Theogonia

Manuskrypt Theogoni z XVI w.

Theogonia (gr. Θεογονία, Narodziny bogów) – epos kosmogoniczny o powstaniu bogów i początkach świata, napisany przez greckiego epika Hezjoda.

Tematyka

Theogonia porusza temat powstania świata, opisuje kolejne generacje bóstw i ich związki z przyrodą i człowiekiem, przejawiające się również w boskim pochodzeniu rodów władców.

W utworze Hezjod wspomina nie tylko o bóstwach jednego miasta-państwa, lecz opisuje całość greckich kultów lokalnych:

• Dzeusa oraz innych bogów ze starego mitu i tradycji,
• postacie nieujęte w mitach,
• postacie w rodzaju Nimf i Cyklopów,
• ubóstwione elementy świata przyrody (np. Ziemia, Niebo, Rzeki, Źródła),
• siły boskie – gr. dájmones (np. Śmierć, Sen).

Czas

Utwór Hezjoda prawdopodobnie kończy się przed wojną trojańską, zawiera aluzje i nawiązania do wyprawy Argonautów, związków Odyseusza z Kirke i Kalypso, historii Heraklesa, postaci Sfinksa (ale bez wspomnienia o losach Lajosa i Edypa).

Kompozycja

• Przedśpiew (gr. προοίμιον, proójmion) – obejmuje wersy od 1 do 115. Zawiera hymn do Muz i inwokację, zapowiada najistotniejsze momenty tekstu, tj. zwyciężenie Kronosa i późniejszą władzę Dzeusa.

• Theogonia właściwa, obejmująca opisy powstania lub zrodzenia kolejnych generacji bogów oraz opisy walk o władzę. Przeplatają się tu dwa wątki:

• • podawanie listy rodów boskich i ich pokrewieństw od pierwszych istot stworzonych (Chaos, Gaja-Ziemia, Eros-Miłość) przez cztery kolejne pokolenia skrótowo określane jako:
    • dzieci Chaosu i dzieci Gai,
    • dzieci Nocy i dzieci Morza,
    • wnuki Morza i wnuki Uranosa,
    • krąg Dzeusa i bogów olimpijskich
  • następstwo bóstw we władzy nad światem:
    • okaleczenie Uranosa przez Kronosa,
    • oszukanie Kronosa przez Dzeusa,
    • tytanomachia, pokonanie Tyfona przez Dzeusa, objęcie przez niego władzy i ustalenie nowego olimpijskiego porządku świata;

• Drugi przedśpiew – związki bogiń ze śmiertelnikami.
• Trzeci dwuwierszowy przedśpiew (zamiast zakończenia) – przejście do Katalogu kobiet (gr. Ἢοἷαι, Ehójaj) – eposu genealogicznego opisującego dzieje matek greckich herosów – skierowane do Muz olimpijskich.

Język

Hezjod wykorzystał w utworze środki charakterystyczne dla poezji katalogicznej:

• litanie imion,
• porównania homeryckie,
• dziesiątki epitetów stosowane m.in. w opisach walk.

Theogonia w liczbach

1022 wersy Narodzin bogów zawierają 400 imion, przydomków w funkcji imion. Niemal połowa z nich (236) występuje w tekście tylko raz, pozostałe zaś są powtarzane łącznie ponad 800 razy (samo imię Dzeusa pojawia się 65 razy, należy tu wspomnieć także o 10 określających pana Olimpu patronimikach).

Theogonia a Prace i dni

Powszechnie przyjęte jest, że Narodziny bogów są utworem wcześniejszym – nie tylko dlatego, że, wedle wypowiedzi samego autora, inicjację poetycką przeprowadziły Muzy, gdy on sam pasł trzody na stokach Helikonu, ale również z tej przyczyny, iż Prace i dni są wyraźnym nawiązaniem do pewnych kwestii wspomnianych w Theogonii. Może tu posłużyć za przykład postać Pandory, która w Narodzinach bogów pojawia się jedynie jako kobieta, a imię otrzymuje dopiero w Pracach i dniach.

Zobacz też

• drzewo genealogiczne bóstw greckich

Bibliografia

• Jerzy Łanowski (oprac.): Narodziny bogów (Theogonia) ; Prace i dni ; Tarcza. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999. Brak numerów stron w książce
• Teogonia. fpt.uksw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-26)]. przekład polski