Mandarynka (ptak)
| Aix galericulata[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
samiec w szacie godowej | |||
samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
mandarynka | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
| Zasięg występowania | |||
letnie lęgowiska siedliska całoroczne przeloty zimowiska populacje introdukowane przez człowieka | |||
Mandarynka[4], kaczka mandarynka[5] (Aix galericulata) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje dorzecze Amuru, Sachalin, Japonię, Mandżurię, wschodnie Chiny. Zimuje w Japonii i południowo-wschodnich Chinach. Hodowany w Europie od XVIII wieku jako ptak ozdobny. Zbiegłe osobniki utworzyły utrzymujące się, osiadłe populacje, głównie w dużych miastach. Spotykana również w Polsce, sporadycznie gniazduje, głównie w Parku Łazienkowskim w Warszawie. Nie wyróżnia się podgatunków[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Cechy gatunku
[edytuj | edytuj kod]- Ma charakterystyczny dla całego rodzaju Aix kształt dzioba, którego nie mają żadne inne kaczki. U obu płci pióra z tyłu głowy tworzą charakterystyczny czub.
- Samiec ubarwiony bardzo jaskrawo i kontrastowo. Jego rude ramieniowe lotki drugorzędowe są znacznie wydłużone i tworzą przy złożonych skrzydłach sterczące ku górze grzebienie z białymi końcówkami. Od nasady czerwonego dzioba, przez oko, po koniec czuba ciągnie się szeroki, biało-kremowy pas. Ponad nim czoło i przód ciemienia metalicznie zielony, natomiast tył ciemienia i potylica rdzawa. Rdzawe pióra na bokobrodach i szyi wydłużone i wąskie, przypominają kołnierz; w tylnej jego części wąski metaliczno-zielony pas. Przód szyi, górna część i boki piersi metaliczno-fioletowe, w dolnej części przez fioletową plamę ciągną się dwa białe pasy. Spód ciała biały, grzbiet ciemny, boki beżowe. Ogon ciemny, podogonie białe, a łapy pomarańczowe. Na skrzydłach zielone lusterka.
- Samica znacznie skromniej ubarwiona. Wierzch ciała szarobrunatny o oliwkowym odcieniu, z wąskim białym pasem wokół oczu i na podgardlu. Kantarek, podbródek i przód szyi białe. Spód ciała popielaty w duże, jasne plamy, podogonie białe, ogon czarny. Na skrzydłach metaliczne zielone lusterka. Ma żółtawe łapy i ciemnoszary dziób. Odzywa się głuchym „atsk”.
- Gdy mają na sobie upierzenie spoczynkowe, płeć rozróżnia się po kolorze dzioba.
- Jest nadrzewną kaczką. W locie cechuje ją duża zwrotność, co zawdzięcza odpowiedniej proporcji między masą ciała a wymiarami skrzydeł oraz długiemu ogonowi. By usiąść na szczycie drzewa, potrafi szybko wzbić się w powietrze. Zręcznie porusza się między gałęziami. Samiec wydaje ostre „wrrik”.
- W naturze występuje również inna kaczka nadrzewna – karolinka, pochodząca z Ameryki Północnej, podobna do mandarynki. Również jest drobna, barwna i prowadzi zbliżony tryb życia, ale różni się nieco upierzeniem i kaczor nie ma rudego żagla.
- W hodowli spotykana jest częściowo zmutowana odmiana mandarynki o niemal białym upierzeniu.
Wymiary średnie
[edytuj | edytuj kod]- długość ciała ok. 41–49 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 65–75 cm
masa ciała ok. 500 g
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Biotop
[edytuj | edytuj kod]- Śródleśne jeziora i rzeki. Populacje europejskie zamieszkują głównie stawy w miejskich parkach.
Gniazdo
[edytuj | edytuj kod]- W dziupli, pod wiatrołomami lub w zaroślach, szczelinach skalnych, rozgałęzieniach pni, w pobliżu wody, znacznie rzadziej na ziemi. Chętnie zasiedla budki lęgowe zawieszone na drzewach.
Jaja
[edytuj | edytuj kod]- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu-maju 7–12 brunatnawych jaj o wymiarach: 51x37 mm[7].
Wysiadywanie
[edytuj | edytuj kod]- Jaja składane w jednodniowych odstępach wysiadywane są przez okres 28–30 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po wykluciu, a umiejętność latania zdobywają po 40–45 dniach, wówczas się usamodzielniają. Ich puch jest tak gruby i lekki, że chroni pisklęta przy upadkach na ziemię nawet z 10 metrów. Wykonano doświadczenia, które wykazały, że kaczęta mandarynki wychowane w gnieździe na drzewie nie boją się wysokości.
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]- Pokarm roślinny i zwierzęcy (bezkręgowce) zbierany z powierzchni wody. Jesienią najczęściej jedzą bukiew i żołędzie.
Status
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) mandarynka od 2000 klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern); wcześniej, od 1988 była uznawana za gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened). W 2006 roku organizacja Wetlands International szacowała liczebność światowej populacji na około 65–66 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy, choć niektóre populacje mogą być stabilne[3].
W Polsce nie podlega ochronie, jako gatunek potencjalnie inwazyjny[8]. Po raz pierwszy na terenie Polski stwierdzona w 1963/1964, a od 1995 jest notowana corocznie, głównie w parkach w różnych miastach. W 1999 celowo wypuszczono na wolność mandarynki w Parku Łazienkowskim w Warszawie, w 2001 odnotowano tam pierwszy na terenie kraju udany lęg ptaków tego gatunku na wolności[9]. W latach 2015–2018 liczebność populacji lęgowej na terenie kraju szacowano na 90–100 par[10]. Później notowano pojedyncze lęgi w różnych miejscach Polski. W drugiej dekadzie XXI w. poza Warszawą najbardziej stabilna, choć znacznie mniej liczna, populacja lęgowa wytworzyła się w Brzegu[11].
Symbolika
[edytuj | edytuj kod]W kulturze chińskiej para kaczek mandarynek jest symbolem wierności. Ptaki te bowiem łączą się w pary na całe życie. Chińczycy uważają, że kiedy jedna z kaczek ginie, druga umiera ze zgryzoty.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Aix galericulata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 598.
- ↑ a b Aix galericulata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Tadornini Reichenbach, 1849-50 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-25].
- ↑ Denis Lepage: Mandarynka (Aix galericulata) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2013-11-10].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-07-26]. (ang.).
- ↑ BTO BirdFacts | Mandarin Duck [online], app.bto.org [dostęp 2023-02-07] (ang.).
- ↑ Gatunki obce w Polsce [online], www.iop.krakow.pl [dostęp 2018-12-31].
- ↑ K. Mazurska, W. Solarz, H. Okarma: mandarynka – karta informacyjna gatunku. [w:] Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania oraz Analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych wraz z opracowaniem planów działań dla dróg priorytetowych [on-line]. 2018. [dostęp 2020-07-26].
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Marek Stajszczyk, Brzeg mandarynką słynie [online], Oficjalny serwis Urzędu Miasta w Brzegu, 12 kwietnia 2020 [dostęp 2023-03-18].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).