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 4, s. 137, 1836. (ang.).
- ↑ a b O.R. Neumann. Über neue Antilopen-Arten. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1905, s. 88, 1905. (niem.).
- ↑ a b W.O. Dietrich. Fossile Antilopen und Rinder Aquatorialafrikas. (Material der Kohl-Larsen’schen Expeditionen). „Paläontographica”. Abteilung A. 99, s. 34, 1950. (niem.).
- ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 178, 179. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 342. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ a b c d e f C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 653–656. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Madoqua. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 609–610. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 396, 1904. (ang.).
- ↑ Madoqua. Oxford Living Dictionares. [dostęp 2018-02-15]. (ang.).
- ↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 206. (ang.).
- ↑ a b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-27]. (ang.).
- ↑ C. Groves & P. Grubb: Ungulate Taxonomy. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2011, s. 176–179. ISBN 978-1421400938. (ang.).
- ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-27]. (ang.).