Stanisław Mańkowski (senator)

Stanisław Maria Grzegorz Mańkowski

Stanisław Mańkowski (przed 1936)
Data i miejsce urodzenia	12 marca 1876 Borówka w powiecie jampolskim albo Szołdry
Data i miejsce śmierci	24 marca 1937 Poznań
Senator IV kadencji (II RP)
Okres	od 1935 do 13 września 1938
Przynależność polityczna	BBWR
Odznaczenia

Stanisław Mańkowski

Maria Grzegorz
Herb Zaremba
Senator
Rodzina	Mańkowscy herbu Zaremba
Ojciec	Wacław Mańkowski
Matka	Antonina Chłapowska
Żona	Wanda Plater-Zyberk
Dzieci	Maria Wojciech Kazimierz Antoni Wacław Jadwiga Barbara Zygmunt Paweł
Rodzeństwo	Maria Kazimierz Ignacy Tekla Jadwiga

Stanisław Maria Grzegorz Mańkowski h. Zaremba (ur. 12 marca 1876 w Borówce (powiat jampolski) lub w Szołdrach, zm. 24 marca 1937 w Poznaniu) – polski szlachcic, ziemianin, właściciel kilku majątków, działacz społeczny, senator.

Życiorys

Młodość

Pierwsze kroki w edukacji stawiał najprawdopodobniej pod okiem zatrudnianego przez rodziców guwernera. W późniejszym czasie ukończył gimnazjum w Lesznie oraz Lycée St. Louis i Institut National Agronomique (Instytut Agronomiczny) w Paryżu, odbył studia uzupełniające na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium oraz Uniwersytecie Jagiellońskim.

Praktykował w Wielkim Księstwie Poznańskim agronomię w majątku w Niechanowie u Żółtowskich. W późniejszym czasie przeniósł się na Podole, żeby administrować majątkami ojca, np. w Trościańcu, które miał odziedziczyć.

Działalność gospodarcza

W 1906 roku, przy dużym finansowym wsparciu ojca i z wykorzystaniem środków ze spadku po zmarłym w 1905 roku Wacławie Mańkowskim, kupił, od Ignacego Mielżyńskiego, majątek Kazimierz Biskupi (1777 ha ziemi ornej, 4300 ha lasów, 400 ha wód otwartych i 40 ha gospodarstw stawowych). W 1912 roku przeniósł się z Brodnicy do Kazimierza Biskupiego.

Majątek był podzielony na cztery folwarki: Nieświastów, Jóźwin, Słaboludź i Kamienica, którymi kierowali czterej rządcy. Natomiast lasem zajmował się nadleśniczy z dwójką podległych mu leśniczych i borowymi w dziesięciu rewirach.

Dzięki działaniom Mańkowskiego nowo nabyty majątek przeszedł przez szereg pozytywnych i nowoczesnych zmian (m.in. przeprowadzono meliorację w folwarkach Słaboludź i Nieświastów, zbudowano tartak, wprowadzono hodowlę rasowego bydła, koni wojskowych typu kawaleryjskiego i karpi oraz zaprowadzono najnowsze metody gospodarowania w uprawie zbóż i hodowli zwierząt). Mańkowski wybudował na terenie Kazimierza Biskupiego nieistniejący już dzisiaj pałac. Po śmierci Mańkowskiego majątek Kazimierz Biskupi odziedziczył jego syn – Antoni. W tym samym czasie dobra po Stanisławie Mańkowskim były oceniane na ponad milion ówczesnych złotych.

Mańkowski starał się o godne warunki bytowe dla swoich pracowników (m.in. wybudował leśniczówki dla służby leśnej, przekazywał nieodpłatnie do uprawy po kilka arów ziemi, umożliwiał korzystanie z bezpłatnej pomocy lekarskiej oraz zapewniał emerytury dla części swoich zatrudnionych). Ponadto zdolnym dzieciom służby dworskiej, które ukończyły szkołę elementarną, opłacał dalszy ciąg nauki. Dzięki jego działaniom bezrobocie w okolicznych wsiach zostało znacząco zniwelowane.

