Walki o Warszawę (1944)

Walki o Warszawę

II wojna światowa, front wschodni
Wyzwolenie warszawskiej Pragi przez wojska polskie i radzieckie we wrześniu 1944
Czas	10–15 września 1944
Miejsce	Praga (Warszawa)
Terytorium	Polska
Przyczyna	operacja Bagration
Wynik	opanowanie prawobrzeżnej Warszawy
Strony konfliktu
III Rzesza ZSRR Rzeczpospolita Polska
Dowódcy
Zygmunt Berling Wojciech Bewziuk
Straty
około 2 tysięcy zabitych i rannych, 106 w niewoli 1792 żołnierzy, w tym: 310 zabitych i zaginionych, 1482 rannych
brak współrzędnych

Stanowisko artyleryjskie oddziału Armii Wojska Polskiego ostrzeliwujące pozycje niemieckie w czasie walk o Pragę

Żołnierze 1 Armii Wojska Polskiego podczas walk ulicznych na Pradze, 13 września 1944

Żołnierze forsujący niemieckie zasieki podczas walk na Pradze

Walki o Warszawę − walki żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego i Armii Czerwonej stoczone w dniach 10–15 września 1944 o zajęcie Pragi – centralnej części prawobrzeżnej Warszawy. Do walk o Pragę doszło w trakcie powstania warszawskiego.

Opis

Po zakończonej zwycięstwem Niemców bitwie pancernej pod Radzyminem i Wołominem (25 lipca–5 sierpnia 1944), która zatrzymała na przedpolach Warszawy operację brzesko-lubelską Armii Czerwonej i uniemożliwiła zajęcie z marszu całego miasta, wojska radzieckie po kilku tygodniach podjęły ponownie próbę opanowania prawobrzeżnej części miasta.

Na początku września 1944 wojska prawego skrzydła 1 Frontu Białoruskiego, po walkach na przed­polach Warszawy, osiągnęły rubież: Zegrze, Słupno, Wesoła, Stara Miłosna, Międzylesie, Zbytki. Na rubieży tej Niemcy rozbudowali przedni skraj obrony Przedmościa Warszawskiego. Na terenie o powierzch­ni 700 km² Niemcy zgromadzili jednostki IV Korpusu Pancernego SS w składzie dwóch dywizji pancernych SS „Wiking” i „Totenkopf”, węgierskiej 1 Dywizji Kawalerii i 73 Dywizji Piechoty z 9 Armii. Skuteczność obrony Warszawy dowództwo Grupy Armii „Środek” wiązało z utrzymaniem przedmościa. Niemcy za wszelką cenę starali się nie dopuścić wojsk radzieckich do Wisły i połączenia Armii Czerwonej z powstańcami.

W celu likwidacji przedmościa, dowództwo 1 Frontu Białoruskiego przygotowało operację siłami 70 Armii i 47 Armii. 47 Armii podporządkowano 1 Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Główne uderzenie zaplanowano od południa w kierunku: Miedzeszyn, Anin, Wygoda, Dworzec Wschodni, pomocnicze z północnego wschodu w kierunku: Radzymin, Praga.

1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki dzia­łała w składzie sowieckiego 125 Kor­pusu Armijnego, na jego głównym kierunku uderzenia i współdziałała z sowieckimi 76 i 175 Dywizją Piechoty. 1 Dywizja Piechoty otrzymała zadanie przełamać niemiecką obronę na odcinku 1,7 km, pomiędzy hutą szkła a przystankiem kolejowym Międzyle­sie, kontynuować natarcie na głębokość 16 km w kierunku na Anin, Wawer, Pragę i w rejonie mostu Kierbedzia wyjść nad Wisłę. Cały pas natarcia na tym odcinku był silnie pocięty i gęsto zabudowany. Umocnionych stano­wisk na kierunku natarcia 1 Dywizji Piechoty bronił niemiecki 70 pułk piechoty z 73 Dywizji Piechoty wspierany z zachodnie­go brzegu Wisły przez 173 pułk artylerii i artylerię ciężką. 1 Dywizja Piechoty, na czas natarcia, wspierana była sowiecką artylerią, w tym artylerią rakieto­wą, wzmocniona była batalionem czołgów i batalionem saperów. Dowódca dywizji generał Wojciech Bewziuk ugrupował dywizję w dwa rzuty. W pierwszym nacierały 1 i 3 pułki piechoty, w drugim 2 Pułk Piechoty.

10 września 1944 w godzinach rannych wykonano rozpoznanie walką siłami jednego batalionu sowieckiego i 1 batalionu 3 pułku piechoty. O 13:00, po półtoragodzinnym przygotowaniu artyleryjskim i lotniczym, przystąpiono do natarcia. Do końca dnia dywizja przełamała pierwszą i drugą pozycję obronną, rozbiła 70 pułk piechoty w rejonie Glinek i osiągnęła szosę Czaplowizna – Wawer. Następnego dnia podeszła pod Kawęczyn. 12 września zbliżyła się do Pragi, gdzie wieczorem na przedpolach odparła kontruderzenie niemieckiego pułku piechoty zmotoryzowanej, wsparte czołgami z 19 Dywizji Pancernej.

13 września 1944 1 Dywizja Piechoty prowadziła walki uliczne na Pradze wspierana w końcowej fazie walk przez 1 Brygadę Pancerną im. Bohaterów Westerplatte i 13 pułk artylerii przeciwpancernej. Do 16:30 1 pułk piechoty osiągnął skrzyżowanie ul. Zamoyskiego z ul. Targową i al. Zieleniecką. W nocy 2 pułk piechoty zdobył Dworzec Wileński, a 3 pułk piechoty stację kolejową Warszawa – Praga. Żołnierze z radzieckiej 175 Dywizji Piechoty zdobyli Grochów i kontynuowali natarcie na Saską Kępę. Operująca po prawej stronie 76 Dywizja Piechoty, zdobyła Targówek i rozpoczęła walki o Nowe Bródno.

Walki zakończyły się o godzinie 5:30 rano 15 września 1944. Wyzwolenie Pragi umożliwiło 1 Armii Wojska Polskiego podjęcie działań mających na celu uchwycenie przyczółków na lewym brzegu Wisły i udzielenie wsparcia walczącym powstańcom.

Straty 1 Dywizji Piechoty: 1792 żołnierzy i oficerów, w tym 310 zabitych i zaginionych, 1482 rannych. Straty niemieckie: około 2 tysięcy zabitych i rannych, 106 dostało się do niewoli.

W ciągu kolejnych czterech miesięcy Praga znajdowała się na linii frontu, z czego przez pierwsze sześć tygodni nie tylko od strony Wisły, ale również od strony północnej.

Upamiętnienie

• Walki o Pragę zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic w okresie po II wojnie światowej – Praga 10-14 IX 1944, a po 1990 Wisła-Praga 29 VII – 2 X 1944.

Bibliografia

• Józef Urbanowicz [red.]: Mała encyklopedia wojskowa. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970, s. 778.
• Kazimierz Sobczak [red.]: Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975, s. 508.