Mieczysław Gębarowicz

Mieczysław Jan Gębarowicz
Data i miejsce urodzenia	17 grudnia 1893 ; Jarosław, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	2 września 1984 ; Lwów, USRR, ZSRR
	profesor nauk humanistycznych
	Specjalność: historia sztuki
Alma Mater	Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
Doktorat	1921
Habilitacja	1928
Profesura	1936
	Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie; Politechnika Lwowska
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tablica pamiątkowa na ścianie kamienicy przy ul. Senatorskiej 9 we Lwowie, w której przez ponad 50 lat mieszkał prof. Mieczysław Gębarowicz

Mieczysław Jan Gębarowicz^[1]^[2] (ur. 17 grudnia 1893 w Jarosławiu, zm. 2 września 1984 we Lwowie) – polski uczony i humanista, profesor historii sztuki.

Życiorys

Urodził się 17 grudnia 1893 w Jarosławiu, w rodzinie Teofila, inżyniera, i Bronisławy ze Smolków^[3]. Ojciec przez pewien czas pracował jako zastępca naczelnika stacji kolejowej Stanisławów III^[4], później jako naczelnik stacji kolejowej w Buczaczu^[5], był członkiem Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[6]. Mieczysław wraz z rodzicami mieszkał w Jarosławiu, Stanisławowie, później w Buczaczu i wreszcie we Lwowie. Korzeni jego patriotycznej postawy należy szukać w domu rodzinnym. Obaj bracia: Tadeusz (jego kolegą z klasy był Stanisław Czerny^[7]) i Stanisław zapisali się chlubnie w walkach o niepodległość. Także Mieczysław organizował drużynę skautową w Buczaczu, a po upadku monarchii austro-węgierskiej wstąpił do Wojska Polskiego i bronił Lwowa w 1918. W 1912 ukończył z wynikiem chlubnym C. K. Gimnazjum w Buczaczu^[8]. Był członkiem organizacji „Zet”, od 1911 „Zarzewia”. Studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego na dwóch kierunkach: historii powszechnej i historii sztuki.

Studia te zostały przerwane na pewien czas przez wydarzenia I wojny światowej, gdy służył w szeregach armii austriackiej (1915–1918). U kresu wojny w listopadzie 1918 brał udział w obronie Lwowa w ramach wojny polsko-ukraińskiej.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości od 1920 do 1922 był asystentem w Katedrze Historii Polski Uniwersytetu Jana Kazimierza. W 1921 został doktorem na UJK^[9]. W 1922 przeszedł do pracy w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, gdzie od 1923 był kustoszem Muzeum Lubomirskich. Prowadził szerokie prace naukowe, brał udział w naukowo-dydaktycznych podróżach do Włoch, Francji, Belgii, Hiszpanii, Niemiec, Austrii i Czechosłowacji. W 1928 obronił rozprawę habilitacyjną na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, uzyskując stopień docenta historii sztuki. W październiku 1936 otrzymał tytuł profesora tytularnego na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie^[10]. Od roku 1923 do 1938 wykładał również historię sztuki na Wydziale Architektonicznym Politechniki Lwowskiej.

Po wybuchu II wojny światowej i nagłej śmierci w dniu 18 września 1939 dyrektora Ossolineum Ludwika Bernackiego był - obok Kazimierza Tyszkowskiego i Władysława Wisłockiego - jednym z trzech dyrektorów ZNiO. W grudniu 1939 roku nowym dyrektorem Ossolineum został polski komunista Jerzy Borejsza.

Po zajęciu Lwowa przez Niemców w 1941 roku i skrytobójczym zamordowaniu Władysława Wisłockiego, kierującego początkowo ZNiO, kurator Ossolineum połączonego z Biblioteką Baworowskich, książę Andrzej Lubomirski w tajemnicy mianował Mieczysława Gębarowicza dyrektorem zakładu. Przez okres aż do ponownego zajęcia Lwowa przez Rosjan w lipcu 1944 roku starał się zabezpieczyć i ochronić przed zniszczeniem zasoby Ossolineum.