Oprócz ziemi posiadał również kamienicę w Poznaniu, przy dzisiejszej ulicy Kościuszki, i w Warszawie na rogu ulicy Nowogrodzkiej i Kruczej, a także place budowlane w Wierzbnie. Jako jedyny spadkobierca ojca i opiekun matki zajmował się również gospodarowaniem majątkami w Brodnicy i Grabianowie.

Działalność polityczna

Od 1916 roku był członkiem Rady Gminy w Kazimierzu Biskupim. W czasie dwudziestolecia międzywojennego był członkiem Rady Gminnej i Powiatowej, Wydziału Powiatowego w Koninie oraz Izby Rolniczej w Łodzi. Był politycznie związany z Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem. W 1918 roku powierzono mu kierownictwo Zarządu Cywilnego Powiatu Konińsko-Słupeckiego, jednak zrezygnował z tego stanowiska już po trzech dniach. Mimo rezygnacji w dalszym ciągu utrzymywał relacje z władzami powiatu słupeckiego. Działał w słupeckiej Komisji Opieki Społecznej, występując wielokrotnie z wnioskami dotyczącymi pomocy dla bezrobotnych, i Komisji Drogowej.

W 1935 roku został senatorem IV kadencji (1935–1938) z województwa łódzkiego. Pracował w komisjach: administracji (1935–1936), rolnej (1937) i skarbowej (1937). W lutym 1937 roku dołączył do Obozu Zjednoczenia Narodowego.

Działalność społeczna

Stanisław Mańkowski czynnie angażował się w działalność społeczną. Przyczynił się do powstania 15 szkół powszechnych, w tym m.in. placówka edukacyjna w Kozarzewie. W 1909 roku był współzałożycielem i pierwszym prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Kazimierzu Biskupim, a w 1910 roku także współinicjatorem powstania spółki, która dwa lata później uruchomiła cukrownię w Gosławicach (w latach 1925-1928 wchodził w skład Zarządu Towarzystwa Cukrowni i Rafinerii „Gosławice” S.A.). Zakładał kókła rolnicze. Był ofiarodawcą składek dla przytułku starców i schroniska dla sierot Towarzystwa Dobroczynności w Koninie. Wspomagał bezpłatną kuchnię dla najbiedniejszych w Koninie. Był jednym z głównych ofiarodawców Oddziału Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet w Kleczewie, zajmującego się pomocą dla najbiedniejszych. W czasie I wojny światowej zapewniał opiekę setce dzieci pochodzących z Łodzi i Pabianic, zapewniał również wsparcie działaczom Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Organizacji Wojskowej. Po 1918 roku organizował także wsparcie dla byłych jeńców wojennych z obozu jenieckiego pod Strzałkowem. Na początku lat dwudziestych oddał gminie Kazimierz Biskupi ziemię z przeznaczeniem na budowę stacji kolejowej. Oprócz tego skutecznie działał na rzecz budowy dróg bitych, łączących Kazimierz z innymi miejscowościami: Słupcą, Kleczewem i Goliną.

Wraz z żoną angażował się w działalność katolickiego Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej i Akcji Katolickiej. Był prezesem miejscowego Związku Ziemian oraz czynnym członkiem Centralnego Towarzystwa Rolniczego i Zrzeszenia Właścicieli Lasów. Wspierał Powiatowy Komitet Funduszu Pracy i Fundusz Obrony Narodowej. W 1935 roku został przewodniczącym Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Społecznych Powiatu Konińskiego. W tym samym roku wszedł w skład Prezydium Komitetu Zlotowego Jubileuszowego Zlotu Harcerstwa Polskiego w Koninie. Pełnił funkcję prezesa Związku Leśników i Związku Hodowców Koni. Był także inicjatorem powstania w Kazimierzu Biskupim oddziału Związku Strzeleckiego, dla którego był również prezesem i darczyńcą. Wspierał także działalność Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Na potrzeby organizacji paramilitarnych wybudował w Kazimierzu strzelnicę. Był także jednym z ofiarodawców sztandaru Związku Podoficerów Rezerwy w Koninie. Jako członek diecezjalnego Zarządu Katolickiego Stowarzyszenia Mężów inicjował rekolekcje dla mężczyzn. W latach 30. XX wieku był prezesem Fundacji Mańkowskich.

