Przejdź do zawartości

Vinho verde

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Vinho Verde
Ilustracja
Winnica produkująca vinho verde
Region

Minho

Nazwa urzędowa

Vinho Verde DOC

Kategoria

DOC

Rok klasyfikacji

1908[1]

Państwo

 Portugalia

Makroregion winiarski

Minho

Podregiony

Entre-Douro-e-Minho

Okoliczne regiony

Alto Douro, Rías Baixas

Położenie

północny zachód Portugalii

Pory roku

wilgotna zima i wiosna, bardzo suche lato i deszczowa jesień

Klimat

morski

Gleba

piaskowo-granitowa z udziałem łupków metamorficznych i węglowych[2]

Powierzchnia uprawiana

21 000 ha[3][a]

Struktura winnic

26 051 wytwórców, 21 spółdzielni, z czego 7 zrzeszonych

Dominujące odmiany

białe
alvarinho, arinto, avesso, azal blanc, batoca, loureiro i trajadura
czerwone
amaral, azal rouge, borraçal, brancelho, espadeiro, padeiro, pedral, rabo de ovelha i vinhão

Rodzaje win

białe, czerwone i różowe

Produkcja roczna

526 645 hl (2012)[4]

Multimedia w Wikimedia Commons

Vinho verde (dosłownie z port. „zielone wino”) – portugalskie wino z regionu Minho na północnym zachodzie kraju[b] oraz region winiarski, w którym jest produkowane. Nazwa odnosi się do młodości i świeżości wina, a nie do koloru, bowiem w ramach apelacji produkuje się wina czerwone, białe i na niewielką skalę różowe. Większość z tych win należy pić, póki są świeże (9–18 miesięcy)[5][6]. Obszar produkcji rozpościera się na wydłużonym południkowo obszarze 21 000 ha i stanowi 15% powierzchni winnic portugalskich[7]. Winnice są wyjątkowo rozdrobnione: znakomita większość winogrodników poświęca na krzewy winne mniej niż jeden hektar. Przez długi okres winorośl była uprawiana w formie pnącej.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Historia Portugalii.

Starożytność

[edytuj | edytuj kod]

Liczni badacze próbują wyjaśnić początki uprawy winorośli w Portugalii i tłumaczą ją jedną z trzech hipotez:

  • niektórzy uważają, że wino wytwarzano jeszcze przed wkroczeniem Rzymian, a przodowała w tym północ kraju[8],
  • grupa Minhotos, miejscowych winiarzy wywodzi swój początek od starożytnych Greków[9],
  • trzecia grupa zauważa wykorzystanie drzew jako podpór winorośli i wiąże takie praktyki ze stwierdzeniem Wergiliusza (Ulmisque adjungere vitis), co ma świadczyć o przyjęciu przez lokalnych mieszkańców rzymskich sposobów uprawy winorośli[10].

Średniowiecze

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Królestwo Galicji.

W 870 roku, jeszcze przed ogłoszeniem suwerenności przez Portugalię, klasztor Alpendurada w Marco de Canaveses otrzymał krzewy winorośli[11]. Właśnie w Minho, kolebce Portugalii i dawnego Hrabstwa Portugalii, Alfons I Zdobywca ogłosił niepodległość narodu portugalskiego[2]. Winorośl prowadzona wzwyż była także wzmiankowana w dokumentach z 1220 i 1228, które świadczą m.in. o rozszerzeniu obszaru jej uprawy na teren północno-zachodniej Portugalii. W archiwach parafii Areias (Santo Tirso) z XIII wieku znajdują się wzmianki o „pnącej winorośli na palikach” i latadas, przodkach współczesnych trejaży[11].

W połowie XIV wieku produkcja była na tyle dobrze zorganizowana, że angielski król Edward III podpisał umowę handlową z Portugalią na dostawy wełny w zamian za wino z regionu Minho[8].

Renesans

[edytuj | edytuj kod]

Określenie vinho verde pojawiło się po raz pierwszy w epoce renesansu, w dokumencie napisanym w 1549 przez doktora João das Regrasa[11]. W tym czasie marynarka portugalska panowała na morzach i zakładała kolonie na całym świecie[12].

