Szafir
Szafir Logan – 422.98-karatowy szafir pochodzący ze Sri Lanki | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
Al |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
9[1] |
| Przełam |
muszlowy, nierówny lub haczykowaty[1] |
| Łupliwość |
brak[1] |
| Pokrój kryształu |
tabliczkowy, słupkowy[2] |
| Układ krystalograficzny |
trygonalny[1] |
| Gęstość |
3,95–4,03 g/cm³[1] |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
niebieska, różowa, pomarańczowa, żółta, zielona, fioletowa lub bezbarwny |
| Rysa |
biała[1] |
| Połysk |
szklisty[2] |
| Współczynnik załamania |
1,762-1,778[1] |
| Inne |
|
Szafir – odmiana korundu, kamień szlachetny najczęściej o barwie niebieskiej w różnych odcieniach, może przybierać kolor różowy, pomarańczowy, żółty, zielony czy fioletowy lub być całkowicie bezbarwny.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa szafir pochodzi od niemieckiego słowa saphir[3], które z kolei wywodzi się z hebrajskiego[4]. Korundy bezbarwne nazywane są leukoszafirami, a w stosunku do kamieni o barwie żółtopomarańczowej lub pomarańczowożółtej używa się określenia padparadża, pochodzącego od syngaleskiego słowa oznaczającego „kwiat lotosu”[1].
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]Walter Schumann określa szafiry jako korundy o barwie innej od czerwonej, które mają wartość w jubilerstwie[1]. Jako odmiana korundu (Al
2O
3), kamień ten ma jego podstawowe własności fizyczne i chemiczne[2]. Czysty korund jest bezbarwny, kolor nadają mu domieszki różnych pierwiastków: barwę niebieską nadaje żelazo z tytanem, fioletową – wanad, różową – chrom, a żółtą i zieloną – żelazo trójwartościowe. Kolor pomarańczowy świadczy o jednoczesnej obecności w kryształach domieszek chromu, żelaza i wanadu. Niebieskie szafiry nie mają zdolności fluorescencji, w przeciwieństwie do leukoszafirów, które świecą na pomarańczowożółto lub fioletowo[1]. Za najrzadszą, najdroższą i najbardziej poszukiwaną odmianę uważa się padparadscha, które występują w kolorach między różowym a pomarańczowym. Termin „padparadscha” pochodzi od syngaleskiego słowa oznaczającego "kwiat lotosu"[5]. Najlepszej jakości okazy tego typu pochodzą ze Sri Lanki, jednak wydobywa się je także we Wschodniej Afryce (Malawi, Tanzania i Madagaskar) oraz w Birmie[6].
Minerał wykształca kryształy słupkowe lub tabliczkowe, wrosłe i narosłe, występuje w skupieniach zbitych[2]. Dobrze przewodzi ciepło[7].
Szafiry wykazują pleochroizm – w przypadku odmian niebieskiej i fioletowej jest on wyraźny, a w przypadku żółtej i zielonej – słaby. Obecność wrostków rutylu może wywołać efekt kociego oka lub asteryzm (tzw. szafir gwiaździsty)[1].
Przy obróbce kamieni stosuje się szlif fasetkowy[2]. Mętne okazy, po podgrzaniu do temperatury ok. 1700–1800 °C, uzyskują lśniącą, niebieską barwę[1].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Kryształy szafirów wykształcają się w zdolomityzowanych wapieniach, marmurach, pegmatytach lub bazaltach. Kamienie te występują w naturze częściej od rubinów[1].
Znaczące złoża szafirów znajdują się w Queensland w Australii, w okręgu Mogok w Mjanmie, w regionie Ratnapura w Sri Lance, w okręgu Chantabun i koło Kanchanaburi w Tajlandii. Ważne złoże znajdowało się w Kaszmirze, zostało ono jednak wyczerpane[1].
W większych ilościach szafiry występują także w stanie Montana w Stanach Zjednoczonych, w regionach Mato Grosso i Minas Gerais w Brazylii, w Chinach, w Kambodży, w Kenii, w Laosie, na Madagaskarze, w Malawi, Zimbabwe, Tadżykistanie, Tanzanii, Nigerii i w Rwandzie[1].
W Polsce kamienie te można znaleźć w karkonoskich pegmatytach Kruczych Skał i w innych rejonach Wilczej Poręby, a także w trzeciorzędowych piaskach złotonośnych Dolnego Śląska. Ich obecność odnotowano w okolicy Legnickiego Pola, Mikołajowic i Wądroża Wielkiego. Występowanie szafirów stwierdzono także w plioceńskich żwirach w pobliżu Lwówka Śląskiego[8].
Syntetyczne szafiry
[edytuj | edytuj kod]Syntetyczne niebieskie szafiry można wytwarzać metodą Verneuila, po dodaniu do dozowanego na palnik tlenku glinu substancji, której domieszka nadaje kryształom barwę[9].
Szafiry syntetyczne mają taką samą budowę atomową jak produkt naturalny, chociaż w przeciwieństwie do niego cechuje je równomierny rozkład barwy w całym krysztale. Korundy naturalne można rozpoznać także dzięki obecności wrostków[9].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Szafir naturalny jest szeroko wykorzystywany w jubilerstwie, przy wyrobie naszyjników oraz jako kamień w pierścionkach i wisiorkach[2].
Sztuczny monokrystaliczny szafir wykorzystywany jest w szkiełkach do zegarków. Jego główną zaletą jest wysoka odporność na zarysowania, ma pod tym względem przewagę nad szkłem akrylowym i mineralnym. Główną wadą jest wysoka cena, wynikająca z procesu produkcji (obróbka diamentem)[10]. Sztuczny szafir może być także wykorzystywany do produkcji odpornych na zarysowania szkieł ochronnych do smartfonów. Ze względu na związane z tym koszty nie odbywa się to jednak na masową skalę[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Walter Schumann, Kamienie szlachetne i ozdobne, Warszawa: Alma-Press, s. 102–105, ISBN 978-83-7020-645-1.
- ↑ a b c d e f Rupert Hochleitner, Minerały. Kamienie szlachetne, skały, Warszawa: Multico, 2022, s. 360, ISBN 978-83-7763-613-8.
- ↑ Stanisław Dubisz, Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa: PWN, 2003, s. 1485, ISBN 978-83-01-13868-4.
- ↑ Szafir, [w:] Wielki słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 1209, ISBN 978-83-01-14455-5.
- ↑ Mahmut MAT, Padparadscha Sapphire Formation, Sources, Properties » Geology Science [online], Geology Science, 19 lipca 2023 [dostęp 2024-03-31] (ang.).
- ↑ https://www.mindat.org/min-39947.html
- ↑ Zbigniew Bielecki, Detekcja sygnałów optycznych (fragmenty) [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
- ↑ Andrzej Grodzicki, Michał Sachanbiński, Występowanie korundu na Dolnym Śląsku, „Przegląd Geologiczny”, 23, 1975, s. 227–229 [dostęp 2023-08-04].
- ↑ a b Synthetic and manufactured gems, [w:] L. A. N. Iyer, A Handbook of Precious Stones, [wydawca nieznany], 1948, s. 61–62 [dostęp 2023-08-05] (ang.).
- ↑ Was ist Saphirglas und was leistet eine hochwertige Antireflex-Beschichtung? [online], BOTTA design, 26 lipca 2023 [dostęp 2023-08-05] (niem.).
- ↑ Chris Welch, HTC’s sapphire U Ultra is more scratch resistant than any iPhone or Galaxy phone [online], The Verge, 4 maja 2017 [dostęp 2023-08-05].