W 1944 roku pomagał wywieźć do Krakowa ok. 2,3 tys. rękopisów, wśród nich autografy dzieł Słowackiego, Fredry, Reymonta, Sienkiewicza i Mickiewicza (w tym „Pan Tadeusz”), 2,4 tys. polskich rysunków i rycin oraz kilkaset numizmatów, które staną się podstawą kolekcji wrocławskiego Ossolineum^[9]. Mieczysław Gębarowicz w 1944 roku pozostał świadomie we Lwowie. W 1946 roku został zastępcą kierownika Katedry Teorii i Historii Sztuki Uniwersytetu im. Franki. Dzięki jego staraniom w lipcu 1946 r. przyjechały do Wrocławia jako dar narodu radzieckiego dla narodu polskiego 7083 rękopisy, 35 565 starodruków i 107 397 druków z XIX i XX w., a w marcu 1947 roku ok. 67 tys. książek^[9]. Jego decyzja pozostania na straży pozostałych we Lwowie zbiorów Ossolineum wiąże się z dramatyczna decyzją narzucenia obywatelstwa radzieckiego i odrzucenia propozycji objęcia dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie albo katedry historii sztuki na uniwersytetach w Toruniu i Wrocławiu^[9]. W lutym 1950 roku wraz z innymi starszymi pracownikami biblioteki jako element niepożądany został zwolniony z pracy. Pracował później jako zwykły bibliotekarz w różnych lwowskich instytucjach, zakwalifikowany jako młodszy pracownik naukowy. Do nowej Polski przyjechał po raz pierwszy w 1957 r. i odrzucił propozycję zostania dyrektorem Ossolineum we Wrocławiu. Dopiero w 1962 r. (w wieku 69 lat) uzyskał sowiecką nominację na starszego pracownika naukowego. W 1962 roku został wyrzucony na emeryturę w atmosferze nagonki z powodu wydania w PRL jego pracy naukowej o lwowskich dziełach sztuki pt: Studia nad dziejami kultury artystycznej późnego renesansu w Polsce^[11]. Dodatkową karą było pozbawienie dostępu do archiwów w macierzystej bibliotece^[9]. W 1970 r. otrzymał od PRL medal za zasługi dla rozwoju Ossolineum. W 1981 r. napisał na zamówienie Instytutu Historii PAN „Autobiografię”, która miała się znaleźć w tomie autobiografii najwybitniejszych polskich uczonych, i którą opublikował rok później katolicki „Znak”^[9]. Był autorem imponującej liczby kolejnych dzieł naukowych pisanych w nader skromnych warunkach materialnych, bez możliwości korzystania z zasobów bibliotecznych Ossolineum. Po śmierci uczonego zostały wydane dwie wybitne prace poświęcone sztuce Ukrainy i Lwowa: Najstarszy ikonostas cerkwi wołoskiej we Lwowie (Wrocław, 2016) oraz Mater Misericordia -- Pokrow -- Pokrowa w sztuce i legendzie środkowo-wschodniej Europy (Wrocław, 1986).

Zmarł we Lwowie 2 września 1984 i został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim w grobowcu rodziny Klamutów^[9]. O jego szczególnej pozycji świadczyć może przydomek „Papieża Polonii lwowskiej”. Jego imieniem nazwano aulę Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.

Ordery i odznaczenia

Medal Niepodległości (16 września 1931)^[12]
Srebrny Krzyż Zasługi (25 maja 1928)^[13]^[3]

Przypisy

↑ X. Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazyum w Buczaczu za rok szkolny 1909. Buczacz: Nakładem Funduszu Naukowego, z drukarni ludowej W. Dratlera w Buczaczu, 1909, s. 70.
↑ XII. Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazyum w Buczaczu za rok szkolny 1911. Buczacz: Nakładem Funduszu Naukowego, z Drukarni Stanisława Kuźniarskiego w Jaśle, 1911, s. 70.
↑ ^a ^b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 83. [dostęp 2021-07-19].
↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1900. Lwów: drukarnia Władysława Łozińskiego, 1900, s. 662, Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: drukarnia Władysława Łozińskiego, 1911, s. 881.
↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: drukarnia Władysława Łozińskiego, 1913, s. 367.
↑ Sprawy bieżące. Okręg VI. „Przewodnik Gimnastyczny „Sokoł” : organ Związku Polskich Gimnastycznych Towarzystw Sokolich”. R. 23. 3, s. 22, luty 1903.
↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazjum w Buczaczu za rok szkolny 1909. Buczacz: Drukarnia ludowa W. Dratlera w Buczaczu, 1909, s. 74.
↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Buczaczu za rok szkolny 1912. Buczacz: Nakładem Funduszu Naukowego, z Drukarni Stanisława Kuźniarskiego w Jaśle, 1912, s. 91.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Mieczysław Gębarowicz. Strażnik polskich skarbów Ossolineum we Lwowie, „wyborcza.pl” [dostęp 2018-06-21] (pol.).
↑ Nowi profesorowie na Uniwersytecie lwowskim. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 245 z 24 października 1936.
↑ Fragment w wersji elektronicznej na stronie http://www.lwow.com.pl/gebarowicz/gebarowicz.html
↑ M.P. z 1931 r. nr 218, poz. 296 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
↑ M.P. z 1928 r. nr 122, poz. 203 „za zasługi, położone dla rozwoju Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie”.

