System rachunków narodowych

System rachunków narodowych – wewnętrznie uporządkowany zbiór spójnych, logicznych i zintegrowanych rachunków makroekonomicznych, bilansów i tablic opracowanych według obowiązujących norm i reguł statystycznych, służący do pomiaru efektów działalności gospodarczej w krajach o gospodarce rynkowej.

W gospodarce światowej obowiązują obecnie dwie metody pomiaru efektów działalności gospodarczej:

• zalecana przez ONZ (SNA 93)
• zalecana przez Unię Europejską (ESA 95)

Funkcje

Główne funkcje systemu rachunków narodowych to:

• rola koordynacyjna i zapewnianie spójności informacji statystycznych
• podstawa dla prowadzenia skoordynowanych analiz makroekonomicznych będących podstawą wielu procesów decyzyjnych

Mierniki

Do podstawowych mierników systemu rachunków narodowych należą:

• Produkt krajowy brutto
• Produkt narodowy brutto
• Produkt narodowy netto
• wielkość dochodów osobistych

Mierniki zmodyfikowane

System Rachunków Narodowych operujący takimi miarami, jak PKB czy PNB zaczęto modyfikować w celu opracowania bardziej adekwatnej miary jakości życia obejmującej również jakość środowiska przyrodniczego. Do wskaźników ekologicznych opartych na modyfikacji SNA należy zaliczyć:

• mierniki dobrobytu ekonomicznego Nordhausa i Tobina (MEW – Measure of Economic Welfare)
• mierniki krajowego dobrobytu (NNW – Net National Welfare)
• miernik ekonomicznych aspektów dobrobytu (EAW – Index of the Economic Aspects Welfare)
• wskaźnik ekologicznych bogactw naturalnych Daly’ego i Cobba nazywany miernikiem trwałego dobrobytu ekonomicznego (ISEW – Index of Sustainable Economic Welfare)

System Rachunków Narodowych ONZ (ang. United Nations System of National Accounts – UNSNA, SNA)

Jest to opis sposobu pomiaru wyników pracy społeczeństwa opracowany w wyniku współpracy Organizacji Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Komisji Wspólnot Europejskich, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Banku Światowego.

Po raz pierwszy został opublikowany w 1952 roku. Jego twórcami są laureaci Nagrody Nobla Simon Kuznets i Richard Stone. Obecna wersja pochodzi z 1993 roku.

Zalety

• System dostosowany do warunków gospodarki rynkowej
• System wewnętrznie spójny
• System uzgodniony międzynarodowo i odpowiadający standardom międzynarodowym

Zastrzeżenia wobec SNA

System Rachunków Narodowych zalecany przez ONZ posiada według niektórych ekonomistów i statystyków różne wady. Najważniejsze z nich to:

• Nie jest spójny z innymi statystykami, m.in. statystyką przedsiębiorstw czy statystyką budżetową
• Nie pozwala na pełną ocenę rozmiarów aktywności gospodarczej, gdyż nie uwzględnia działalności produkcyjnej wykonywanej w ramach gospodarstwa domowego, poza tym nie rozwiązano w ramach systemu problemu szacunków wartości realnych wartości dodanej jednostek nierynkowych
• Nie charakteryzuje poprawnie poziomu dobrobytu ani nie uwzględnia w rachunkach degradacji środowiska naturalnego i emisji zanieczyszczeń
• Zawarte w nim definicje zużycia pośredniego i spożycia końcowego są niewłaściwe
• Zasada zaliczania wydatków na ochronę zdrowia do wydatków podnoszących poziom życia gospodarstw domowych jest wątpliwa
• Zawarta w nim definicja akumulacji jest niedokładna

Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych (ESA 95)

Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych to międzynarodowy standard metodologiczny i rachunkowy dla szczegółowego opisu gospodarki(tj. regionów, krajów czy grup krajów), jej składowych oraz relacji z innymi gospodarkami.

Zastąpił wydany w 1970 roku Europejski System Zintegrowanych Rachunków Ekonomicznych. Jest w pełni zgodny ze zrewidowanym światowym podręcznikiem rachunków narodowych (SNA 93), jednak jest bardziej zorientowany na warunki i dane wymagane przez Unię Europejską. Jest zharmonizowany w zakresie pojęć i klasyfikacji stosowanych w wielu innych statystykach społecznych i gospodarczych. Dzięki temu może być podstawą odniesienia dla statystyki społecznej i gospodarczej Unii Europejskiej i jej Krajów Członkowskich.

Znaczenie

ESA jest wykorzystywany do:

• kontroli realizacji i prowadzenia europejskiej polityki pieniężnej,
• ustalania wysokości wsparcia finansowego dla określonych regionów Unii Europejskiej (wydatki z funduszy strukturalnych UE zależą między innymi od liczb wynikających z regionalnych rachunków narodowych),
• określania środków własnych UE.

Schemat ESA

Podstawowy schemat ESA uwzględnia:

• Rachunki sektorów – opis różnych etapów procesów gospodarczych według sektorów instytucjonalnych, a także bilanse dla opisu stanów aktywów, pasywów i wartości netto na początek i koniec okresów księgowych
• Kompleks przepływów międzygałęziowych i rachunki według rodzajów działalności – opisują bardziej szczegółowo procesy produkcji oraz przepływy wyrobów i usług

Schemat ESA zawiera ponadto omówienie pojęć ludności i pracujących.

Różnice między ESA 95 a SNA 93

Chociaż ESA 95 jest w pełni zgodny z SNA 93, istnieje między nimi kilka różnic:

• ESA zawiera dodatkowe rozdziały poświęcone transakcjom dotyczącym produktów, transakcjom podziału i transakcjom finansowym
• ESA opisuje pojęcia w sposób bardziej szczegółowy, stosuje dodatkowe wyjaśnienia
• ESA zawiera rozdziały dotyczące rachunków regionalnych i kwartalnych a SNA zawiera rozdział poświęcony rachunkom satelitarnym
• ESA określa dokładne progi, od których zależy sposób rejestracji
• ESA pomija produkcję niektórych wyrobów jako nieistotną dla krajów UE
• ESA zawiera odniesienia do specyficznych układów instytucjonalnych w UE
• ESA zawiera specyficzne klasyfikacje EU
• ESA zawiera dodatkową klasyfikację dla wszystkich transakcji zewnętrznych

Polski system rachunków narodowych

Założenia polskiego systemu rachunków narodowych są zgodne zarówno z założeniami zalecanymi przez ONZ, jak i przez Unię Europejską, uwzględniają jednak specyfikę polskiego systemu organizacyjnego i prawnego.

Bibliografia

• System Rachunków Narodowych (SRN) Tom I, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1996

• System Rachunków Narodowych (SRN) Tom II, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1997

• Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych ESA 1995, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2000

• Michał Gabriel Woźniak, Wzrost gospodarczy. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004, ISBN 83-7252-222-7.

Linki zewnętrzne

• Główny Urząd Statystyczny
• SNA 93 w serwisie statystycznym ONZ. unstats.un.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-13)]. (ang.)