Mapka z zaznaczonym trójkątem stykającym się z wybrzeżem zachodnioafrykańskim, brazylijskim, północnoamerykańskim i zachodnioeuropejskim
Handel między Europą i Amerykami: niewolnicy, wino, dorsz i tekstylia

Kilka lat później, w 1580, po śmierci króla Sebastiana I podczas krucjaty przeciw Maurom, ziemie portugalskie zostały zaanektowane przez Filipa II, króla hiszpańskiego. Pozycja Anglii w handlu morskim i w portach po odzyskaniu przez Portugalię niepodległości w 1644 stała się na tyle silna, że Portugalia stała się niemal jej kolonią[12].

Od około 1660 angielscy kupcy stali się głównymi graczami w Lizbonie, Porto i Viana do Castelo. Ich statki handlowe podjęły regularny handel, zw. trójkątnym pomiędzy regionem Entre-Douro-e-Minho (gdzie ładowano wina), Nową Anglią (dorsz) i Anglią (producentem tekstyliów). Właściciele winnic w okolicy Viana do Castelo wymieniali swoje wyroby na czarnych niewolników[13].

Trwało to tylko przez pewien czas, na co złożyły się dwa czynniki. Najbardziej poszukiwane stały się wina z winnic Monção, na skraju regionu. Księgi handlowe świadczą, że były to wina białe, produkowane ze szczepu alvarinho i uprawiane bez podpórek. Drugim czynnikiem, który okazał się kluczowy, było zapiaszczenie, a więc spłycenie portu w Viana. Odtąd angielscy handlarze winem zaczęli korzystać z portu w Porto[13].

Czasy nowożytne

[edytuj | edytuj kod]
Zamek w Guimarães z widoczną winoroślą opinającą drzewa (poł. XIX wieku)
Region produkcji vinho verde, na północnym zachodzie kraju

Wielu mieszkańców przeludnionej prowincji Entre-Douro-e-Minho decydowało się na emigrację, przede wszystkim do Brazylii. Po wzbogaceniu się część z nich powracała do Portugalii, gdzie budowali okazałe budynki oraz kupowali ziemię i winnice, które dzierżawili chłopom w zamian za udział w zbiorach[14]. W tym samym okresie również arystokracja parcelowała swoje majątki w zamian za czynsz, co bardzo rozdrobniło produkcję[15].

Taka sytuacja utrzymywała się w XVII i XVIII wieku. Także ziemiaństwo zdecydowało się na parcelację winnic. Okazało się, że przez rozdrobnienie producentów ucierpiała jakość winogron z uznanych posiadłości, dlatego też niektórzy zdecydowali się na ponowne obsadzenie winoroślą wolnych terenów[16]

W 1876 António Augusto de Aguiar, sławny profesor chemii i znawca win tak opisał vinho verde[17]:

Vinho verde to jedno z najbardziej niezwykłych win. Jest oryginalne, młode, odświeżające, dietetyczne. Nie upaja. Właśnie dlatego je kocham: wie, jak szanować inteligencję.

Współczesność

[edytuj | edytuj kod]

Vinho verde było traktowane jako wyrób na własne potrzeby aż do początku XX wieku. 18 września 1908 prawnie uregulowano region produkcji vinho verde, a rozporządzenie weszło w życie 1 października. 22 marca 1929 ustanowiono reguły produkcji obowiązujące w regionie i określono jego granice w niezmienionym odtąd kształcie. W celu egzekwowania zasad została powołana regionalna komisja winiarska[18]. Barierą dla rozwoju upraw na większą skalę stały się przepisy wprowadzone przez António Salazara w 1930, które zabroniły tworzenia winnic, a winorośl dopuszczały jedynie w charakterze żywopłotów[2]. Szczególnie dotknęło to region Monção, bardziej gospodarczo nastawiony do winnic[2].

Mimo niecodziennego charakteru upraw w regionie vinho verde w 1949 OIV (ang. International Organisation of Vine and Wine) przyjął aplikację regionu i zarejestrował go jako apelację[19]. W 1992 Unia Europejska włączyła vinho verde do swojej kategorii VQPRD (wina jakościowe produkowane w oznaczonych regionach).

