Powstanie chochołowskie

Powstanie chochołowskie *Poruseństwo Chochołowskie*
	; Siedziba Muzeum Powstania Chochołowskiego
Czas	21–23 lutego 1846
Miejsce	Podhale, Małopolska
Terytorium	Austria
Przyczyna	plan wzniecenia ogólnonarodowego powstania przeciw zaborcom
Wynik	porażka powstańców
Strony konfliktu
górale z Chochołowa, Suchej Góry, Witowa i Kościeliska	Austria; górale z Czarnego Dunajca
Dowódcy
Józef Leopold Kmietowicz; Jan Kanty Andrusikiewicz; Michał Głowacki	nieznany
Siły
powyżej 100	nieznane (początkowo skromne i rozproszone)
Straty
niewielkie	niewielkie
brak współrzędnych

Powstanie chochołowskie („insurekcja pod Tatrami”, w gwarze „poruseństwo”) – wystąpienie zbrojne górali z Chochołowa, Cichego, Dzianisza i Witowa mające miejsce 21 lutego 1846 roku, skierowane przeciwko uciskowi dworskiemu i władzom austriackim. Zorganizowane przez Jana Kantego Andrusikiewicza (nauczyciela i organistę), Juliana Goslara (poetę) oraz trzech księży wikariuszy: Józefa Kmietowicza z Chochołowa, Michała Głowackiego i Michała Janiczaka z Szaflar.

Historia powstania

Powstanie zostało przygotowane przez Centralizację – czyli władzę najwyższą Towarzystwa Demokratycznego z Ludwikiem Mierosławskim na czele (w Galicji przygotowaniami kierował 24-letni Edward Dembowski) i miało zacząć się razem z ogólnonarodowym powstaniem, które jednak zostało odwołane (wiadomość o tym nie dotarła do Chochołowa). Górale prowadzący spór o grunty z ziemianinem Kajetanem Borowskim dość łatwo dali przekonać się do buntu przeciwko władzy austriackiej, którą wykorzystywał w sporze Borowski.

Niewielkie powstanie w Chochołowie wybuchło wieczorem 21 lutego 1846 roku. Powstańcy w liczbie około 30 osób z księdzem Kmietowiczem i organistą Andrusikiewiczem na czele zdobyli posterunek straży finansowej w Chochołowie, gdzie znaleźli broń. Następnie opanowali komorę celną w niedalekiej Suchej Górze, zniszczyli słupy graniczne i porąbali cesarskiego orła (Jan Zych z Chochołowa). Następnie powstańcy zdobyli podstępem posterunek straży skarbowej w Witowie oraz jeszcze tej samej nocy zarekwirowali broń z nadleśnictw w Witowie i w Kościelisku.

Powstanie zostało wkrótce (23 lutego) stłumione przy pomocy oddziałów straży z Nowego Targu oraz górali z Czarnego Dunajca. Ponad 100 powstańców uwięziono^[1] w Spielbergu, Kufsteinie i Wiśniczu. Wkrótce zostali jednak zwolnieni w związku z Wiosną Ludów w 1848 roku.

Wystąpienie chochołowskie traktuje się jako epizod powstania krakowskiego z 1846 roku.

Pamiątką tych wydarzeń jest stojąca w Chochołowie figura św. Jana Nepomucena, ustawiona tyłem do miejscowości Czarny Dunajec, której mieszkańcy pomagali stłumić powstanie. W roku 1982 z inicjatywy doktora Krzysztofa Hofmana, figura została odrestaurowana^[2].

Jednym z uczestników powstania był Jan Krzeptowski zwany Sabałą^[3].

Przywódcy powstania (Goslar i Andrusikiewicz) kilkukrotnie gościli w łopuszańskim dworze Leona Przerwy-Tetmajera^[4].