Przez długie lata starał się o powrót kamedułów do zniszczonego klasztoru położonego na terenie Bieniszewa, który musieli opuścić, pod przymusem ze strony zaborcy, w XIX wieku. W 1932 roku odremontował pierwszą wieżę kościelną, nakrywając ją hełmem z blachy miedzianej, na którym osadzono w pozłacanej kuli krzyż, odnaleziony w klasztornych katakumbach. W 1936 roku przekazał kamedułom kościół wraz z dwoma pozostałymi jeszcze w całości budynkami klasztornymi oraz przylegającą do nich ziemią (w większości pokrytą lasem) o powierzchni 6,5 ha.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie; 2 kwietnia 1937) - za zasługi na polu pracy społecznej
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1932) - za zasługi na polu pracy społecznej i samorządowej
• Złoty Krzyż Zasługi (20 grudnia 1927) - za zasługi na polu pracy narodowej, społecznej i samorządowej
• Order Zasługi Rolniczej (Francja; 1933)

Życie prywatne

Nieistniejący już dzisiaj pałac Mańkowskich w Kazimierzu Biskupim

Pomnik Stanisława Mańkowskiego i Wandy Plater-Zyberk na cmentarzu parafialnym w Kazimierzu Biskupim

Urodził się w rodzinie Wacława Henryka Mańkowskiego (ur. 1850, zm. 1909) i Antoniny z Chłapowskich (ur. 1852 lub 1864, zm. 1936). Miał brata Kazimierza Ignacego oraz trzy siostry: Marię, Teklę i Jadwigę.

Ożenił się 5 lipca 1904 roku w Wilnie z Wandą Plater-Zyberk (1884–1966), z którą miał dziewięcioro dzieci:

• Marię (1905–1962) - późniejszą Mycielską;
• Wojciecha (1907–1996);
• Kazimierza (1908–1988) - działacza konspiracji antyniemieckiej;
• Antoniego (1909–1991) - ostatniego właściciela majątku Kazimierz Biskupi;
• Wacława (1914–?) - działacza konspiracji antyniemieckiej;
• Jadwigę (1916–1944) - łączniczkę w Powstaniu Warszawskim;
• Barbarę (1918–2011) - późniejszą Jordan;
• Zygmunta (1920–2009) - działacza konspiracji antyniemieckiej;
• Pawła (1922–1998) - powstańca warszawskiego

Zmarł nagle podczas wizyty u lekarza w Poznaniu. 29 marca 1937 roku został pochowany na cmentarzu parafialnym w Kazimierzu Biskupim. W jego pogrzebie uczestniczyli m.in. ks. Franciszek Szczygłowski (prałat), ks. biskup Karol Radoński, Marian Koczorowski (starosta koniński), senator Aleksander Heiman-Jarecki (przedstawiciel Senatu), Ludomił Pułaski (przedstawiciel Związku Leśników) oraz przedstawiciele wielu organizacji lokalnych.

Upamiętnienie

Jego pamięć uczczono specjalnym posiedzeniem Senatu w dniu 28 maja 1937 roku, na którym przybliżono jego życiorys.

W 2019 roku szkoła podstawowa w Kozarzewie przyjęła Stanisława Mańkowskiego za swojego patrona. W tym samym roku placówka odsłoniła tablicę pamiątkową poświęconą swojemu patronowi.

Zobacz też

• Maciej Mielżyński

Bibliografia

• JarosławJ. Durka JarosławJ., Z działalności Stanisława Mańkowskiego (1876–1937) – właściciela majątku w Kazimierzu Biskupim, PiotrP. Gołdyn (red.), „Polonia Maior Orientalis”, V, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2018, ISSN 2392-0106 .