Pochodzenie nazwy

[edytuj | edytuj kod]

Określenie vinhos verdes – zielone wina nie dotyczy koloru, ale świeżości win produkowanych z gron zbieranych przed osiągnięciem pełnej dojrzałości, by uniknąć kaprysów pogody[8]. Taką genezę określenia zauważali już podróżnicy na początku XIX wieku, którzy przeciwstawiali vinho verde winu dojrzałemu (vinho maduro)[20], przy czym niedojrzałość winogron tłumaczyli sposobem prowadzenia krzewów i cieniem rzucanym przez drzewa[21].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]

Granicami regionu produkcji vinho verde, obejmującego trzy dystrykty, są od północy i południa rzeki Minho oraz Lima, na wschodzie góry wznoszące się na ponad 1000 m n.p.m., a od zachodu Ocean Atlantycki[2][22][23][24].

  • Dystrykt Viana do Castelo
    Dystrykt Viana do Castelo
  • Dystrykt Braga
    Dystrykt Braga
  • Dystrykt Porto
    Dystrykt Porto

Orografia

[edytuj | edytuj kod]

Region cechuje się urozmaiconą rzeźbą terenu i został opisany przez Amorina Girão jako „amfiteatr otwarty ku morzu i wznoszący się w głąb lądu”[7][25]. Doliny największych rzek, płynących ze wschodu na zachód Minho, Lima, Cávado, Ave i Douro ułatwiają napływ wiatrów oceanicznych w głąb lądu[22][26]. Teren regionu jest ograniczony pasmami gór Penada, Gerez, Cabreira, Alvão, Marão, Montemuro, Freita i Arada[27]. Rzeźbę urozmaicają dodatkowo wąskie dolinki i niewysokie wzgórza (Arga, Amarela i Citãnas), co w rezultacie daje pofałdowany krajobraz bez większych równin ani wysokich gór[28].

Klimat

[edytuj | edytuj kod]

Klimat regionu Vinho Verde DOC jest klimatem morskim, o niewielkich amplitudach temperatury, dość dużej sumie opadów i letnim okresie suszy. Rzeźba terenu na wschód od wybrzeża ogranicza wpływ oceanu i odpowiada za istnienie licznych stref mikroklimatycznych[22].

Średnia temperatura i opady dla Bragi, centrum regionu
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] +12.8 +13.5 +15.6 +17.8 +20.7 +24.4 +27.2 +27.0 +24.9 +21.0 +16.0 +13.3 +19,5
Średnie dobowe temperatury [°C] +8.7 +9.1 +10.9 +12.4 +15.2 +18.2 +20.2 +19.8 +18.4 +15.3 +11.2 +8.9 +14,0
Średnie temperatury w nocy [°C] +4.5 +4.8 +6.2 +7.0 +9.6 +12.0 +12.6 +13.2 +11.8 +9.6 +6.3 +4.6 +8,5
Opady [mm] 217.1 208.9 180.3 104.2 110.0 64.5 20.9 30.6 77.7 132.4 174.0 193.3 1514,9
Źródło: lotnisko Braga (1951–1980)

Morskie sąsiedztwo zapewnia wysoką wilgotność i naraża region na obfite, nierównomiernie rozłożone opady, których roczna suma zawiera się pomiędzy 1500 i 2000 mm rocznie. W typowym scenariuszu zima i wiosna są wilgotne, lato jest suche, a jesień, czas zbiorów – deszczowa. Temperatury są mało zróżnicowane, zima łagodna, ale istnieje ryzyko wiosennych przymrozków, niebezpiecznych dla winorośli. Długi suchy okres latem, nawet gdy temperatury są umiarkowane decyduje o stopniu dojrzałości winogron[28].

Według klasyfikacji Thornwaite’a[29] region Vinho Verde cechuje się

klimatem wilgotnym lub wybitnie wilgotnym z przewagą wpływów morskich, o umiarkowanych temperaturach, z lekkim bądź znacznym niedoborem wody latem[28]

.