Upamiętnienie

Co roku 21 lutego Górale z Chochołowa i wsi sąsiednich upamiętniają zryw swoich przodków z 1846 roku o którym do dziś społeczność góralska mocno pamięta. Uroczystość rozpoczyna się na przykościelnym placu w Chochołowie, przed pomnikiem przy placu składane są wieńce, odbywają się przemówienia polityków, samorządowców lokalnych. Na placu przykościelnym odbywa się też rekonstrukcja powstania chochołowskiego w okrągłe rocznice.^[5]^[6]

Zobacz też

Przypisy

↑ Mała Encyklopedia 1967 ↓, s. 245.
↑ Zofia Stecka - Chochołów, Wydawnictwo Tatrzańskie, Zakopane, 1991, s. 27.
↑ Wiesław Bieńkowski: Jan Sabała. Internetowy Polski Słownik Biograficzny. [dostęp 2017-09-08]. (pol.).
↑ Tetmajer Leon Przerwa. z-ne.pl. [dostęp 2021-10-14].
↑ 170 lat temu wybuchło Powstanie Chochołowskie [online], dzieje.pl [dostęp 2023-10-31] (pol.).
↑ 177 rocznica poruseństwa chochołowskiego - Gmina Czarny Dunajec [online], czarny-dunajec.pl [dostęp 2023-10-31] .

Bibliografia

Ks. Witold Józef Kowalów, Ks. Michał Stanisław Głowacki «Świętopełk» (1804-1846). Folklorysta i współorganizator powstania, Biały Dunajec – Ostróg 1999. ISBN 83-907955-6-6
Zofia Stecka - Chochołów, Wydawnictwo Tatrzańskie, Zakopane, 1991.
Mała Encyklopedia Wojskowa. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.

Linki zewnętrzne

Strona Górali Śląskich Związku Podhalan. goraleslascy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-07)].
Chochołów. czarny-dunajec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-10)].

[CITEREFMała_Encyklopedia1967245-1] Mała Encyklopedia 1967 ↓, s. 245.

[2] Zofia Stecka - Chochołów, Wydawnictwo Tatrzańskie, Zakopane, 1991, s. 27.

[3] Wiesław Bieńkowski: Jan Sabała. Internetowy Polski Słownik Biograficzny. [dostęp 2017-09-08]. (pol.).

[z-ne-4] Tetmajer Leon Przerwa. z-ne.pl. [dostęp 2021-10-14].

[5] 170 lat temu wybuchło Powstanie Chochołowskie [online], dzieje.pl [dostęp 2023-10-31] (pol.).

[6] 177 rocznica poruseństwa chochołowskiego - Gmina Czarny Dunajec [online], czarny-dunajec.pl [dostęp 2023-10-31] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Księstwo/Królestwo Polskie (do 1138)	Powstanie ludowe (1038)
Rzeczpospolita Obojga Narodów	Powstanie chłopskie na Podhalu (1630–1633) Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego (1651) Powstanie chłopskie w lądzkich dobrach cystersów (1651) Powstanie chłopskie na Podhalu (1669–1670) Konfederacja barska (1768–1772) Powstanie szawelskie (1769) Insurekcja kościuszkowska (1794) Insurekcja warszawska (1794) Insurekcja wileńska (1794) Powstanie kurlandzkie (1794) Powstanie wielkopolskie (1794)
Okres rozbiorowy	Insurekcja Deniski (1797) Powstanie wielkopolskie (1806) Powstanie w Galicji (1809) Powstanie listopadowe (1830–1831) Powstanie wielkopolskie (1846) Powstanie chochołowskie (1846) Powstanie krakowskie (1846) Rabacja chłopska (1846) Powstanie wielkopolskie (1848) Powstanie styczniowe (1863–1864) Powstanie zabajkalskie (1866) Rewolucja 1905–1907 Powstanie łódzkie (1905)
II Rzeczpospolita	Powstanie wielkopolskie (1918) Powstanie zamojskie (1918) Powstanie oleskie (1919) Powstanie sejneńskie (1919) Powstania śląskie (1919–1921) I powstanie śląskie (1919) II powstanie śląskie (1920) III powstanie śląskie (1921) Powstanie leskie (1932)
Okres II wojny światowej	Powstanie czortkowskie (1940) Powstanie zamojskie (1942–1944) Powstanie w getcie warszawskim (1943) Powstanie iwienieckie (1943) Powstanie w Treblince (1943) Powstanie w Sobiborze (1943) Powstanie w getcie białostockim (1943) Akcja „Burza” (1944) Powstanie warszawskie (1944) Powstanie Sonderkommando w KL Auschwitz II-Birkenau (1944)