Turzysk

Turzysk
Турійськ
	; polski cmentarz
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	wołyński
Rejon	turzyski
Powierzchnia	8,74 km²
Wysokość	180–190 m n.p.m.
Populacja (2024); • liczba ludności	; 5432
Nr kierunkowy	+380 3363
Kod pocztowy	44800
Tablice rejestracyjne	AC
	Położenie na mapie obwodu wołyńskiego Turzysk
	Położenie na mapie Ukrainy Turzysk
	51°05′18″N 24°31′28″E/51,088333 24,524444
	Multimedia w Wikimedia Commons

Turzysk (ukr. Турійськ) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie i stolica rejonu w obwodzie wołyńskim na Wołyniu. 5432 mieszkańców (stan na 2 stycznia 2024)^[1].

Znajduje się tu stacja kolejowa Turzysk, położona na linii Lwów – Sapieżanka – Kowel.

Historia

Nazwa miejsca wspomniana w kontekście zmagań panujących na Włodzimierzu z Jaćwingami^[2] W XVI w. miejscowość należała do Sanguszków. Hetman polny Roman Sanguszko spełniając ostatnią wolę żony nakazał w swym testamencie z 1571 r. wybudować tam przycerkiewny szpital. Zapis ten zrealizowała jego matka księżna Hanna Zbaraska^[3]. Następnie Turzysk należał do Zasławskich, Lubomirskich i Stadnickich. W 1731 miał tu miejsce ślub Józefa Kantego Ossolińskiego z Teresą Stadnicką, po którym miejscowość przeszła w posiadanie Ossolińskich, a na początku XIX w. Moszyńskich. W 1759 król Polski August III Sas nadał prawo magdeburskie. W 1908 otwarto w Turzysku stację kolejową na trasie łączącej Jarosław i Kowel.

Prywatne miasto szlacheckie położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim^[4].

Tablica upamiętniająca polskich żołnierzy poległych w I i II wojnie światowej oraz Polaków pomordowanych w 1943

W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Turzysk w województwie wołyńskim. 70% mieszkańców stanowili Żydzi^[5] (w liczbie 1173 w 1921 roku^[6]).

II wojna światowa

Od września 1939 r. pod okupacją sowiecką a od 28 czerwca 1941 r. pod okupacją niemiecką. Wiosną 1942 r. Niemcy utworzyli w Turzysku getto dla ludności żydowskiej, zlikwidowane 10 września 1942 r. 1512 Żydów rozstrzelano w dawnej kopalni piasku koło żydowskiego cmentarza. Zbrodni dokonało Sicherheitsdienst oraz ukraińscy policjanci, w tym ze 103. batalionu z Maciejowa^[6]. W połowie 1943 roku miasteczko opustoszało – Polacy w obawie przed UPA wyjechali do Kowla lub Zasmyk, natomiast Ukraińcy opuścili miejscowość spodziewając się niemieckiego odwetu za zabicie komendanta policji. W lipcu 1943 r. Turzysk opanowała UPA^[5]. W 1944 r. Turzysk ponownie zajęła Armia Czerwona. W walkach o Turzysk w 1944 uczestniczyli Polacy.

Zabytki

Cmentarz Polski, na którym pochowano Konstancję Żwanową, nieślubną córkę króla Stanisława Augusta Poniatowskiego^[7]
Zamek w Turzysku^[8] (niezachowany)

Urodzeni

Henryk Kowalski – polski kolarz szosowy, dwukrotny zwycięzca Tour de Pologne (1957, 1961)
Lejb Olicki – polski i izraelski poeta i pisarz.

Miasta partnerskie

Krasnystaw

Przypisy

↑ ПАСПОРТ станом на 02 січня 2024 р. Турійської територіальної громади, (центр – Турійськ) (pdf). rada.info. [dostęp 2024-11-21]. (ukr.).
↑ The Ukrainian Week [online], ukrainianweek.com [dostęp 2017-11-27] (ang.).
↑ „Archiva Ukraini”, nr 4-6, 1996, nr 2, s. 32.
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 164.
↑ ^a ^b WładysławW. Siemaszko WładysławW., EwaE. Siemaszko EwaE., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 390, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885 .
↑ ^a ^b Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.991
↑ Wnuk Stanisława Augusta – nowe sensacje (dla dorosłych) | Minakowski.pl [online], minakowski.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
↑ Turzysk. [dostęp 2013-09-10].

Bibliografia

Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII, Warszawa, 1880–1902, s. 669.

Linki zewnętrzne

Turzysk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 669 .
Turzysk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 668 .
Zastawie, 1.) wś, część Turzyska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 452 .
Zamek w Turzysku
Turzysk 1939

[1] ПАСПОРТ станом на 02 січня 2024 р. Турійської територіальної громади, (центр – Турійськ) (pdf). rada.info. [dostęp 2024-11-21]. (ukr.).

[2] The Ukrainian Week [online], ukrainianweek.com [dostęp 2017-11-27] (ang.).

[3] „Archiva Ukraini”, nr 4-6, 1996, nr 2, s. 32.

[4] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 164.

[siem-5] WładysławW. Siemaszko WładysławW., EwaE. Siemaszko EwaE., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 390, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885 .

[hol-6] Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.991

[7] Wnuk Stanisława Augusta – nowe sensacje (dla dorosłych) | Minakowski.pl [online], minakowski.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).

[Zamek-8] Turzysk. [dostęp 2013-09-10].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

rejon kamieński	Kamień Koszyrski Lubieszów Maniewicze Przylisne Soszyczno
rejon kowelski	Wielimcze Wielick Wiszniów Hołoby Hołowno Dubeczno Dubowa Zabłocie Zabrodzie Kowel Kołodeżno Łuków Lubliniec Luboml Powórsk Ratno Równo Samary Serechowicze Smidyn Wyżwa Stara Turzysk Szack
rejon łucki	Beresteczko Boratyn Horodyszcze Horochów Dorosinie Kiwerce Kołki Kopaczówka Łuck Marianówka Ołyka Podhajce Rożyszcze Torczyn Cumań
rejon włodzimierski	Włodzimierz Wołyński Zaturce Zimno Iwanicze Litowiż Łokacze Nowowołyńsk Owadno Pawliwka Poromów Uściług