Winiarstwo

[edytuj | edytuj kod]

Winnice w gminach Caminha, Gondomar, Lousada, Maia, Matosinhos, Paredes de Coura, Porto, Valença, Valongo i Vila Nova de Cerveira mają prawo do korzystania jedynie z oznaczenia Vinho verde DOC. Pozostały obszar apelacji może na etykiecie wskazywać podregion, z którego pochodzi wino[30].

Dziewięć podapelacji regionalnych vinho verde[2][30][31]
Region winiarski Vinho verde i dziewięć podregionów: Amarante, Ave, Basto, Baião, Cávado, Lima, Monção, Paiva oraz Sousa
Podapelacje regionalne Gminy
Amarante Amarante, Marco de Canaveses
Ave Fafe, Santo Tirso, Vila Nova de Famalicão, Vieira do Minho, Póvoa de Lanhoso
Basto Celorico de Basto, Cabeceiras de Basto, Mondim de Basto, Ribeira de Pena
Baião Baião, Paredes
Cávado Esposende, Braga, Barcelos, Vila Verde, Amares, Guimarães
Lima Viana do Castelo, Ponte de Lima, Ponte da Barca, Arcos de Valdevez
Monção Monção, Melgaço
Paiva Castelo de Paiva
Sousa Penafiel, Lousada, Felgueiras, Paços de Ferreira

Szczepy winorośli

[edytuj | edytuj kod]
Winorośl prowadzona wzdłuż szpaleru skrzyżowanych tyczek (cruzeta) w Arcozelo pod Ponte de Lima

W większości winnic winorośl podlegała przez lata selekcji naturalnej. Przetrwały te szczepy, które dobrze radziły sobie prowadzone jako pnącza. Okazało się, że przystosowanie jest na tyle silne, że próby przycinania i prowadzenia tych odmian w formie niskiej znacząco obniżały zbiory i czyniły ich uprawę nieopłacalną[32][33]. Winiarnie dostarczają tradycyjnych w tym regionie win czerwonych, cenionych, lecz o krótszej tradycji win białych oraz śladowe ilości wina różowego[34][35]. Wachlarz odmian jest szeroki[36]. Przepisy apelacji określają:

Metody upraw

[edytuj | edytuj kod]
Winobranie z wysoko zawieszonych winorośli

Uprawa winorośli na północnym zachodzie Portugalii, w regionie vinhos verdes opierała się na winorośli pnącej albo podpieranej. Czynniki ekonomiczne i rolnicze w dawnej prowincji Entre-Douro-e-Minho wymuszały uprawę z wykorzystaniem podpór, płotów, drzew albo palików, na skraju pól, na słupach i w innych miejscach trudnych do uprawy w inny sposób (np. wzdłuż dróg)[6][10][11]. Marginalizacja uprawy winorośli była konsekwencją wyjątkowego rozdrobnienia gospodarstw, które powodowało, że liczył się każdy metr kwadratowy przeznaczony pod uprawę żywności: zboża, warzyw i jarzyn[6][15].

Uprawa winorośli na podporach pomiędzy innymi uprawami była znana już przynajmniej w XVI wieku[37].

Poziom alkoholu

[edytuj | edytuj kod]
DOC czerwone czerwone białe białe różowe różowe
Poziom alkoholu (obj.) min. maks. min. maks. min. maks.
Vinho verde 9%, 14% 9% 14% 8,5% 14%[38]

Prócz wymaganego poziomu alkoholu wino oznakowane apelacją Vinho Verde DOC musi wykazywać kwasowość przynajmniej 5,4 g/l, poza alvarinho i winami korzystającymi z prawa do oznaczenia podregionu, gdzie minimalny poziom wynosi 4,5 g/l kwasu winowego[38].

Winifikacja

[edytuj | edytuj kod]

Fermentacja jest celowo wstrzymywana jeszcze przed konwersją cukru w alkohol.

Winnice i winiarstwo

[edytuj | edytuj kod]
Roczna produkcja vinho verde[4].
201220112010200920082007200620052004200320022001200019991998199719961995

Największe zbiory vinhos verdes miały miejsce w 1973, kiedy to osiągnęły rekordowy poziom 3 054 250 hektolitrów. Na drugim biegunie znajduje się winobranie w 1935, po którym wyprodukowano tylko 191 850 hektolitrów.