Bibliografia

Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Czasopismo ZNiO, Zeszyt 4 (1994) poświęcony profesorowi Mieczysławowi Gębarowiczowi w setną rocznicę urodzin [1]
Mieczysław Gębarowicz, Autobiografia. Jeden żywot w służbie nauki. „Znak”. 1982, nr 5.
Stanisław Biegański, Marian Brzezicki. Prof. dr Mieczysław Gębarowicz. Wspomnienie pośmiertne / Z żałobnej karty. „Biuletyn”. Nr 48, s. 47–48, 88, Grudzień 1984. Koło Lwowian w Londynie.
Stanisław S. Nicieja, Papież Polonii lwowskiej [w:] „Przegląd Humanistyczny”. 12, 1987.
Władysław Szczepański. Mistrz i nauczyciel - wspomnienie ucznia o profesorze Gębarowiczu. „Czasopiśmo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich”. 1994, zeszyt 4.
„Czasopismo ZNiO”. 4, 1994 (artykuły opublikowane w poświęconym w całości M. Gębarowiczowi).
Witold Szolginia, Tamten Lwów. Arcylwowianie, Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Sudety”, 1997.
Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 150, 168, 199, 233–234. ISBN 978-83-7188-964-6.
Maciej Matwijów, Mieczysław Gębarowicz 1893–1984, DiG, 2013. ISBN 978-83-7181-786-1.
Mariusz Urbanek, Mieczysław Gębarowicz. Strażnik polskich skarbów Ossolineum we Lwowie. „Gazeta Wyborcza”. 16 marca 2018.

Linki zewnętrzne

[1] X. Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazyum w Buczaczu za rok szkolny 1909. Buczacz: Nakładem Funduszu Naukowego, z drukarni ludowej W. Dratlera w Buczaczu, 1909, s. 70.

[Sprawozdanie-2] XII. Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazyum w Buczaczu za rok szkolny 1911. Buczacz: Nakładem Funduszu Naukowego, z Drukarni Stanisława Kuźniarskiego w Jaśle, 1911, s. 70.

[:1-3] Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 83. [dostęp 2021-07-19].

[4] Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1900. Lwów: drukarnia Władysława Łozińskiego, 1900, s. 662, Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: drukarnia Władysława Łozińskiego, 1911, s. 881.

[5] Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: drukarnia Władysława Łozińskiego, 1913, s. 367.

[6] Sprawy bieżące. Okręg VI. „Przewodnik Gimnastyczny „Sokoł” : organ Związku Polskich Gimnastycznych Towarzystw Sokolich”. R. 23. 3, s. 22, luty 1903.

[7] Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazjum w Buczaczu za rok szkolny 1909. Buczacz: Drukarnia ludowa W. Dratlera w Buczaczu, 1909, s. 74.

[8] Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Buczaczu za rok szkolny 1912. Buczacz: Nakładem Funduszu Naukowego, z Drukarni Stanisława Kuźniarskiego w Jaśle, 1912, s. 91.

[:0-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Mieczysław Gębarowicz. Strażnik polskich skarbów Ossolineum we Lwowie, „wyborcza.pl” [dostęp 2018-06-21] (pol.).

[10] Nowi profesorowie na Uniwersytecie lwowskim. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 245 z 24 października 1936.

[11] Fragment w wersji elektronicznej na stronie http://www.lwow.com.pl/gebarowicz/gebarowicz.html

[12] M.P. z 1931 r. nr 218, poz. 296 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

[13] M.P. z 1928 r. nr 122, poz. 203 „za zasługi, położone dla rozwoju Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie”.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]