Kontrola produkcji

[edytuj | edytuj kod]

Stowarzyszenie Comissão de Viticultura da Região dos Vinhos Verdes (CVRVV) uzyskało status instytucji użyteczności publicznej i odpowiada za certyfikację vinho verde, kontrolę jakości oraz promocję wina. Wspiera również winiarzy i handlarzy winem. Odgrywa ważną rolę w promocji turystycznej regionu i pomaga w rozwoju enoturystyki[39].

Struktura upraw

[edytuj | edytuj kod]

Struktura upraw jest niezwykła jak na Europę Zachodnią. W regionie obejmującym jedynie 9,2% powierzchni Portugalii mieszka aż 20% jej ludności[16]. W 2012 zarejestrowano 21 562 producentów uprawiających 34 000 ha, przy czym ich liczba ciągle się zmniejsza[4]. Większość nadal produkuje wino samodzielnie mimo istnienia 21 spółdzielni winiarskich, z których siedem zrzeszyło się w związku Vercoope (Związek spółdzielni winiarskich regionu Vinho Verde)[40].

Liczba producentów vinho verde[4]

Rozdrobnienie własności i niewielkie obszary przeznaczone pod winorośl wzmacniają w statystyce pozycję drobnych producentów:

Wolumen produkcji[41] 1 do 10 hl od 10,01 do 25 hl od 25,01 do 50 hl od 50,01 do 100 hl od 100,01 do > 500 hl
% średnia 30 34 16 6 14

Wina w kuchni

[edytuj | edytuj kod]
Vinho verde w kuchni
Degustacja vinho verde
Białe vinho verde
Czerwone vinho verde i minogi

Określenie vinho verde przez długi czas miało pejoratywny wydźwięk. Od niedawna stało się raczej oznaką szlachetności[32]. Hugh Johnson w swojej książce Historia wina opisuje swoje wrażenia z pierwszych degustacji czerwonego vinho verde:

Jeszcze dwadzieścia lat temu[c] w tutejszych winnicach wytwarzano czerwone wino o wyraźnym kolorze, nieskomplikowane, przerażająco kwaśne, a jednocześnie cierpkie... Tamto wino miało kolor jeżyn i było lekko musujące, a na białej ceramice zostawiało wyraźny fioletowy ślad. Zdecydowany owocowy aromat świetnie predestynował to wino jako wino do grillowanych sardynek i mięs albo warzyw skropionych oliwą[13].

Niezależnie, czy białe, czy czerwone, vinho verde po nalaniu tworzy na powierzchni lekką musującą pianę, wytworzoną przez dwutlenek węgla pochodzący z fermentacji w butelce[d], która daje wrażenie pikantności[6][8]. Francuski znawca win Louis Orizet tak pisał o vinho verde:

Najlepsze są białe, choć i niektóre czerwone mają klasę. Uważa się, że białe to wina pokoju i zadumy, zaś czerwone to wina rewolucjonistów, niektóre proletariuszy, w każdym razie pełne życia[42]

Wina białe, podawane schłodzone jako aperitif do smażonych kąsków albo owoców morza są popularne przede wszystkim latem. Czerwone, ciemne vinho verde o wysokiej zawartości tanin ceni się głównie w Portugalii[8]. Czerwone vinho verde słabo nadaje się do starzenia i powinno zostać skonsumowane w ciągu roku[43].

Vinhos verdes zwyczajowo towarzyszą potrawom typowym dla regionu Minho: caldo verde (zupa z kapusty, ziemniaków, czosnku, cebuli i oliwy, caldeira a fragateira (portugalski odpowiednik prowansalskiej bouillabaisse), owocami morza, rybami i mięsami (sarrabulho, szynka Clara Penha, sztuka mięs, koźlina)[9][44].

Białe vinho verde podaje się w temperaturze 8–12 °C, różowe 10–12 °C, a czerwone – 12–15 °C[38].

Handel

[edytuj | edytuj kod]
Produkcja i wolumen butelkowanego vinho verde wprowadzonego na rynek w 2010[4].
Struktura produkcji Winiarze skupujący winogrona Handlarze butelkujący
gotowe wino 		Spółdzielnie Winiarze-winogrodnicy Łącznie
Wina białe (hl) 330 739 56 739 41 639 16 247 445 364
Wina czerwone (hl) 43 824 6776 11 685 3784 66 069
Wina różowe (hl) 9771 504 1129 580 11 984
Łącznie (hl) 384 334 64 019 54 453 20 611 523 417

Nawiązania

[edytuj | edytuj kod]

Braterstwo vinho verde (Confraria do Vinho Verde)

[edytuj | edytuj kod]

Braterstwo zostało założone 28 lutego 1988, by chronić autentyczność wyrobów i tradycję apelacji, promować vinho verde oraz wspierać badania nad miejscowym winem i winnicami. Członkowie noszą zielono-czarne peleryny oraz czarny kapelusz. Noszą złote naszyjniki, z których zwisa kiść winogron. Sztandar jest zielony, przyozdobiony rysunkiem winogrona, ze złoconymi zdobieniami i napisem „Confraria do Vinho Verde”[45].

Szlak vinho verde

[edytuj | edytuj kod]

Szlak przebiega dolinami trzech rzek: Minho, Lima i Cávado. Na trasie można zapoznać się z vinho verde, szczepami alvarinho i loureiro, odwiedzić winnice górnego Minho, miejscową tradycję, a także skorzystać z możliwości degustacji[46].

Piosenki

[edytuj | edytuj kod]

Paulo Alexandre skomponował, zaśpiewał i nagrał piosenkę na cześć vinho verde pod tym samym tytułem. Album sprzedał się w liczbie ok.  200 000 egzemplarzy[47].

Filmy

[edytuj | edytuj kod]

Na fali sukcesu w Portugalii i Brazylii piosenki Vinho verde Paula Alexandre w 1980 nakręcono film „Verde Vinho”. Paulo Alexandre grał w nim rolę piosenkarza Otavio Limy, a u jego boku grali również Dionísio Azevedo, Maria de Lourdes, Gui Abreu Lima, Zezé Barros, Zezito Martins, João Carlos Mota i Arnaldo Weiss[48].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Powierzchnia jest trudna do oszacowania, a dane oficjalne różnią się od rzeczywistych, szczególnie, że trudno oszacować powierzchnię drobnych poletek. Krieger (op. cit.) podaje ok. 35 000 ha, a wliczając skrawki ziemi powierzchnia upraw może sięgać nawet 70 000 ha.
  2. ↑ Wymawia się wińo werde z akcentem na przedostatniej sylabie i bińo berde w strefie przygranicznej.
  3. ↑ Historia wina była wydana w 1990, co oznacza, że autor opisuje swoje wrażenia około 1970.
  4. ↑ Chodzi o tzw. drugą fermentację – jabłkowo-mlekową, która w przypadku vinho verde odbywa się w butelce.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Joachim Krieger: Portugalia. W: André Dominé: Wino. Wyd. 2. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk, 2009, s. 650. ISBN 978-83-7626-712-8. (pol.).
  2. ↑ a b c d e f Joachim Krieger: Portugalia. W: André Dominé: Wino. Wyd. 2. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk, 2009, s. 654–658. ISBN 978-83-7626-712-8. (pol.).
  3. ↑ Localização. [dostęp 2012-10-19]. (port.).
  4. ↑ a b c d e Statystyki produkcji i handlu vinhos verdes. [dostęp 2013-01-19]. (port.).
  5. ↑ Didi Russo: Manual básico do mundo do vinho. São Paulo: Ativa/M Editorial Gráfica, 2005, s. 75.
  6. ↑ a b c d Tom Stevenson: The Sotheby’s Wine Encyclopedia. Wyd. 4. Londyn: Dorling Kindersley, 2005, s. 333. ISBN 0-7566-1324-8. (ang.).
  7. ↑ a b Region vinhos verdes. [dostęp 2012-10-13]. (port.).
  8. ↑ a b c d e Alexis Lichine: Encyclopédie des vins et alcools de tous les pays. Paryż: Robert Laffont-Bouquins, 1984, s. 592–593. (fr.).
  9. ↑ a b Bell i Dorozynsky 1970 ↓, s. 202.
  10. ↑ a b Galhano 1986 ↓, s. 13.
  11. ↑ a b c d Galhano 1986 ↓, s. 15.
  12. ↑ a b Hugh Johnson: Une histoire mondiale du vin. Paryż: Hachette Pratique, 2002, s. 220. ISBN 2-01-236758-5. (fr.).
  13. ↑ a b c Hugh Johnson: Une histoire mondiale du vin. Paryż: Hachette Pratique, 2002, s. 221. ISBN 2-01-236758-5. (fr.).
  14. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 27.
  15. ↑ a b Galhano 1986 ↓, s. 30.
  16. ↑ a b Galhano 1986 ↓, s. 32.
  17. ↑ Joachim Krieger: Portugalia. W: André Dominé: Wino. Wyd. 2. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk, 2009, s. 657. ISBN 978-83-7626-712-8. (pol.).
  18. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 17.
  19. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 85.
  20. ↑ Johann Heinrich Friedrich Link: Voyage en Portugal. T. 1. Paris: An XIII, 1805. (fr.).
  21. ↑ Johann Heinrich Friedrich Link: Voyage en Portugal. T. 2. Paris: An XIII, 1805. (fr.).
  22. ↑ a b c Variabilité des températures dans le vignoble de vinho verde. Universités de Rennes et de Porto. (fr.).
  23. ↑ Tom Stevenson: The Sotheby’s Wine Encyclopedia. Wyd. 4. Londyn: Dorling Kindersley, 2005, s. 328. ISBN 0-7566-1324-8. (ang.).
  24. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 16.
  25. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 10.
  26. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 21.
  27. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 22.
  28. ↑ a b c Galhano 1986 ↓, s. 23.
  29. ↑ Mapa stref wilgotności Thornwaite’a. [dostęp 2012-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 maja 2015)]. (hiszp.).
  30. ↑ a b Galhano 1986 ↓, s. 37.
  31. ↑ Podregiony vinhos verdes. vinhoverde.pt. [dostęp 2012-10-13]. (port.).
  32. ↑ a b Galhano 1986 ↓, s. 14.
  33. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 41.
  34. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 61.
  35. ↑ Joachim Krieger: Portugalia. W: André Dominé: Wino. Wyd. 2. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk, 2009, s. 647. ISBN 978-83-7626-712-8. (pol.).
  36. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 44-47.
  37. ↑ Joualle. Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales. [dostęp 2012-10-12]. (fr.).
  38. ↑ a b c Vinho verde. Like no other wine in the world. CVRVV. [dostęp 2012-10-13]. (ang. • fr.).
  39. ↑ Commissão de Viticultura da Regiao do Vinho Verde. Commissão de Viticultura da Regiao do Vinho Verde. [dostęp 2012-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 lutego 2012)]. (port.).
  40. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 81.
  41. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 63.
  42. ↑ Bell i Dorozynsky 1970 ↓, s. 203.
  43. ↑ Galhano 1986 ↓, s. 68.
  44. ↑ La gastronomie du Minho. [dostęp 2012-10-13]. (fr.).
  45. ↑ Confraria do Vinho Verde. www.gastronomias.com. [dostęp 2012-10-13]. (port.).
  46. ↑ La route des vinhos verdes. [dostęp 2012-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (3 kwietnia 2007)]. (port.).
  47. ↑ Paulo Alexandre. distoequeegosto.blogspot.com, 29 kwietnia 2008. [dostęp 2012-10-13]. (port.).
  48. ↑ Film Vihno Verde. tiendacafeconche.blogspot.com, 15 stycznia 2008. [dostęp 2012-10-13]. (port.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Bibiane Bell, Alexandre Dorozynsky: Le livre du vin. Tous les vins du monde. Paryż: Les Deux Coqs d’Or, 1970. (fr.).
  • Amândio Galhano: Une région délimitée, une appellation d’origine: le vinho verde. Porto: Comissâo de viticultura da regiâo dos vinhos verdes, 1986.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Vinho_verde&oldid=74999577”